Wprowadzenie i umacnianie nowych metod oraz strategii gospodarowania w transformujących się gospodarkach Europy Środkowej i W schodniej, zdeter
minowanych głównie racjonalnością wykorzystywania wszelkich czynników wytwórczych oraz optym alizacją efektów ekonomicznych, w płynęło dość istot
nie na sposób prowadzenia polityki inwestycyjnej w ujęciu m ikroekonom icz
nym, czyli na poziomie przedsiębiorstwa, oraz w ujęciu makroekonom icznym , czyli w gospodarce jako całości4. W warunkach twardych reguł efektywnościo- wych gospodarki rynkowej oraz narastającej konkurencji ze strony podm iotów zagranicznych przedsiębiorstwa interesujących nas tu krajów poddane zostały silnej presji wymuszającej rozszerzenie działalności inwestycyjnej. Popyt inwe- stycyjny był jednym z najważniejszych składników popytu agregatowego, będąc zarazem efektem zam ierzonych decyzji przedsiębiorców i gospodarstw domowych w zakresie zakupu dóbr inwestycyjnych. Jego wartość m ogła być uzależniona w dużej mierze od oceny przez inwestorów opłacalności projektów inwestycyjnych, a to z kolei było determinowane przez oczekiwania co do ko
niunktury gospodarczej, bieżący koszt kapitału, czyli stopę procentową, oraz ceny dóbr inwestycyjnych5. Dynam ikę nakładów inwestycyjnych w badanej grupie krajów za lata 1993-2003 przedstaw iam y w tab. 2.
Dynamika nakładów inwestycyjnych w krajach EŚW, podobnie jak tempo wzrostu PKB, była bardzo zróżnicowana w czasie. Przyjm ując jako podstawę
4 R. Włodarczyk, Nakłady inwestycyjne w gospodarce polskiej w okresie transformacji, w: Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i rynek pracy w Polsce. Ujęcie teoretyczne i empiryczne, red. E. Kwiat
kowski, T. Tokarski, Łódź 2003, s. 129.
5 R.E. Hall, J.B. Taylor, Makroekonomia, Warszawa 2002, s. 289-321.
106 Stanisław Lis, Robert W. Włodarczyk
Wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy. 107
obliczeń wartość nakładów inwestycyjnych w poszczególnych krajach w roku 1992, największy ich procentowy przyrost w badanym okresie nastąpił na Łotwie (206,6%) oraz w Słowenii (180,8%). N ajsłabsze ożywienie inwestycyjne wystąpiło w Słowacji (27,3%) oraz na Litwie (28,3%).
Spadek nakładów inwestycyjnych na początku lat dziewięćdziesiątych został wywołany przede wszystkim wstrząsem transformacyjnym, który negatywnie zweryfikował wiele nieefektywnych przedsięw zięć inwestycyjnych, źródeł finansowania inwestycji czy też dotychczasowe struktury gospodarcze. Skutki tych zdarzeń były widoczne w zakresie działalności inwestycyjnej jeszcze w 1993 r. W następnym okresie - lata 1994-1998 - uw idoczniło się gwałtownie ożywienie inwestycyjne wywołane koniecznością m odernizacji potencjału pro
dukcyjnego krajów Europy Środkowej i W schodniej oraz w drożenia postępu technologicznego. Dodatni wpływ na decyzje inwestorów m iały także oczeki
wania co do poprawy przebiegu koniunktury gospodarczej w wym iarze krajo
wym, jak i w gospodarce światowej. Również wzrost popytu konsum pcyjnego w tych krajach w płynął m nożnikowo na rozwinięcie działalności inwestycyjnej.
W rezultacie w gospodarkach krajów EŚW zaobserwowano w tym czasie sku
mulowanie się czynników stym ulujących wzrost nakładów inwestycyjnych.
Jednakże pod koniec badanego okresu istotne błędy popełnione w polityce makroekonomicznej tych krajów oraz silne zniekształcenia strukturalno-insty- tucjonalne, będące efektem albo zbyt powolnego procesu dostosowawczego do wymogów racjonalności ekonomicznej albo licznych zaniechań w obszarach wymagających radykalnych reform, przyczyniły się do osłabienia działalności inwestycyjnej. Na obniżenie w tym czasie skłonności podm iotów gospodar
czych do inwestowania negatywnie oddziaływały niekorzystne tendencje makroekonomiczne w gospodarce, takie jak: kryzys finansów publicznych, w y
sokie amplitudy wahań kursów walutowych oraz obniżające się ratingi gospo
darek poszczególnych krajów na arenie międzynarodowej. W sferze realnej na
rastały pesymistyczne nastroje mikropodm iotów co do spodziewanej stopy efektywności nakładów inwestycyjnych. W szystkie te procesy oraz zdarzenia mikro- i makroekonomiczne doprowadziły do wyham owania dynamiki na
kładów inwestycyjnych w latach 1999-2002. Jednakże już w 2003 r. zauważalne oyły ponowne sym ptom y ożywienia, co należałoby interpretować jako po- :zątek nowej fazy wzrostu.
Analiza danych z tabeli 3 pozwala sform ułować tezę, iż wydatki inwesty- :yjne w badanych krajach w latach 1993-2003 w ykazyw ały dużą zm ienność wrażliwość na zmiany koniunktury gospodarczej. Znajduje to potwierdzenie v wysokiej oraz zróżnicowanej w czasie amplitudzie wahań dynamiki układów inwestycyjnych. Interesujących informacji dostarczają również wyli-
zone za przyjęte lata - średnioroczna dynamika nakładów inwestycyjnych
>raz współczynnik zm ienności tej dynamiki (tab. 3).
Przy pomocy analizy regresji wykazano ujem ną zależność m iędzy średnio- oczną dynamiką nakładów inwestycyjnych a stopniem ich zm ienności w
kra-108 Stanisław Lis, Robert W. Włodarczyk
Tabela 3. Średnioroczna dynamika i współczynnik zmien
ności nakładów inwestycyjnych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1993-2003 (w %)
Kraje Średnioroczna
dynamika (w %)
Współczynnik zmienności (w %)
Bułgaria 5,1 374,0
Czechy 4,9 128,8
Estonia 8,0 122,8
Litwa 7,0 160,1
Łotwa 10,7 184,5
Polska 6,6 153,0
Rumunia 5,8 126,4
Słowacja 2,2 597,1
Słowenia 9,8 64,0
Węgry 6,1 80,2
Źródło: Jak dla rys. 1.
jach ESW (rys. 2). Otóż niższem u w spółczynnikow i zm ienności odpowiadała wyższa średnioroczna dynam ika nakładów inwestycyjnych. M ożna zatem sfor
mułować w ażną tezę: im wyższa była amplituda wahań nakładów inwestycyj
nych w danym kraju, tym m niejszą notow ał on średnioroczną ich dynamikę,
Średnioroczna dynamika nakładów inwestycyjnych (w %)
Rys. 2. Zależność między średnioroczną dynamiką nakładów inwestycyjnych a współczynni
kiem zmienności nakładów inwestycyjnych w krajach Europy Środkowej i Wschod
niej w latach 1993-2003 Źródło: Jak dla rys. 1.
Wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy. 109
czyli tym mniejszy był kum ulatywny efekt procesów m odernizacyjno-rozw ojo- wych. Potwierdza ona fundam entalną zasadę zachowań m ikropodm iotów gos
podarczych, tzn. że są one skłonne rozszerzać swoją działalność inwestycyjną tylko w warunkach stabilizacji polityczno-gospodarczej, która zapew nia im m i
nimalizację ryzyka i osiągnięcie zysku w długim okresie.
Dynamika nakładów inwestycyjnych w krajach EŚW, jak już wspomniano, była bardzo zróżnicowana. Przebieg tej dynamiki oznacza zatem w ystępowanie znikomego stopnia pow iązań między poszczególnym i krajami w zakresie pro
cesów m odernizacyjno-rozwojowych. Wyniki te potw ierdzają dużą odm ienność przebiegu procesów inwestycyjnych w tych gospodarkach, a także św iadczą o realizacji w nich zróżnicowanej polityki inwestycyjnej. Przyczyny takiego sta
nu mogły tkwić w występowaniu specyficznych uwarunkow ań strukturalnych gospodarek albo też wynikały z innych ważnych priorytetow ych zadań, które wyznaczały charakterystyczną w skali każdego z badanych krajów Europy Środkowej i W schodniej czasow ą ścieżkę alokacji inwestycji.