Podział sankcji gospodarczych według kryterium adresata

kręciła się wokół działań rządów. Jednostki i ugrupowania, wobec których dany kraj stosował narzędzia polityki zagranicznej, uznawane były jako podległe kontroli rządowej w danym kraju, poza bezpośrednim wpływem społeczności międzynarodowej¹³⁰. Arena międzynarodowa podzielona jest na „świat państw” i „świat podmiotów pozarządowych”¹³¹, co rzutuje na kształt polityki sankcyjnej. Wzrost udziału aktorów pozarządowych w prowadzeniu polityki międzynarodowej spowodowany był pojawieniem się, z racji postępujących procesów globalizacyjnych, nowych narzędzi tworzenia i utrzymywania sieci międzynarodowych oraz nowych mechanizmów wpływu na zdarzenia międzynarodowe¹³². Współcześnie tworzone sieci

128 Więcej na ten temat [w:] Anthony Arnove (red.), Iraq under Siege. The Deadly Impact of Sanctions and War, Cambridge, Massachusetts: South End Press, 2002; Ralph Pezzullo, Plunging into Haiti.

Clinton, Aristide and the Defeat of Diplomacy, University Press of Mississippi, 2006; Geoff Simons, Targeting Iraq. Sanctions and Boming in US Policy, London: Saqi Books, 2002.

129 Od 1990 r. ONZ dało mandat prawny sankcjom handlowym i finansowym, nałożonym na Irak, byłą Jugosławię i Haiti, oraz sankcjom nakierowanym – zwykle embargu na broń i ograniczeniom transportowym – stosowanym wobec Afganistanu, Libii, UNITA, Ruandzie, Liberii, Somalii, Sudanowi, Etiopii i Erytrei, Sierra Leone oraz Wybrzeżu Kości Słoniowej. [w:] Gary C. Hufbauer, Jeffrey J. Schott, Kimberly A. Elliott, Barbara Oegg, Economic Sanctions Reconsidered, op.cit., s. 132.

130 Przykładowo, w 1985 r. za zorganizowanie zamachów bombowych na lotniska w Wiedniu i Rzymie rząd USA uznał winną libijską organizację Abu Nidal, ale konsekwencje zostały wyciągnięte wobec całego kraju. Oczywiście decyzja o nałożeniu sankcji odzwierciedlała związki organizacji Abu Nidal z rządem w Tripolisie. Stany Zjednoczone nałożyły na Libię sankcje eksportowo-importowe.

131 Marek Pietraś, Postzimnowojenny ład międzynarodowy [w:] Marek Pietraś (red.) Międzynarodowe stosunki polityczne, op. cit., s. 296-297.

132 Chociaż organizacje terrorystyczne opanowały ostatnią dekadę, ich związki z rządami narodowymi krajów uległy znaczącej zmianie. Stały się one ze wspieranych wspierającymi rządy narodowe krajów,

międzynarodowych kontaktów pozwalają na wyjście poza kontrolę jakiejkolwiek struktury państwowej. Sytuacja taka wzbudza obawy rządu USA, w szczególności, jeśli przedmiotem działalności indywidualnych przedsiębiorstw lub grup połączonych w sieci międzynarodowej jest sprzedaż broni czy technologii zbrojeniowych¹³³.

Według Askariego et al wśród najczęstszych celów sankcji znajdują się¹³⁴:

• rząd narodowy

• sprzymierzeńcy rządu narodowego

• kraje, których przedsiębiorstwa prowadzą interesy w kraju-celu

• przedsiębiorstwa, które prowadzą interesy w kraju-celu (ale niekoniecznie z przedsiębiorstwami kraju-celu)

• przedsiębiorstwa prowadzące działalność w kraju-celu (niekoniecznie ukierunkowaną na obywateli kraju-celu)

• grupy lub indywidualne osoby w kraju-celu

• grupy międzynarodowe

• osoby indywidualne lub organizacje (niekoniecznie z kraju-celu).

Podczas zimniej wojny amerykańskie próby wymuszeń politycznych przy użyciu instrumentów ekonomicznych były w większości przypadków unilateralne i zawsze skierowane wobec innych niepodległych państw. W dobie postzimnowojennej poważną składową polityki sankcyjnej były sankcje multilateralne, nakładane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. W latach 90. ONZ nałożyła sankcje gospodarcze na jedenaście różnych krajów i cztery ruchy polityczne¹³⁵. Istotny wzrost liczby jednostek niepaństwowych, obciążonych sankcjami przez USA, spowodowany był nie tylko ich rosnącą aktywnością, która nie mieściła się w grupie zachowań akceptowanych przez USA, ale także rozwojem mechanizmów, ułatwiających nakładanie i egzekwowanie sankcji gospodarczych, stosowanych wobec tych jednostek. Początkowo sankcje te ograniczały się do czarnych list przedsiębiorstw, które naruszały warunki sankcji lub

Al-Kaida i Talibowie są tu najbardziej wyraźnym przykładem [w:] Meghan L. O’Sullivan, Shrewd Sanctions. Statecraft and State Sponsors of Terrorism, op.cit., s. 324.

133 Ibidem, s. 17.

134 Hossein G. Askari, John Forrer, Hildy Teegen, and Jiawen Yang, Economic Sanctions. Examining Their Philosophy and Efficacy, op.cit., s. 90.

135 Wśród ruchów politycznych, obłożonych sankcjami ONZ, znalazły się: Czerwoni Kmerowie w Kambodży, UNITA w Angoli, Zjednoczony Front Rewolucyjny w Sierra Leone i Talibowie w Afganistanie, za: Meghan L. O’Sullivan, Shrewd Sanctions. Statecraft and State Sponsors of Terrorism, op.cit., s. 324.

nakładały kary na przedsiębiorstwa, sprzedające technologie wojskowe użyteczne w produkcji broni masowego rażenia. Jednakże w 1995 r. prezydent Clinton rozszerzył ich zakres o możliwość zamrażania aktywów grup terrorystycznych, zagrażających procesowi pokojowemu na Bliskim Wschodzie¹³⁶. Rząd USA podjął także kroki do stworzenia specjalnego oznaczenia SDN (Special Designated Nationals), określającego osoby indywidualne, które były podejrzewane o związki finansowe z krajami lub innymi jednostkami zaangażowanymi w nielegalną działalność. Rząd wprowadził zakaz prowadzenia transakcji z krajami i jednostkami zamieszczonymi na listach SDN.

Ostatecznie w latach 90. nastąpiło odrodzenie sankcji wtórnych (secondary sanctions), umożliwiających ukaranie krajów lub zagranicznych przedsiębiorstw za ich udział w działaniach jednostki-celu obłożonej sankcjami¹³⁷.

Wzrost zastosowania sankcji wobec niepaństwowych aktorów stosunków międzynarodowych odzwierciedla również potrzebę wypracowania taktyk przeciwstawiania się nowym zagrożeniom postzimnowojennego świata, w tym eskalacji terroryzmu po wydarzeniach z 11 września 2001 r. Głównym priorytetem działań ONZ w zakresie polityki sankcyjnej jest poprawa skuteczności jej instrumentów. Jeśli chodzi o sankcje gospodarcze, starania skierowane są na nacelowanie nacisku na decydentów, mających wpływ na zmianę nieakceptowanej polityki. Zamierzeniom tym mogą sprzyjać zmiany, które niesie za sobą globalizacja. Przykładowo, nowoczesne technologie pozwalają coraz precyzyjniej śledzić międzynarodowe przepływy finansowe, co pozwala na zamrożenie aktywów tak konkretnych osób indywidualnych, jak i aktywów rządów i krajów. Nowoczesne technologie pomagają w monitorowaniu wymiany dóbr podwójnego zastosowania, dzięki czemu można ograniczyć ich dostępność bez wprowadzania całkowitego zakazu ich nabywania¹³⁸. Globalna współzależność gospodarcza stworzyła nową możliwość zastosowania presji ekonomicznej w postaci sankcji wtórnych, aktywizujących liczne, mniejsze przedsiębiorstwa do zawiązywania się w większe grupy i lobbowania zmiany polityki.

Z kolei rosnąca rola organizacji międzynarodowych we wzmacnianiu współpracy

136 Sec. 73(a)(2)(A) the Arms Export Control Act (22 U.S.C. 2797b(a)(2)(a)) i sec. 81(a) the Arms Export Control Act (22 U.S.C. 2798b(a), 2798(b)) oraz EO 12947 z 23 stycznia 1995 r.

137 Por. Meghan L. O’Sullivan, Shrewd Sanctions. Statecraft and State Sponsors of Terrorism, op.cit., s. 17-18.

138 Ibidem, s. 18.

gospodarczej również poddaje nowe mechanizmy kontroli, tworząc, przykładowo, przeszkody w członkostwie w swoich szeregach¹³⁹.