Instrumenty wojskowe polityki zagranicznej

Zasada adekwatności zastosowanego instrumentu polityki zagranicznej do bieżącego kształtu i charakteru stosunków międzynarodowych obowiązuje również, a może i przede wszystkim, w przypadku użycia instrumentów wojskowych. Państwo stosuje instrumenty militarne wtedy, gdy jest przekonane, że istniejący na arenie międzynarodowej układ umożliwi realizację celów polityki zagranicznej²⁰. USA ze względu na swój nowoczesny i zasobny arsenał zbrojeniowy, a także dzięki łatwości i szybkości przerzucania wojsk na duże odległości, może liczyć na wysoką skuteczność w osiąganiu celów politycznych z wykorzystaniem między innymi instrumentów wojskowych.

Wśród podstawowych militarnych instrumentów polityki zagranicznej wymienia się przede wszystkim: wojnę, akcje wojskowe o niskiej intensywności (low-intensity conflict), tajne operacje (covert operation), rozbudowę potencjału wojskowego, tworzenie pokoju (peacemaking), pomoc humanitarną, utrzymanie pokoju (peacekeeping), wprowadzanie pokoju (peace enforcement), odbudowę państwa (nation building), akcje policji oraz transfer broni.

Jak argumentuje Joseph S. Nye, w ostatnich czasach rola siły militarnej uległa zmianie. Spowodowane było to przede wszystkim postępem naukowym i technologicznym, który z jednej strony uczynił Stany Zjednoczone globalną potęgą, a z drugiej zwiększył ciężar ekonomiczny i społeczny podbojów z użyciem instrumentów wojskowych. Dodatkowo nowoczesne technologie informacyjne przyczyniły się do podsycania nacjonalizmów, które utrudniły sprawowanie władzy nad świadomością społeczną przez dotychczasowe potęgi światowe. Zimna wojna pokazała, że Stany Zjednoczone były, w gruncie rzeczy, nieprzygotowane na wydarzenia stanowiące dla nich zaskoczenie. Rząd USA uciekał się wtedy często do argumentów

18 Marek Pietraś, Postzimnowojenny ład międzynarodowy [w:] Marek Pietraś (red.) Międzynarodowe stosunki polityczne, op. cit., s. 295-297.

19 Jadwiga Stachura, Stany Zjednoczone jako supermocarstwo. Proces kształtowania strategii polityki zagranicznej, „Sprawy Międzynarodowe”, 4/2006, s. 31.

20 Radowan Vukadinović, Międzynarodowe stosunki polityczne, op.cit., s. 335.

siły²¹. Doświadczenia lat postzimnowojennych udowadniają, że hard power nie wystarcza do realizacji rozległych celów polityki zagranicznej państw. Dzięki niej można wygrać wojnę, ale trudniej jest osiągnąć pokój²².

1.1.3 Instrumenty psychospołeczne polityki zagranicznej

Polityka zagraniczna obejmuje również stosowanie instrumentów psychospołecznych w ramach tzw. dyplomacji publicznej²³ i propagandy. Definicja publiczna to dwustronna, dialogowa forma polityki komunikowania międzynarodowego, skierowana do publiczności zagranicą, realizowana dzięki wspieraniu pozytywnego wizerunku kraju i kształtowaniu pozytywnych postaw wobec kraju nadawcy²⁴. Kształtowanie opinii publicznej determinowane jest celami politycznymi i interesami, które rząd danego państwa pragnie urzeczywistnić, w szczególności, gdy rząd potrzebuje do realizacji tych celów akceptacji i aprobaty społecznej²⁵. Dyplomacja publiczna ma za zadanie informować, ale także wyjaśniać prowadzoną politykę zagraniczną i krajową, a także wzmacniać wzajemne szeroko pojęte zrozumienie pomiędzy krajami i narodami²⁶. Wychodzi ona poza tradycyjnie rozumianą dyplomację, obejmując działania, zmierzające do kształtowania przez rząd opinii publicznej w innych krajach, interakcji pomiędzy prywatnymi grupami i interesami w dwóch krajach oraz transmitowania informacji i idei, tym samym wzmacniając krajową soft power²⁷. Źródłem soft power są przede wszystkim: kultura,

21 Przykładem może być polityka USA wobec państw Ameryki Łacińskiej w okresie 1961 – 1989 [w:]

Karol Derwich, Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej 1945-2000, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, s. 55.

22 J.S. Nye Jr, Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, 2007, s. 27, 48-55.

23 Niekiedy wyróżnia się dodatkowo, obok dyplomacji publicznej, sprawy publiczne (public affairs).

Sprawy publiczne są to działania podjęte w celu informowania i wyjaśniania krajowej opinii publicznej założeń realizowanej polityki rządu USA. Z kolei dyplomacja publiczna służy informowaniu i wyjaśnianiu posunięć rządu zagranicznej opinii publicznej. Jednakże występuje tu pewna nieścisłość definiowania. W dobie globalnej informatyzacji treści skierowane przez rząd do własnego społeczeństwa trafiają również za granicę kraju, i odwrotnie. [w:] Charles Wolf, Jr., Brian Roser, Public diplomacy:

How to Think About and Improve It, Occasional Papers, RAND Corporation, 2004, s. 4 na www.publicdiplomacy.org z dnia 30 czerwca 2008.

24 Beata Ociepka, Dyplomacja publiczna, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, s. 11.

25 Radowan Vukadinović, Międzynarodowe stosunki polityczne, op.cit., s. 315.

26 Milton C. Cummings, Cultural Diploamcy and the United States Government: A Survey, Center for Arts and Culture, Washington,. D.C: Center for Arts and Culture, 2003, s. 1.

27 Soft power jest to termin ukuty przez Josepha S. Nye’a Jr. Oznacza on w przeciwieństwie do hard power (siły przemocy) siłę przyciągania danego kraju. „Soft power jest główną materią codziennej polityki w krajach demokratycznych. Zdolność do ustanawiania preferencji wykazuje tendencje do wiązania się z takimi nienamacalnymi atutami, jak atrakcyjna osobowość, kultura, wartości polityczne, instytucje oraz polityka, która jest postrzegana jako prawomocna lub mająca autorytet moralny. Jeżeli

wartości polityczne (oraz konsekwencja w postępowaniu w kraju i za granicą w zgodzie z tymi wartościami) oraz polityka zagraniczna (pod warunkiem, że jest ona postrzegana jako prawomocna i posiadająca autorytet moralny)²⁸. Stąd, dyplomacja publiczna, jako instrument psychospołeczny, służy podniesieniu atrakcyjności wyżej wymienionych zasobów w celu poprawienia skuteczności i racjonalności polityki danego kraju²⁹. Joseph S. Nye wyróżnia trzy wymiary dyplomacji publicznej³⁰:

1) Codzienną komunikację³¹, której rolą jest wyjaśnianie polityki krajowej i zagranicznej

2) Komunikację strategiczną, która jest pewnego rodzaju kampanią nakierowaną na osiąganie konkretnych celów politycznych

3) Długofalowe rozwijanie stosunków międzypaństwowych poprzez wymiany naukowe i kulturalne, stypendia, szkolenia, konferencje i dostęp do mediów.

Joseph S. Nye przewiduje, że znaczenie soft power w erze informacji będzie systematycznie rosnąć, co wynika nie tyle z oficjalnych działań narodów, ile jest społecznym i ekonomicznym skutkiem ubocznym³². Tylko kraje, które potrafią trafnie diagnozować pojawiające się problemy i skutecznie sobie z nimi radzić, mogą liczyć na wzrost swojej atrakcyjności w oczach tak sprzymierzeńców, jak i dotychczasowych wrogów.

Propaganda jest próbą kształtowania percepcji, manipulowania myślami i bezpośrednimi zachowaniami w celu osiągnięcia takich reakcji, które są zgodne z pożądanymi intencjami propagandzisty. Autorzy tej definicji, G.S. Jowett i V. O’Donnell, podkreślają celowy i systematyczny charakter propagandy³³.

przywódca reprezentuje wartości, za którymi inni pragną podążać, to przywództwo będzie mniej kosztowne.” [w:] J.S. Nye Jr, Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, op.cit., 2007, s. 35.

28 Dobrym przykładem soft power jest wystąpienie prezydenta Obamy na Uniwersytecie w Kairze 4 czerwca 2009 r., które było czytelnym sygnałem gotowości do poprawy stosunków ze światem islamu.

Prezydent podkreślił znaczenie wzajemnego szacunku i tolerancji dla odmiennych wartości obydwu cywilizacji i zagwarantował, że USA nigdy nie będą prowadzić wojny z islamem [w:] Jadwiga Stachura, Bliskowschodnia polityka Baracka Obamy - szanse i wyzwania, „Sprawy Międzynarodowe”, nr 4/2009, s. 30.

29 Częstokroć owa atrakcyjność wywiera raczej ogólny wpływ, niż skutkuje podjęciem konkretnych działań. [w:] J.S. Nye Jr, Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, op.cit., s. 40.

30 J.S. Nye Jr, Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, op.cit., s. 146-148.

31 Nye twierdzi, że codzienna komunikacja powinna obejmować również przygotowanie do działania w sytuacjach kryzysowych i przeprowadzanie kontrataków, tak by fałszywa bądź mylna informacja pociągała za sobą natychmiastowe sprostowanie. Ibidem, s. 146.

32 Ibidem, s. 62-63.

33 Bogusława Ostrowska, Propaganda jako forma komunikowania [w:] Bogusława Dobek-Ostrowska, Janina Fras i Beata Ociepka, Teoria i praktyka propagandy, Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, s. 9.

W naukach społecznych często traktuje się propagandę i opinię publiczną jako dwa dopełniające się wzajemnie zjawiska³⁴.

Dyplomacja publiczna – jak podnosi wielu autorów - tym różni się od propagandy, że zawsze operuje potwierdzonymi faktami, tymczasem propaganda jest oparta zarówno na faktach, jak i na kłamstwach³⁵, w zależności od kontekstu relacji pomiędzy obydwoma krajami. Niektórzy badacze pomijają aspekt moralny propagandy, twierdząc, że jest ona powoli zastępowana przez pojęcie dyplomacji publicznej.

Uważają oni, że jej negatywny wydźwięk jest dziedzictwem dyplomacji publicznej prowadzonej przez reżimy faszystowskie, dyktatorskie i komunistyczne³⁶.