zrównoważonego rozwoju?

Wolność działalności gospodarczej może zostać ograniczona ze względu na zasady i wartości konstytucyjne. Konstytucja gwarantując swobodę prowadzenia działalności gospodarczej przewiduje równocześnie, że może być ona ograniczana jedynie dla osiągnięcia innych, traktowanych jako istotniejsze w danym momen-cie celów społecznych. Bez wątpienia jednym z nich jest ochrona środowiska.

Art. 5 Konstytucji RP uznaje ochronę środowiska za jedno z podstawowych za-dań państwa, które winno być realizowane w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Troska o środowisko leży w gestii władzy publicznej, ale także wszyst-kie inne podmioty funkcjonujące w państwie mają obowiązek chronić

środowi-42 Zob. B.  Rakoczy, Ograniczenie praw..., s.  196.

82

sko (w tym różnorodność biologiczną) przed negatywnym skutkami własnych oddziaływań (art. 86 Konstytucji RP)⁴³.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju określa relacje pomiędzy rozwojem gospodarczym, społecznym i ochroną środowiska. Z jednej strony rozwój gospo-darczy winien uwzględniać potrzeby i wymogi wynikające z ochrony środowiska, z drugiej zaś koncepcja dopuszcza naruszenie środowiska ze względu na potrze-by rozwoju gospodarczego. Zakłada jednak przede wszystkim racjonalny sposób korzystania z zasobów naturalnych, tak ażeby zasoby te mogły być przekazane przyszłym pokoleniom. Zasoby naturalne nie mogą bowiem być wyłącznie pod-dane regułom wolnego rynku. Stąd też możliwość wprowadzenia przez władze publiczne ograniczeń w korzystaniu z zasobów naturalnych przez podmioty pro-wadzące działalność gospodarczą. Należy jednak pamiętać, ze istotą zrównowa-żonego rozwoju jest zachowanie równowagi pomiędzy wartościami pozostającymi ze sobą w konfl ikcie. Służy więc rozwiązywaniu konfl iktów pomiędzy wartościami chronionymi konstytucyjnie – w omawianej sytuacji ochronie środowiska i wolno-ści działalnoi wolno-ści gospodarczej. Można mówić o związku zasady zrównoważonego rozwoju z zasadą proporcjonalności. Zasada proporcjonalności zobowiązuje do wyważenie ograniczenia wolności i praw jednostki z osiągniętym dobrem. Skła-dające się na treść zasady proporcjonalności trzy elementy: zdatność, niezbędność (zasada najłagodniejszego środka) oraz proporcjonalność w węższym rozumie-niu pozwalają na wprowadzenie ograniczeń wolności i praw, odpowiadając na pytanie, czy przyjęte ograniczenia doprowadzą do zamierzonych skutków, czy są niezbędne dla ochrony interesu publicznego – w tym przypadku dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju oraz czy efekty pozostają w proporcji do nałożonych ciężarów⁴⁴. Przeprowadzenie tzw. testu proporcjonalności pozwala odpowiedzieć na pytanie o stopień i możliwość ograniczenie swobody działalności gospodarczej ze względu na cele jakie zakłada zrównoważony rozwój. Warto jednak zwrócić uwagę na stanowisko J. Ciechanowicz-McLean, która mówiąc o relacji prowa-dzenia działalności gospodarczej z ochroną środowiska stwierdza, że nie zawsze realizuje się on w stworzeniu nawet najlepszej regulacji prawnej. Jej zdaniem znaczenie ma również stosunek jednostki do problemu ochrony środowiska oraz jej świadomość⁴⁵. Wydaje się, że stanowisko to może znajdować odniesienie rów-nież do relacji (ograniczenia) wolności działalności gospodarczej ze względu na realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju. Działalność gospodarcza może

43 A.  Jaworowicz – Rudolf, Ochrona różnorodności biologicznej a  swoboda działalności go-spodarczej [w:] Prawo ochrony różnorodności biologicznej, red. Marek Górski, Wolter Klu-wer, Warszawa 2013, s.  201.

44 Zob. K.  Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w  sferę praw człowieka w  Konstytu-cji RP, Kraków 1999, s.  150 i  nast.

45 Zob. J. Ciechanowicz-McLean, A. Powałowski, Prawo gospodarcze publiczne. Zarys wykła-du, Warszawa 2003, s.  287.

CZY KONCEPCJA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OGRANICZA WOLNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI

83

oddziaływać na środowisko w sposób bezpośredni – poprzez jego eksploatację oraz w sposób pośredni – poprzez uboczne negatywne oddziaływanie, przy czym nie ma możliwości wykonywania działalności gospodarczej bez tego uboczne-go oddziaływania⁴⁶. Ingerencja – a więc możliwość wprowadzenia ograniczeń w działalności gospodarczej – możliwa jest zarówno w sytuacji bezpośrednie-go oddziaływania na środowisko przez podmiot prowadzący tę działalność jak również gdy jego oddziaływanie ma pośredni charakter. Zdaniem B. Rakoczego również „w tym wypadku ograniczenie wolności gospodarczej jest niezbędne.

Brak bowiem ochrony naruszałby nie tylko konstytucyjne obowiązki państwa w zakresie ochrony środowiska, ale także zasadę zrównoważonego rozwoju”⁴⁷.

Wnioski

Odpowiadając na postanowione w tytule pytanie można stwierdzić, że zrów-noważony rozwój nie tylko może być czynnikiem, który ogranicza wolność działal-ności gospodarczej, lecz również (a może przede wszystkim) wpływa na jej kształt.

Zrównoważony rozwój, który oddziałuje na sposób prowadzenia działalno-ści gospodarczej z jednej strony przyczynia się do zmniejszenia jej negatywnego wpływu na środowisko, z drugiej zaś zmusza do wprowadzenia zmian w spo-sobie prowadzenia tejże działalności. W prawie Unii Europejskiej koncepcja zrównoważonego rozwoju uznawana jest za warunkującą cały rozwój ekono-miczny i społeczny, kształtuje więc również sposób prowadzenia działalności gospodarczej, zaś „oparta na niej ochrona środowiska musi być uwzględniona we wszystkich sferach aktywności wspólnotowej i na wszystkich etapach: pla-nowania, przygotowania i realizacji”⁴⁸. Koncepcja ta stanowi nie tylko kryterium wykładni przepisów prawa, lecz jest także dyrektywą działań legislacyjnych. Je-den z elementów budujących koncepcję zrównoważonego rozwoju, którym jest doktryna sprawiedliwości międzypokoleniowej zakłada konieczność zachowania środowiska w stanie niepogorszonym dla przyszłych pokoleń oraz zabezpiecze-nie podstawowych surowców dla potrzeb rozwoju gospodarczego w przyszłości.

Trudność istnieje jednak w osiągnięciu zgody pomiędzy interesami obecnie

ży-46 Zob. B.  Rakoczy, Ograniczenie praw..., s.  349.

47 Tamże.

48 J.  Sozański, Standardy zrównoważonego rozwoju i  wspólnotowej polityki środowiska na tle obowiązków państw kandydujących do Unii [w:] Zasada zrównoważonego rozwoju w  prawie i  praktyce ochrony środowiska, K.  Równy, J.  Jabłoński (red.), Warszawa 2002, s.  77-93.

84

jących i przyszłych pokoleń oraz interesami partykularnymi.⁴⁹ W tym zakresie, na co zwraca uwagę S. Wrzosek istnieje potrzeba rozstrzygnięcia dwóch kwestii czy w koncepcji tej nie istnieje konieczność podporządkowania się interesowi ogólnemu oraz czy można na jej podstawie mówić o bezwzględnej nadrzędności interesów przyszłych pokoleń kosztem ochrony interesów współczesnych pokoleń w tym w sferze podejmowania działalności gospodarczej. Czy więc istnieje obo-wiązek takiego kształtowania sposobu prowadzenia działalności gospodarczej, których nakazywałby zachowanie zasobów naturalnych dla przyszłych pokoleń (zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju). Raport Komisji ds. Środowiska i Rozwoju⁵⁰, na co zwraca uwagę S. Wrzosek, podkreśla przede wszystkim ochro-nę interesów aktualnie żyjących pokoleń poprzez zagwarantowanie dostępu do zasobów środowiska naturalnego. Istotne jest jednak nie tracenie z pola widzenia tej części koncepcji, które nakazuje uwzględnienie interesów przyszłych pokoleń.

Do tego odnosi się także Preambuła Konstytucji RP mówiąc o międzygeneracyj-nej sprawiedliwości ekologiczo międzygeneracyj-nej, a co za tym idzie obowiązku przekazania przy-szłym pokoleniom wszystkiego co cenne z ponad tysiącletniego dorobku – w tym zasobów środowiska będących dziedzicem narodowym. Ochrona tychże zasobów i zrównoważony sposób korzystania z nich wymaga jednak niekiedy ingerencji w działalność wykonywaną przez człowieka (także działalność gospodarczą).

Można więc stwierdzić, że z jednej strony zrównoważony rozwój kształtuje spo-sób prowadzenia działalności gospodarczej oraz w ramach tychże działań może również wpływać na jego ograniczenie.

Streszcz enie

Praca dotyczy relacji pomiędzy konstytucyjną wolnością działalności gospo-darczej oraz koncepcją zrównoważonego rozwoju. Dla dokonania oceny tej relacji w artykule przedstawiono konstytucyjne podstawy ograniczenia wolności dzia-łalności gospodarczej. Przeprowadzona została analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego art. 22 ustawy zasadniczej oraz problemu ważnego interesu publicznego. Analiza dotyczyła także relacji pomiędzy art. 22 a art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W pracy próbowano udzielić odpowiedzi na pytanie czy zrównoważony rozwój może stanowić przesłankę ograniczenia konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej – a więc czy mieści się on w pojęciu

ważne-49 Zob. S.  Wrzosek, Interes ogólny a  interes indywidualny w  koncepcji rozwoju zrównoważo-nego, [w:] Ekonomia a  rozwój zrównoważony. Teoria i  kształcenie, F.  Piontek (red.), Biały-stok 2001, s.  281.

50 Nasza wspólna przyszłość. Raport Światowej Komisji do Spraw Środowiska i  Rozwoju, Warszawa 1991, s.  67.

CZY KONCEPCJA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OGRANICZA WOLNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI

85

go interesu publicznego? A także czy możliwym jest stwierdzenie, że koncepcja ta ogranicza wolność działalność gospodarczej czy też raczej wpływa na zakres realizacji tej wolności.

Summary

Paper concerns the problem of relation between freedom of economic activity and principle of sustainable development. In order to estimate the relation author present-ed the constitutional basis for the possibility of restrictions of the frepresent-edom. There was made the analysis of the Constitutional Court judgments referred to understanding of art. 22 of Polish Constitution and the question of important public interest. Art. 22 of Polish Constitution was also examined in relation to art. 31.3. Author tried to answer the question is it then possible to assume that sustainable development can be suffi cient condition to treat it as one of the premises of important public interest? And fi nally is it possible to say the sustainable development limits the freedom of economic activity or it infl uence the realization of this freedom.

Słowa kluczowe: wolność działalności gospodarczej, zrównoważony rozwój, ważny interes publiczny

Key words: freedom of economic activity, sustainable development, important pub-lic interest

MAŁGORZATA GAŁCZYŃSKA, ANNA HAŁADYJ*