pu-blicznej
Kompetencje stanowiące senatu uczelni publicznej należy uznać za najważniejsze dla tego organu13. Stwierdzenie to wynika nie tylko z praktyki akademickiej, ale także wprost z p.s.w., bowiem art. 65 ust. 1 stanowi, że uchwały senatu uczelni publicznej podjęte w zakresie kompetencji stanowiących są wiążące dla innych organów uczelni publicznej, jej pracowników, doktorantów i studentów, zatem dla całej uczelnianej społeczności. Jednym z podstawowych uprawnień senatu uczelni publicznej, jest zgodnie z art. 56 p.s.w. uchwalanie statutu, a także dokonywanie w nim zmian, co wynika z treści art. 59 p.s.w. Z ust. 1 pierwszego z powołanych w tym zakresie przepisów wynika, iż statut uczelni publicznej uchwala jej senat większością co najmniej dwóch trzecich głosów swojego składu, po zasięgnięciu opinii związków zawodowych działających w uczelni. Przepisy ustawy zmieniają-cej diametralnie zmieniły brzmienie ust. 2 art. 56 p.s.w., skutkiem czego okazała
12 T. Brzezicki, Ustrój szkolnictwa..., op. cit., s. 162.
się zmiana dotychczas przeprowadzanego postępowania w zakresie uchwalania w poprzednim stanie prawnym i zatwierdzania statutu uczelni publicznej. Od 1 października 2011 r. statut uczelni publicznej wchodzi w życie z dniem okre-ślonym w uchwale senatu. Zmiana ta jest niezwykle istotna, bowiem ustawodaw-ca zdecydował o rezygnacji z dotychczasowej procedury uchwalania statutu, a w przypadku uczelni publicznych niemających co najmniej czterech uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora (w przypadku uczelni artystycznych co najmniej dwóch uprawnień), zatwierdzania statutu przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego. Wszystkim senatom uczelni publicznych została zatem przyznana kompetencja w zakresie procedury uchwalania statutu, a także zmian w nim, bez jakichkolwiek różnic. Oczywiście, w ramach nadzoru minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego ma uprawnienia do ingerencji w tym zakresie, o czym stanowi rozdział 3 działu I p.s.w. W doktrynie wskazuje się, iż statut uczelni jest aktem zakładowym. Biorąc jednak pod uwagę rangę tego aktu, mówi się o władztwie zakładowym „obejmującym upoważnienie do stanowienia norm ogólnych i norm indywidualnych, przy czym statut jest aktem prawnym tworzącym normy ogólne”14. Statut uczelni jest także tym aktem normatywnym, w którym niejednokrotnie w wyniku delegacji ustawowej, doprecyzowana jest ma-teria aktu prawa powszechnie obowiązującego.
W art. 57 p.s.w. per analogiam została uregulowana sytuacja publicznych uczelni teologicznych oraz uczelni publicznych, w których funkcjonują teologicz-ne podstawowe jednostki organizacyjteologicz-ne. Zastrzeżenie o uchwalaniu statutu w po-rozumieniu z właściwymi władzami Kościołów i związków wyznaniowych, pozo-stało bez zmian w odniesieniu do stanu prawnego sprzed 1 października 2011 r. Swoistym novum jest przepis art. 8 ust. 3 p.s.w., stanowiący, iż senat określa w dro-dze uchwały liczbę studentów studiów stacjonarnych w uczelni publicznej, fi nan-sowanych z budżetu państwa na poszczególnych kierunkach studiów, kierując się zasadą odpowiedzialności za jakość kształcenia oraz możliwościami zapewnienia fi nansowania ich ze środków publicznych. Przyznanie tej kompetencji senatowi uczelni jest niechybnym znakiem dla podkreślenia konstytucyjnych regulacji do-tyczących autonomii uczelni. W kolejnym ustępie art. 8 ustawodawca zawarł pew-ne ograniczenie w postaci decyzji ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyż-szego, jeśli przewidywany wzrost liczby studentów miałby przekroczyć 2% ogólnej liczby takich studentów w poprzednim roku. Nie zmienia to jednak faktu, iż jest to z pewnością przełom w funkcjonowaniu uczelni publicznych w Polsce.
Jedno z podstawowych założeń kreowanych przez twórców reformy szkol-nictwa wyższego brzmiało, iż uczelnie, pod warunkami określonymi w przepisach
14 J. Korczak, Statut szkoły wyższej w świetle nowych uregulowań prawnych, [w:] A. Szadok-Bra-tuń (red.), Nowe prawo o szkolnictwie wyższym a podmiotowość studenta, Wrocław 2007, s. 56.
prawa, będą mogły swobodnie tworzyć nowe, zupełnie innowacyjne, dostosowane do potrzeb rynku pracy, kierunki studiów. Efekty tej idei określone są w szczegól-ności w znowelizowanym art. 11 p.s.w. Analiza treści prowadzi do zasadniczego wniosku, daleko odbiegającego od głoszonych wcześniej założeń reformy – rola organów administracji w funkcjonowaniu jednostek organizacyjnych uczelni ule-gła znacznemu wzmocnieniu15. Z ust. 1 art. 11 p.s.w. wynika, iż do kompetencji senatu uczelni należy określenie, jakie kierunki studiów, na którym z poziomów kształcenia, w jakim obszarze kształcenia oraz dziedzinach odpowiadających uprawnieniom do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego, mogą być prowadzone przez podstawowe jednostki organizacyjne uczelni, które mają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego. Senat, w drodze uchwały, określi także efekty kształcenia, czyli zasób wiedzy, umiejęt-ności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia przez osobę uczącą się, do których dostosowane są plany studiów i programy kształcenia. Efek-ty kształcenia określa senat uczelni odpowiednio do poziomu i profi lu kształcenia.
Zupełnie nowa kompetencja senatu została ustanowiona w art. 62 ust. 3 p.s.w., polegająca na tym, że senat uczelni zatwierdza sprawozdanie fi nansowe uczelni zgodnie z przepisami o rachunkowości. W dotychczasowym brzmieniu art. 62 określone były przez ustawodawcę kompetencje senatu, ze szczególnym wyodrębnieniem w ust. 2 kompetencji senatu uczelni publicznej. Z lakonicznego wręcz brzmienia przepisu art. 62 ust. 1 wynika, że kompetencje senatu uczelni co do zasady określone są w statucie uczelni, z wyłączeniem spraw, które regulują przepisy p.s.w. Wobec obowiązywania przepisu art. 56 ust. 2 p.s.w., dotyczącego wejścia w życie statutu uczelni w dniu wskazanym w uchwale senatu w sprawie jego uchwalenia, zachodzi obawa, iż uprawnienia przyznane senatowi w statucie uchwalanym według nowych zasad mogą być daleko idące. Tryb nadzoru sto-sowany przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego będzie tym swoistym antidotum na ewentualne naruszenia zbyt szeroko pojmowanej przez członków senatu autonomii uczelni. Zmiana przepisu art. 66 p.s.w. polegała m.in. na dodaniu ust. 1a, który w znacznej mierze wzmocnił pozycję rektora uczelni. Z treści tego nowego przepisu należy wnioskować, że rektor opracowuje i realizu-je strategię rozwoju uczelni, uchwalaną przez organ kolegialny uczelni wskazany w statucie, którym w większości uczelni jest senat. Uchwała tego organu może określić środki na wdrażanie tej strategii, w tym pochodzące z funduszu rozwoju uczelni. Wprowadzenie tego przepisu jest kolejnym z rezultatów propagowanej przez projektodawcę ustawy zmieniającej wizji reformy szkolnictwa wyższego, przejawiającej się wprowadzeniem daleko idących zmian w systemie zarządzania uczelniami, w szczególności uczelniami publicznymi. Przepis ten nawiązuje do
znanego z nauki prawa administracyjnego podziału organów na stanowiące i wy-konawcze. Jednak w przypadku aktualnego stanu prawnego w zakresie szkolnic-twa wyższego trudno jednoznacznie określić, które z organów można sklasyfi ko-wać według wymienionego podziału, bowiem ich kompetencje w ciągu ostatnich lat ewoluowały, a ustawa zmieniająca jednoznacznie potwierdziła, iż wizja funk-cjonowania organów uczelni zależna jest często nie tylko od argumentów meryto-rycznych, ale i innych czynników – ekonomicznych, społecznych itd.
Jedną z ważniejszych kompetencji senatu w uprzednio obowiązującym stanie prawnym było ustalanie wytycznych, zgodnie z którymi rady podstawo-wych jednostek organizacyjnych uchwalały plany studiów i programy nauczania. W związku z reformą szkolnictwa wyższego, także w zakresie jakości kształcenia i wprowadzaniem Krajowych Ram Kwalifi kacji, senat uczelni publicznej ustali, zgodnie z treścią art. 68 ust. 1 pkt 2, wytyczne, a rady podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni uchwalą plany studiów i programy kształcenia.
W związku z wejściem w życie przepisu umożliwiającego przeprowadzenie wyboru rektora, prorektora w sposób alternatywny do stosowanego do dnia wej-ścia w życie ustawy zmieniającej, w art. 78 ust. 1 in fi ne ustawodawca przewidział możliwość odwołania rektora, prorektora wyłonionego w drodze konkursu. Doko-nać tego może senat uczelni publicznej kwalifi kowaną większością dwóch trzecich statutowego składu senatu. Zatem wyłącznie senat, nie zaś inny, funkcjonujący obok senatu w uczelni organ kolegialny. Jest to oczywiście jeden ze sposobów odwołania rektora, prorektora, bowiem w ramach realizowanego nadzoru może też uczynić to minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego na warunkach określonych w p.s.w. Członkom senatu przysługuje uprawnienie wynikające z art. 78 ust. 2 p.s.w., polegające na możliwości zgłoszenia przez co najmniej połowę statutowego składu senatu uczelni wniosku o odwołanie rektora. Przewodniczą-cemu senatu uczelni publicznej, rektorowi, przysługuje uprawnienie wynikające z art. 78 ust. 2 zd. 2, które przejawia się tym, iż może zgłosić wniosek o odwoła-nie prorektora. Forma tego wniosku może być dowolna – ustna lub pisemna, bo-wiem ustawodawca nie wskazał na obligatoryjność którejś z tych form. Wniosek o odwołanie prorektora właściwego do spraw studenckich może być zgłoszony również przez co najmniej trzy czwarte przedstawicieli studentów i doktorantów wchodzących w skład senatu. Dla tego wniosku ustawodawca przewidział for-mę pisemną. Choć przepis ten został znowelizowany, to zmiany w nim dokonane mają charakter kosmetyczny – dodano obok słowa „senat” słowo „uczelni”, zaś w odniesieniu do możliwości odwołania prorektora do spraw studenckich, zostało określone minimalne quorum przez dodanie zaimka „co najmniej”.
„Komercjalizacja” to rzeczownik na różne sposoby odmieniany w kontekście reformy szkolnictwa wyższego w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej, ale i w ofi cjalnych wystąpieniach władz w związku z wprowadzaną reformą.
Poję-cie to znalazło także swoje miejsce w ustawie zmieniającej. W dodanym art. 86a p.s.w. w ust. 1 ustawodawca stanowi o możliwości utworzenia w celu komercja-lizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych spółki z ograniczoną od-powiedzialnością lub spółki akcyjnej, zwanej dalej „spółką celową”. Spółkę celową tworzy rektor za zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Instytucja ta niewątpliwie powinna ugruntować się w przestrzeni akademickiej. Spółki spin-off doskonale wpisują się w krajobraz przemian w relacjach nauka – przedsiębiorczość. Bardzo dobrze prosperujące, choć niezupełnie pozbawione problemów, wyrosły na gruncie polskiej nauki, a przedsiębiorczość akademicka jest jedną z najprężniej rozwijających się.
Kolejną nową kompetencją przypisaną wyłącznie senatowi jest uchwale-nie – na podstawie art. 86c p.s.w. – regulaminu zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności przemysłowej, a także zasad ko-mercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych. W regulaminie tym określone zostaną prawa i obowiązki uczelni, pracowników oraz studentów i dok-torantów w zakresie ochrony i korzystania z praw autorskich i praw pokrewnych oraz praw własności przemysłowej; zasady wynagradzania twórców; zasady i pro-cedury komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych; zasady ko-rzystania z majątku uczelni wykorzystywanego do komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenia usług naukowo-badawczych.
Kompetencja senatu wynikająca z treści art. 90 ust. 4 p.s.w., który wszedł w życie dnia 1 stycznia 2012 r., polega na zajęciu stanowiska – wyrażeniu zgody lub per analogiam, jej braku, w sprawie rozporządzania przez uczelnię publiczną składnikami aktywów trwałych w rozumieniu przepisów o rachunkowości, w za-kresie określonym w ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, do czego wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. O zgodę występuje się, gdy war-tość rynkowa przedmiotu rozporządzenia przekracza równowarwar-tość w złotych kwoty 250 000 euro, obliczonej na podstawie średniego kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski, według stanu z dnia wystąpienia o zgodę.
Wart przypomnienia jest wprowadzony w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. przepis art. 99 ust. 3 p.s.w. Wobec coraz częściej prowadzonej przez kandyda-ta na studia prostej arytmetyki związanej z ponoszeniem kosztów, nie tylko za pobierane usługi edukacyjne, transparentne określenie przez senat uczelni zasad pobierania opłat jest niezwykle istotne. Zasady ustalone przez senat wiążą rektora przy zawieraniu umów ze studentem. Senat określa tryb i warunki zwalniania – w całości lub w części – z tych opłat studentów lub doktorantów, w szczególności osiągających wybitne wyniki w nauce, a także tych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej.
Założenia reformy szkolnictwa wyższego w zakresie systemu fi nansowania uczelni publicznych oraz nadzoru nad dysponowaniem przez nie środkami otrzy-manymi z budżetu państwa znalazły swoje odbicie w treści przepisu art. 100a p.s.w., który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. Upadłość uczelni nej nie może być ogłoszona. Skrajnie trudna sytuacja fi nansowa uczelni publicz-nej może być zniwelowana poprzez wprowadzenie i rzetelną realizację planu na-prawczego. Zgodnie z ust. 4 senat uczelni publicznej uchwala program naprawczy i przedkłada go ministrowi nadzorującemu uczelnię.
Rolą senatu uczelni publicznej jest także dokonywanie okresowej oceny wy-konania planu naprawczego i składania w tym zakresie sprawozdań ministrowi wraz ze sprawozdaniem z wykonania planu rzeczowo-fi nansowego. Konsekwencje negatywnej oceny senatu w przedmiocie realizacji planu naprawczego, wskazującej na prawdopodobieństwo nieosiągnięcia celów założonych w planie naprawczym, są bardzo istotne – minister nadzorujący tę uczelnię powołuje, na okres maksy-malnie trzech lat, osobę pełniącą obowiązki rektora, powierzając jej zadania doty-czące opracowania i wdrożenia programu naprawczego. Jednocześnie zawieszona zostaje działalność organów kolegialnych uczelni publicznej w zakresie decydowa-nia o gospodarce fi nansowej, w szczególności w zakresie kompetencji określonych w art. 90 ust. 4 p.s.w. Osoba powołania do pełnienia obowiązków rektora staje się przewodniczącym senatu uczelni publicznej. Zawieszenie w pełnieniu funkcji rektora oraz zawieszenie działalności organu kolegialnego nie skutkuje, zgodnie z ust. 7, wstrzymaniem biegu terminów poszczególnych kadencji.
Przepis art. 167 ust. 1a p.s.w., stanowiący o kompetencji senatu w zakresie zatwierdzania wzoru dyplomu, jest normą rewolucyjną. Dotychczas absolwenci studiów wyższych otrzymywali dyplomy według wzoru określonego przez wła-ściwego ministra w drodze rozporządzenia, a wszystkie dyplomy miały charakter państwowy16. Dyplom od tej pory będzie miał charakter indywidualny dla każdej uczelni. Termin 31 maja każdego roku był terminem trudnym do ustalenia przez senat uczelni warunków i trybu rekrutacji dla poszczególnych kierunków studiów na rok akademicki następujący po roku uchwalenia przez senat zasad i takim po-zostanie nadal na mocy zmienionej treści przepisu art. 169 ust. 2 p.s.w. Zasady określone przez senat dotyczyć mają także rekrutacji na studia prowadzonej w for-mie elektronicznej. Novum jest dodanie zd. 2 w tym przepisie:
W przypadku uruchomienia nowego kierunku studiów lub nowo utworzonej uczelni senat podejmuje uchwałę i przesyła ją ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego i ministrowi nadzorującemu uczelnię, podając ją nie-zwłocznie do publicznej wiadomości.
Intencją wprowadzenia takiego rozwiązania były z pewnością niejednokrotnie mające miejsce przypadki uzyskania przez uczelnie, które nie mogły dokonać tego w ramach własnych kompetencji, zgody ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego na prowadzenie określonego kierunku studiów, np. w trakcie trwającego roku akademickiego, kiedy termin 31 maja roku poprzedzającego dany rok akade-micki już upłynął, a uruchomienie danego kierunku w terminie przypisanym we-dług uprzednio obowiązującej zasady, mogłoby wywrzeć wiele negatywnych kon-sekwencji – fi nansowych, związanych z utratą prestiżu uczelni, zainteresowania kandydatów na studia itd. Senat, zgodnie z art. 169 ust. 8 i 9 p.s.w., określi także szczegółowe warunki przyjmowania na studia laureatów oraz fi nalistów stopnia centralnego, ale także konkursów organizowanych przez uczelnię. Warunki i tryb rekrutacji na bezpłatne studia doktoranckie określa, zgodnie z nowym art. 196 ust. 2 p.s.w., senat uczelni. Podawana jest ta informacja do wiadomości publicznej do dnia 30 kwietnia roku kalendarzowego, którego dotyczy.