Po raz pierwszy idea zrównoważonego rozwoju we współczesnym tego słowa znaczeniu pojawiła się w latach 70. XX w. i koncentrowała się na zagadnieniu rozwiązywania problemów ekologicznych, które wówczas się pojawiły1. Dostrze-żono wtedy bezpośredni związek pomiędzy gospodarką a środowiskiem i ko-niecznością ochrony tego ostatniego w procesie rozwoju gospodarczego. Twórcą tego pojęcia był jednak żyjący w latach 1645-1714 Hans Carl von Carlowitz, autor „Sylvicultura oeconomica, oder haußwirthliche Nachricht und Naturmäßi-ge Anweisung zur wilden Baum-Zucht”. Odnoszono je ówcześnie do gospodarki leśnej, która miała być prowadzona w taki sposób, by wycinać tylko tyle drzew, ile jest w stanie w danym miejscu ponownie urosnąć. W ten sposób
zachowy-1 Zob. D. Kiełczewski, Zrównoważony rozwój – istota, interpretacje, związek ze społeczeń-stwem wiedzy, [w:] Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Materiały do studiowania, B. Po-skrobko (red.), Białystok 2010, s. 10.
ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA
23
wano kapitał naturalny, nie trwoniąc go, na rzecz przyszłych właścicieli. Kon-cepcja ta stała się przedmiotem nauczania niemieckich wyższych szkół leśnych, skąd promieniowała na inne kraje europejskie i to ona stała się fundamentem dla dzisiejszej zasady rozwoju zrównoważonego.
Prowadzona na przestrzeni lat gospodarka rabunkowa, stałe pogarszanie się stanu środowiska naturalnego, mimo oczywistej potrzeby, nie były przedmio-tem zainteresowania rządzących do drugiej polowy XX w. Problem degradacji środowiska nie zajmował ich uwagi i nie był postrzegany jako kwestia istotna społecznie i gospodarczo. Dopiero, gdy nie było już możliwe dłuższe ignorowa-nie destrukcyjnego wpływu postępu cywilizacyjnego na środowisko naturalne, wskutek niemożności zapewnienia bezpiecznej egzystencji człowieka w zdewa-stowanym otoczeniu, pojawiła się refl eksja jak pogodzić rozwój ze środowiskiem.
Wtedy to „rozpoczęto poszukiwania sposobów rozwoju społeczno-gospodarczego uwzględniających konieczność racjonalizacji ludzkiej ingerencji w środowisko.
Poszukiwania te zaowocowały ideą trwałego i zrównoważonego rozwoju (su-stainable development)”2.
Jak słusznie podkreśla D. Kiełczewski, „począwszy od obrad w Bergen Świa-towa Komisja do Spraw Środowiska i Rozwoju (Komisji Brundtland) w 1987, poprzez konferencję »Szczyt Ziemi« w 1992 r. w Rio de Janeiro aż po ustalenia konferencji w 2002 roku w Johannesburgu, dostrzegalne jest stopniowe rozsze-rzanie zakresu problemów, których rozwiązanie jest ambicją polityki zrówno-ważonego rozwoju. W dokumentach konferencji w Rio, takich jak »Deklaracja z Rio« i »Agenda 21« oraz w dokumentach wieńczących obrady w Johannesburgu ochrona środowiska jest ważnym, ale nie jedynym zagadnieniem. (...) Polityka zrównoważonego rozwoju w świetle tych dokumentów jest całościową strate-gią równoczesnego podejmowania współczesnych problemów gospodarczych, społecznych i ekologicznych. Rozwój zrównoważony należy interpretować jako rozwój społeczno-gospodarczy zrównoważony ze środowiskiem przyrodniczym oraz realizujący społeczne oczekiwania i aspiracje w zakresie perspektyw zaspo-kojenia potrzeb i samorealizacji”3.
Pojęcie zrównoważonego rozwoju nie sprowadza się więc wyłącznie do za-gadnień związanych z ochroną środowiska, obejmuje ono szereg współczesnych problemów zarówno społecznych, jak i gospodarczych. Jak podkreśla B. Poskrob-ko, w ujęciu teoretycznym można wyróżnić dwa sposoby postrzegania
zrówno-2 G. Dobrzański, B. M. Dobrzańska, Trwały i zrównoważony rozwój, [w:] Ochrona środowi-ska przyrodniczego, G. Dobrzańskiego (red.), Warszawa 2008, s. 252.
3 Zob. D. Kiełczewski, Zrównoważony rozwój..., s. 11 i 12. Por. np.: B. Wierzbowski, B. Rakoczy, Podstawy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2004, s. 44 i nast.; J. Ciecha-nowicz-McLean, Ochrona środowiska w działalności gospodarczej, Warszawa 2003, s. 13 i nast.
24
KRZYSZTOF CHOCHOWSKIważonego rozwoju, a mianowicie ekologiczny oraz cywilizacyjny. Ten pierwszy pojmowany jest jako proces ograniczania presji na środowisko i poprawy jego stanu. Drugi natomiast to proces poszukiwania, sprawdzania i wdrażania no-wych technologii i form rozwoju gospodarczego4.
Odnosząc się do istoty zrównoważonego rozwoju należy uznać, że rozwój zrównoważony to takie zaspakajanie potrzeb współczesnego pokolenia, które nie ograniczy możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń – defi nicja ta została sformułowana przez Komisję Brundtland i dobrze oddaje istotę rozwoju zrównoważonego. W tym duchu wypowiada się m.in. A. Papuziński, twierdząc, że „zrównoważony rozwój to rozwój zdolny do wyeliminowania zagrożeń zwią-zanych z kryzysami gospodarczymi i społecznymi oraz do zapewnienia ciągłego i bezpiecznego rozkwitu współczesnej cywilizacji”5.
Mówiąc zatem o istocie zrównoważonego rozwoju należy mieć na uwadze taki rozwój, który z jednej strony przyczyniać się będzie do szeroko rozumiane-go postępu cywilizacyjnerozumiane-go, z drugiej zaś zagwarantuje możność zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Realizacja zasady zrównoważonego rozwoju jawi się obecnie jako jedno z głównych wyzwań cywilizacyjnych albowiem, jak stwierdza D. C. Korten, „stworzyliśmy system gospodarczy, który nie tylko nas, ale rów-nież wszystkie żywe systemy naszej planety stawia w obliczu niebezpieczeństwa odwrócenia procesu ewolucji trwającego 4.5 miliarda lat. (...) Źródłem tych de-strukcyjnych działań jest przeświadczenie, że należy pomnażać pieniądze, nie-słusznie uznawane za prawdziwe bogactwo”6.
W idei rozwoju zrównoważonego za prawdziwe bogactwo uznaje się więc nie pieniądze, lecz możność zaspakajania szeroko rozumianych potrzeb aktual-nego pokolenia. Zaspokajanie tych potrzeb ma jednak odbywać się bez szkody dla przyszłych pokoleń. Rzutuje to oczywiście również na kwestię podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej.
4 K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona środowiska – problemy społeczne, ekono-miczne i prawne, Warszawa 2001, s. 84.
5 Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka, A. Papuzińskiego (red.), Bydgoszcz 2005, s. 9.
6 D. C. Korten, Świat po kapitalizmie. Alternatywy dla globalizacji, Łódź 2002, s. 114.
ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA