Rola i znaczenie m ałych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce kraju oce
niane są bardzo często przez pryzmat tkwiących w nich cech. Małe i średnie przedsiębiorstwa są bow iem postrzegane jako wyjątkowe i specyficzne. Są m iarą siły gospodarki, w skaźnikiem przedsiębiorczości społeczeństwa, inkuba
torem wielkich korporacji bądź też m iejscem zatrudnienia i źródłem dochodu przedsiębiorcy i jego rodziny. Przedsiębiorczość, elastyczność, innowacyjność i motywacje w działaniu, rozsądek i samodyscyplina - to najczęściej wskazywa
ne w literaturze i praktyce gospodarczej cechy małych i średnich przedsię
biorstw. Są to cechy w spółcześnie nader pożądane, a więc istnienie i rozwój tego sektora przedsiębiorstw są konieczne, a ich rola i znaczenie dla sprawnego funkcjonowania gospodarki - olbrzymie. Rola ta wynika z funkcji, które sektor m ałych i średnich przedsiębiorstw m oże spełniać we współczesnej gospodarce, a mianowicie:
- dostarczać znaczną liczbę stanowisk pracy w gospodarce i wytwarzać znaczną część PKB;
- spełniać w ażną rolę w procesach innowacyjnych, wprowadzając na rynek wiele now ych dóbr i usług oraz dostosowując je do zróżnicowanych gustów konsum entów;
- nabyw ać, eksploatow ać i często m odernizować stary sprzęt już używany, co zm niejsza ryzyko inw estycyjne i długookresow e koszty wejścia na rynek;
- spełniać w gospodarce rolę inkubatorów innowacji, zanim niektóre wyna
lazki zostaną zainstalowane w dużych przedsiębiorstwach; dotyczy to głównie takich rodzajów wytwórczości, jak technika komputerowa, mikroprocesory, ro
boty, środki łączności;
- zapew niać w ysoką m obilność kapitału i zwiększać efektywność rynku ka
pitałowego dzięki szybkiem u przepływowi z branż mniej opłacalnych do bar
dziej opłacalnych;
- pełnić rolę amortyzatora wahań w popycie;
- zatrudniać pracow ników mniej w ykwalifikowanych lub niem ających do
świadczenia zaw odow ego2.
2 A. Limański, Rola małych i średnich przedsiębiorstw w restrukturyzacji i integracji polskiej gospodarki z Unią Europejską, „Przegląd Organizacji" 2002, nr 5, s. 18.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw. 179
Sektor m ałych i średnich przedsiębiorstw przede wszystkim generuje nowe miejsca pracy, łagodzi napięcia społeczne, dając ludziom przedsiębiorczym szansę samozatrudnienia, osiągnięcia sukcesu i zmiany statusu społecznego .
Oczywiście, należy zwrócić uwagę na fakt, że w krajach Unii Europejskiej za
dania te są w pełni przez małe i średnie przedsiębiorstwa realizowane. W Pol
sce jedynie wskazuje się, że m ogą one być w ykonyw ane ze w zględu na poten
cjał tkwiący w tych przedsiębiorstwach. Jednak w dalszym ciągu ich realizaqa pozostawia wiele do życzenia. Pomimo wielu deklaracji składanych przez rząd i instytucje na szczeblu centralnym w Polsce nadal nie m a żadnych realnych i zachęcających warunków do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Two
rzone na szczeblu centralnym projekty rozwoju i stymulowania rozwoju m a
łych i średnich przedsiębiorstw nie są realizowane. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w praw dzie podjęła działania zm ierzające do zm iany sytu
acji, tworząc dość gęstą sieć punktów konsultacyjno-doradczych na terenie kra
ju, finansując szeroko zakrojone projekty m iędzynarodowe i krajowe związane z promocją m ałych i średnich przedsiębiorstw, jednakże realny postęp w tym zakresie jest znikomy w stosunku do ponoszonych nakładów. Potwierdzeniem tego są: wciąż wysoki poziom bezrobocia, biurokratyczne m etody zarządzania sektorem m ałych i średnich przedsiębiorstw, niski poziom innow acyjności oraz transferu nowych technologii do tego sektora oraz działalność w przestarzałych gałęziach gospodarki. Brak zainteresowania rozwojem m ałych i średnich przed
siębiorstw w regionach na szczeblu sam orządów lokalnych jest także dowodem braku postępu w spełnianiu w ym ienionych funkcji przez takie przedsiębior
stwa. Samorządy lokalne albo nie m ają środków finansow ych na ten cel, albo w dalszym ciągu nie wierzą, że na rozwoju tego sektora m ożna zarabiać, me są więc nim zainteresowane.
Aby m ałe i średnie przedsiębiorstwa faktycznie m ogły spełnić sw oją rolę, mieć istotne znaczenie w zapewnianiu miejsc pracy, stabilizacji i podnoszeniu sprawności funkcjonowania gospodarki, należy zwracać coraz w iększą uwagę nie tylko na tworzenie programów na „papierze", ale tworzyć spraw ny system informatyczny, który m oże pom óc przedsiębiorcom w przełam aniu licznych ba
rier rozwoju ich biznesu i um ożliw ić odpowiednie tem po rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce zarówno od strony ilościowej (licz
ba przedsiębiorstw), jak i jakościowej (nowoczesność tego sektora).
N iezależnie jednak od stawianych wyżej zarzutów znaczenie m ałych i śred
nich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce zdecydowanie rosło w całym okre
sie transformacji. Znajduje to potwierdzenie we wzroście udziału sektora małych i średnich przedsiębiorstw w podstaw owych w ielkościach m akroeko
nomicznych podanych w tabeli 1. Z zawartych w niej inform acji wynika, że ak
tualnie m ałe i średnie przedsiębiorstwa stanow ią ponad 99,0% ogólnej liczby
3 B. Piasecki, Ekonomika i zarządzanie małą firmą, W arszawa-Łódź 2001, s. 77 79.
180 Maria Bucka
przedsiębiorstw i pełnią w ażną rolę w gospodarce. W latach 1994-2002 w m ałych i średnich przedsiębiorstwach powstało około miliona nowych miejsc pracy, a ich udział w zatrudnieniu osiągnął w 2002 r. 68,1% ogółu pracujących.
System atycznie rósł ich udział w wytwarzaniu PKB, osiągając w 2002 r. 48,6%.
Tabela 1. Rola sektora MSP w gospodarce polskiej w wybranych latach 1994-2002
Wyszczególnienie Udział sektora MSP w roku (w %)
1994 1997 2001 2002
Ogólna liczba podmiotów gospodarczych 99,6 99,7 99,8 99,8
Liczba pracujących 56,4 61,3 67,1 00vO ł-<
PKB wytworzony 30,0 45,0 48,3 48,6
Nakłady inwestycyjne 35,4 41,4 48,2 43,8
Wartość importu 54,9 — 59,4 60,7
Wartość eksportu 40,9 - 43,9 44,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie: „Rocznik Statystyczny" 1995, GUS, Warszawa; Raport o stanie sektora m ałych i średnich p rzedsiębiorstw w Polsce w latach 2 0 0 1 -2 0 0 2 , red. A. Rybińska i A. Tokaj-Krzewska, Warszawa 2003.
N astąpił także wzrost nakładów inwestycyjnych w porównaniu z 1994 r.
i osiągnął poziom 43,8% wartości nakładów inwestycyjnych w gospodarce ogółem. W 2002 r. wielkość nakładów inwestycyjnych spadła i była tylko nieco wyższa niż odpowiednia wielkość z 1997 r., od którego począwszy, nakłady wzrastały przez następne lata. W zrost udziału w handlu zagranicznym — syste
matyczny wzrost udziału sektora małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie ogółem, który w 2002 r. w yniósł 44,5%, a w imporcie ponad 60,0% - osiąga wiel
kości świadczące o tym, że w dalszym ciągu sektor ten odgrywa dużą rolę w roz- woju gospodarczym kraju. Wartość eksportu małych i średnich przedsiębiorstw w porównaniu z 2001 r. wzrosła o 15,1%, natomiast eksport Polski ogółem wzrósł w tym okresie o 13,6%. W zrost eksportu małych i średnich przedsiębiorstw był zatem wyższy niż wzrost eksportu ogółem, co wzmocniło ich rolę w całym pol
skim eksporcie. W poprzednich latach - zarówno w 2001 r., jak i w 2000 r. - rocz
ne przyrosty eksportu małych i średnich przedsiębiorstw były niższe niż wzrost eksportu ogółem (w 2001 r. odpowiednio 8,6% i 14,0%, a w 2000 r. - 11,6%
i 15,5%). Udział m ałych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie ogółem zwięk
szył się o 0,6 punktu procentowego w porównaniu z rokiem poprzednim.
Zaham ow ana została w ystępująca w latach 2001 i 2002 tendencja spadkowa w zakresie udziału m ałych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie ogółem4.
4 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002-2003, red.
A. Tokaj-Krzewska i A. Żołnierski, Warszawa 2004, s. 54.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw. 181
Z kolei wartość importu m ałych i średnich przedsiębiorstw w 2002 r. zw ięk
szyła się o 12,1% w porównaniu z rokiem poprzednim. Ponieważ zaś wartość całego polskiego im portu w zrosła w 2002 r. o 9,6%, a w ięc mniej niż im port