Stopa inwestycji stanowi iloraz wielkości nakładów inwestycyjnych i PKB, jed
nocześnie ukazując końcowy efekt zmian w zakresie dynamiki obydwu kategorii makroekonomicznych. Fluktuacje tej stopy nie ukazują rzeczywistych, lecz rela
tywne zmiany nakładów inwestycyjnych i PKB. Dzięki temu jest ona istotnym wskaźnikiem charakteryzującym każdą gospodarkę, stanowiąc jednocześnie ważny przedmiot badań w literaturze ekonomicznej. Może być także dla krajów transformujących się uniwersalnym narzędziem pomiaru skali i natężenia proce
sów modemizacyjno-rozwojowych w gospodarkach, ze względu na wartości łatwo porównywalne między poszczególnymi krajami, jak i regionami.
Rzeczyw isty poziom stóp inwestycji w badanych krajach Europy Środkowej i W schodniej w latach 1993-2003 prezentuje tabela 5. Analizując te dane, docho
dzim y do wniosku, iż wraz z upływem czasu następowało widoczne w yrówny
wanie się poziom u stóp inwestycji rozpatrywanych gospodarek. Należy uznać, iż było to pozytyw ne zjawisko ekonomiczne. Jednakże fundamentalnym wa
runkiem pow odzenia przebudowy systemowej i osiągnięcia wysokiego pozio
mu rozwoju oraz progresyw nych dostosowań strukturalno-instytucjonalnych
Tabela 5. Stopa inwestycji* w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach
1993 13,0 28,4 24,2 23,1 13,8 14,9 17,9 30,0 18,8 18,9
1994 13,8 28,7 26,8 23,1 14,9 16,8 20,3 26,6 20,1 20,1
1995 15,3 32,0 25,9 22,0 15,2 17,4 21,4 25,0 20,4 20,0
1996 13,5 31,9 26,7 21,9 18,3 19,4 23,0 32,2 21,4 21,4
1997 11,0 30,6 28,0 23,5 18,8 22,0 21,2 34,2 22,7 22,2
1998 13,0 29,1 29,6 24,6 27,3 23,6 18,2 36,1 23,6 23,6
1999 15,1 27,8 24,9 22,6 25,2 24,0 17,7 29,6 26,4 23,9
2000 15,7 27,4 25,4 19,2 26,5 23,5 18,9 25,9 25,7 24,1
2001 18,2 27,5 26,5 20,6 27,0 20,7 20,5 28,8 24,0 23,6
2002 18,1 25,9 28,5 20,7 26,4 19,0 21,1 27,4 22,6 23,0
2003 19,4 25,6 29,2 21,4 26,0 18,4 22,3 25,8 23,0 22,5
*Stopa inwestyq'i liczona jako iloraz wartości nakładów brutto na środki trwałe i wysokości PKB.
Źródło: Jak dla rys. 1.
Wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy. 113
jest trwałe podwyższanie stopy inwestycji w większości analizowanych krajów, szczególnie w tych, w których jest ona odpowiednio niska. N iezbyt wysoki jej poziom wskazuje na utrzym ującą się relatywną szczupłość rozm iarów (wolu
menu) inwestycji, co należy traktować jako istotną słabość gospodarek tych kra
jów 9. Przezwyciężenie tego mankamentu i jego czasowy wym iar lub inaczej sto
pień, w jakim będzie kontynuowana wysoka dynamika inwestycyjna, staną się jednym z głównych czynników determ inujących pokonywanie luki rozw ojo
wej, która cechuje aktualnie większość gospodarek krajów EŚW.
Zastanawiające m ogą być przyczyny zróżnicowania stóp inwestycji wśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Odpowiedź nie jest prosta, jednak
że analiza sytuacji gospodarczej tych krajów wskazuje, iż m oże to wynikać głównie z przesuwania w czasie zmian strukturalnych, różnej skali reform m o
dernizacyjnych, odmiennych celów zakładanych przez podm ioty w zakresie oszczędności i inwestycji, a także ze zdywersyfikowanych oczekiwań co do kształtowania się koniunktury w przyszłości.
W tab. 6 zostały przedstawione przeciętne stopy inwestycji w krajach Europy Środkowej i W schodniej wyliczone dla lat 1993-2003. Na podstaw ie uzyska
nych wartości możemy wyciągnąć wniosek, iż rozwój gospodarczy w tych kra
jach odbywał się przy istotnie zdywersyfikowanych przeciętnych stopach inw e
stycji. Obliczone średnie stopy inwestycji zaw ierają się w przedziale od 15,1%
w Bułgarii do 29,2% w Słowacji. Potwierdzają one wysokie zróżnicowanie rela
cji strumienia zmiany kapitału do wytworzonej produkcji w badanych krajach.
Porównując z kolei przeciętną stopę inwestycji ze średnioroczną dynam iką wzrostu gospodarczego, dochodzimy do wniosku, że przeciętne tempo wzrostu PKB krajów EŚW nie było istotnie skorelowane z przeciętną stopą inwestycji. Je
żeli ograniczymy się do gospodarki Polski, to łatwo zauważyć, że względnie niskiej przeciętnej stopie inwestycji (20%) odpowiadała najw yższa przeciętna stopa wzrostu gospodarczego (4,3%). Oznacza to z jednej strony, że procesy modernizacji i wym iany potencjału produkcyjnego oraz absorpcji postępu tech
nologicznego zachodziły w Polsce wolniej w stosunku do uzyskiwanej produk
cji niż miało to miejsce w innych krajach EŚW 10. N atom iast z drugiej strony, po
twierdza to znacznie wyższą efektywność m akroekonom iczną gospodarki Polski w porównaniu do pozostałych krajów transform ujących się.
Z kolei dla pogłębienia badań należy przeanalizować zależności między stopą inwestycji a dynam iką PKB. Dane empiryczne zestawione na rys. 4 w ska
zują na dodatnią zależność między stopą inwestycji a wzrostem gospodarczym w krajach EŚW. W celu weryfikacji istnienia tego związku podjęto próbę esty
macji parametrów poniższych funkcji regresji dla każdego z badanych krajów
9 Inwestycje i oszczędności. Znaczenie, statystyka, poziom i perspektywy, Rada Strategii Społecz
no-Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Raport nr 28, Warszawa 1997, s. 15.
10 Przeciwnym przykładem mogą być Czechy, gdzie relatywnie wysoka stopa inwestyqi wiązała się z odpowiednio niskim średnim wzrostem gospodarczym.
- Procesy...
114 Stanisław Lis, Robert W. Włodarczyk
Tabela 6. Przeciętna stopa inwestycji oraz średnioroczna dyna
mika PKB w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschod objaśniającej na zm ienną objaśnianą;
- składnik losowy.
Wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy. 115
Rys. 4. Zależność między stopą inwestycji a dynamiką PKB w badanych krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1993-2003
Źródło: Jak dla rys. 1.
Wyniki estymacji funkcji 1-8 zawarte w tabeli 7 wskazują, iż najlepsze od
zwierciedlenie relacji m iędzy PKB a inwestycjami rzeczow ym i prezentuje funk
cja 3, tzn. zm ienną objaśnianą jest dynamika PKB a zm ienną objaśniającą dynamika nakładów inwestycyjnych. Potwierdzają to wartości kryteriów po
równawczych Akaike'a i Schwarza oraz współczynnik determinacji. Przyjęcie w funkcji 3 zlogarytmowanych wartości tych kategorii ułatwia w yciągnięcie wniosków interpretacyjnych.
Uzyskane wyniki estymacji funkcji 3 pozw alają w yciągnąć następujące wnioski:
- jako gospodarkę bazow ą przyjmujem y gospodarkę litewską;
- stopień dopasowania zmian dynamiki nakładów inwestycyjnych i tempa wzrostu gospodarczego, m ierzony współczynnikiem determinacji, jest średni, gdyż wynosi R2 = 0,482;
- przyspieszenie dynamiki nakładów inwestycyjnych o 1% wpływ ało na przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego o 0,194%, co oznacza, iż od
działywanie między dynam iką inwestycji a dynam iką PKB nie było znaczące w badanej grupie krajów; wniosek ten potw ierdzają również słabe relacje m ię
dzy stopą inwestycji a wzrostem gospodarczym, gdyż zm ienność dynamiki PKB była wyjaśniana przez zm iany stopy inw estyqi jedynie w zakresie od 10,6% do 16,1%;
- wartości statystyk t-Studenta przy zm iennych zero-jedynkow ych nie wskazują jednoznacznie na różnice zachodzące między krajam i w zakresie od
działywania inwestycji na PKB; na poziomie istotności 10% relacja ta nie odbie
gała znacząco od litewskiej w gospodarkach: Estonii, Polski, Słowacji, Słowenii
116 Stanisław Lis, Robert W. Włodarczyk
AIC -7,093 -6,232 -7,155 -6,256 -4,455 -4,391 -4,460 -4,394
SC -6,815 -5,960 -6,876 -5,984 -4,179 -4,121 -4,184 -4,124
R2 0,449 0,140 0,482 0,161 0,157 0,106 0,162 0,108
n 105 109 105 109 106 110 106 110
Wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy. 117
i W ęgier; istotne statystycznie zróżnicowanie w ykazyw ały jedynie Bułgaria, Czechy, Łotwa i Rumunia.