Aby zrealizować pełnię zamierzeń w zakresie istoty studiów trzeciego stopnia, konieczna była reforma systemu norm o szkolnictwie wyższym i dostosowanie regulacji do modelu, który ukształtował się w wyniku wdrażania procesu boloń-skiego, oraz do aktualnych potrzeb społeczno-ekonomicznych. Wyzwaniem dla ustawodawcy był przede wszystkim wzrost liczby doktorantów, który pociągał za sobą konieczność stworzenia warunków dla zapewnienia wysokiej jakości prze-wodów doktorskich prowadzących do rozwoju i wyłaniania najlepszych młodych naukowców. W tym celu opracowane zostały „Założenia do nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytułach na-ukowych oraz stopniach nana-ukowych i tytułach nana-ukowych w zakresie sztuki”.
Zgodnie z tym dokumentem, dla realizacji tych celów przyjęto następujące założenia (wybrane z uwagi na temat):
• Ustanowienie warunku otwarcia przewodu doktorskiego w postaci mi-nimum jednej publikacji w indeksowanym czasopiśmie naukowym o za-sięgu co najmniej krajowym lub udział z prezentacją w międzynarodowej konferencji naukowej, mającej wysoką rangę naukową.
16 Należy w tym miejscu nadmienić, iż autor nie stawia tezy, iż elementem studiów doktoranc-kich jest obligatoryjne przypisanie osoby doktoranta czy też przyszłego doktora do pracy dydaktycz-nej, lecz zwraca uwagę na konieczność takiego uregulowania istoty tych studiów, by, pozostawiając wybór drogi osobom odbywającym te studia, przygotowywały się one zarówno do kontynuowania kariery naukowej, jak również wykorzystywania zdobytej wiedzy i doświadczenia na rynku pozaaka-demickim.
• Zniesienie ograniczeń dotyczących liczby zagranicznych recenzentów, biorących udział w przewodach doktorskich, pod warunkiem posiadania przez nich pozycji odpowiadającej pozycji samodzielnego pracownika naukowego w Polsce. Generalna zasada wprowadzi obowiązek, aby re-cenzent nie był zatrudniony w instytucji naukowej, gdzie broniona jest rozprawa lub z której pochodzi doktorant.
• Wprowadzenie możliwości przedkładania rozprawy doktorskiej i obrony w języku angielskim, a w przypadku studiów fi lologicznych również w ję-zykach będących przedmiotem badań.
• Rozprawa doktorska będzie mogła mieć tradycyjnie formę maszynopisu lub książki, spójnego tematycznie zbioru rozdziału(ów) w książkach wy-danych lub przyjętych do druku, spójnego tematycznie zbioru artykułów opublikowanych (lub przyjętych do druku) w indeksowanych czasopi-smach naukowych17.
• Wzmocnienie reguł jawności doktoratów poprzez wprowadzenie wy-mogu publikacji treści doktoratu oraz recenzji na stronie wydawnictwa uczelnianego lub instytutowego (w formacie PDF), co najmniej na okres od dnia uchwały rady naukowej o przeprowadzeniu obrony doktoratu do dnia przeprowadzenia obrony.
• Dopuszczenie w przypadku nauk technicznych i sztuki złożenia rozpra-wy w formie pracy projektowej, konstrukcyjnej, technologicznej lub arty-stycznej, autorskiej lub współautorskiej.
• Zastąpienie egzaminu z języka nowożytnego wymogiem posiadania ze-wnętrznego dokumentu, potwierdzającego znajomość jednego z nowo-żytnych języków obcych (listę certyfi katów ustali minister w drodze roz-porządzenia).
• Studia doktoranckie (w uczelniach, instytutach naukowych oraz instytu-tach badawczo-rozwojowych) będą podlegały przepisom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
• Studia doktoranckie będzie mogła prowadzić jednostka mająca upraw-nienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego lub doktora habilitowanego sztuki.
• Wprowadzenie obowiązkowego trybu konkursowego przy kwalifi kacji na stacjonarne studia doktoranckie.
• Doktoranci będą mieli równe prawa w zakresie pomocy materialnej. • Zniesienie ustawowych ograniczeń w podejmowaniu pracy przez
dokto-rantów.
17 Zgodnie z treścią tego postulatu, indeksy miałyby być określone przez ministra w drodze rozporządzenia.
• Koszty przeprowadzania przewodów doktorskich, habilitacyjnych osób fi zycznych spoza uczelni będą mogły być pokrywane przez jednostki je zatrudniające lub same osoby zainteresowane, tak aby przewód prowa-dzony był jak najbardziej rzetelnie18.
Uzasadniając te postulaty, autorzy „Założeń” wskazywali, iż:
[...] wzrostowi liczby uzyskiwanych stopni naukowych doktora powinna towa-rzyszyć szczególna dbałość o jakość doktoratów, jako warunku przyspieszenia kariery akademickiej, rozwoju nauki oraz odpowiedzi na wyzwania nowoczesnej gospodarki19.
Stąd też wymienione postulaty można sprowadzić do kilku podstawowych kwestii. Po pierwsze, postuluje się odejście od typowo akademickiego charakteru nabywania stopnia naukowego doktora poprzez przygotowanie niepublikowanej zazwyczaj dysertacji naukowej, poprzez wprowadzenie wymogu choćby czasowe-go udostępnienia pracy oraz umożliwienie uczestnikowi studiów doktoranckich osiągnięcie kwalifi kacji trzeciego stopnia poprzez pracę badawczą na wysokim poziomie, odzwierciedlającym się m.in. w posiadaniu dorobku naukowego w po-staci publikacji w renomowanym czasopiśmie. Kierunek postulowanych zmian jest w tym zakresie bezsprzecznie prawidłowy, gdyż zakłada, poprzez podniesienie znaczenia udostępnionych osiągnięć, większą użyteczność rezultatów pracy ba-dawczej doktoranta. Po drugie, zakłada się większe „umiędzynarodowienie” insty-tucji doktoratu poprzez otwarcie na zagranicznych recenzentów (w ograniczonym jednak zakresie) oraz umożliwienie przedłożenia rozprawy doktorskiej oraz obro-ny w językach obcych. Po trzecie, postuluje się zmiaobro-ny w systemie recenzowa-nia, mające na celu ograniczenie patologii występujących w tym zakresie, poprzez wzmocnienie wymogu jawności pracy oraz wprowadzenie możliwości fi nanso-wania przewodu doktorskiego w sposób umożliwiający jego pełną rzetelność. Po czwarte wreszcie, propozycje zakładają zniesienie różnic pomiędzy instytucjami naukowymi i wprowadzenie czytelnego, regulowanego ustawą, systemu rekrutacji i przeprowadzania studiów doktoranckich.
Postulaty te wywarły dający się zauważyć wpływ na kierunek zmian w sys-temie prawa o szkolnictwie wyższym, wprowadzonych reformą przeprowadza-ną stopniowo w roku 2011. Zapewnienie realizacji założonych celów wymagało wprowadzenia systemu mechanizmów, będących przedmiotem szczegółowych uregulowań. Omówienie ich wszystkich wykracza jednak poza granice tematyczne pracy i jest niecelowe ze względu na temat; dla wykazania istoty studiów trzeciego stopnia po zmianach zdaje się wystarczające omówienie kilku fundamentalnych mechanizmów.
18 „Założenia...”, s. 49-51.