Współpraca w nakładaniu sankcji gospodarczych

Podstawowym kryterium podziału sankcji gospodarczych jest liczba nakładających je krajów. Sankcje dzielone są najczęściej na uni- i multilateralne, choć Askari et al dodają do tej typologii jeszcze dwa typy: sankcje kolateralne, które nakłada stowarzyszona grupa podmiotów, np. UE, ASEAN, OAS, oraz sankcje totalne, które mogą nałożyć wszystkie uprawnione do tego podmioty¹⁴⁰. Kiedy powstała Liga Narodów, pokój miał być gwarantowany mechanizmem sankcji, zawartym w Art. 16 Statutu. Później, w swych pierwszych 55 latach funkcjonowania, Rada Bezpieczeństwa ONZ nałożyła sankcje dwukrotnie – wobec Rodezji w 1966 r. i Południowej Afryki w 1977 r. Powodem tak rzadkiego ich wykorzystywania był przede wszystkim sceptycyzm wielkich potęg odnośnie ich skuteczności, a także porządek zimnowojenny.

Członkowie stali Rady Bezpieczeństwa nie mieli zamiaru nakładać sankcji na kraje sprzymierzone. W tym okresie USA były aktywne w nakładaniu sankcji unilateralnych i organizowaniu porozumień z krajami Zachodu w kwestii nakładania sankcji wielostronnych na kraje spoza ONZ. Zakończenie zimnej wojny przyniosło za sobą ożywienie w dziedzinie polityki sankcyjnej Stanów Zjednoczonych, ponieważ ich rząd nakładał sankcje gospodarcze regularnie na różne kraje bez względu na ich członkostwo w organizacjach międzynarodowych¹⁴¹.

Pod pojęciem unilateralnych sankcji ekonomicznych, nakładanych w ramach polityki USA, rozumie się sankcje nakładane przez Stany Zjednoczone bez uczestnictwa innych państw czy jednostek. Niewielka skuteczność tej polityki, nawet przy sprzyjającym stanie stosunków międzynarodowych i słabej kondycji ekonomicznej kraju-celu, jest często podkreślana w literaturze przedmiotu. Poniższa tabela (Tabela 4) stanowi zestawienie argumentów zwolenników i przeciwników stosowania unilateralnych sankcji gospodarczych przez rząd USA.

139 Przykładem mogą być tu przeszkody we wstąpieniu Iranu do WTO i Iranu stawiane przez USA, w przypadku ChRL nieskuteczne.

140 Hossein G. Askari, John Forrer, Hildy Teegen, and Jiawen Yang, Economic Sanctions. Examining Their Philosophy and Efficacy, op.cit., s. 91.

141 Clawson P., Sanctions as Punishment, Enforcement, and Prelude The Further Action, “Ethics

& International Affairs”, vol. 7, 1993, s. 17-18.

Tabela 4. Wady i zalety stosowania unilateralnych sankcji gospodarczych

Zalety stosowania sankcji Wady stosowania sankcji

• sankcje mogą służyć jako sygnał,

• straty w eksporcie, spowodowane nałożeniem sankcji mogą prowadzić do spadku produkcji i utraty miejsc pracy

• straty w imporcie, spowodowane nałożeniem sankcji mogą spowodować wzrost kosztów produkcji

• kraj-cel niweluje skutki sankcji handlowych poprzez reeksport z krajów trzecich

• sankcje mogą spowodować nieodwracalne straty w gospodarce krajów trzecich

• sankcje rzadko powodują zmianę zachowania kraju-celu

Źródło: opracowanie własne na postawie H. G. Askari, J. Forrer, H. Teegen, J. Yang, (2003) Economic Sanctions. Examining Their Philosophy and Efficacy, op.cit., s. 65-66.

Zdaniem wielu autorów koncepcja polityki unilateralnych sankcji gospodarczych USA jest wadliwa tak na płaszczyźnie konceptualnej, jak i logicznej.

Zakłada ona bowiem a priori siłę wpływu presji ekonomicznej USA na gospodarki innych państw, co jest praktycznie niemożliwe do oszacowania w rozrastającej się gospodarce globalnej. Możliwość oddziaływania na otoczenie międzynarodowe, wskazywana przez Wojciecha Bieńkowskiego jako czynnik decydujący o konkurencyjności gospodarki amerykańskiej, jest obecnie bardzo ograniczona w porównaniu ze stanem z lat 80.¹⁴². Obecna strategia polityki sankcyjnej, zmierzająca do zmian zachowania państw nierzadko politycznie wrażliwych i wymagających przesunięć na gruncie ekonomii politycznej, opiera się na wymaganiu elastyczności w polityce zagranicznej ze strony liderów innych państw lub odwrotnie, ganieniu ich

„opieszałości” czy „inercji”. Według wielu ekspertów, taki styl budowania sojuszów stawia rząd USA w złym świetle. Świadczy to bowiem o zbytniej pewności siebie, naiwności, bądź o nieczystych zamiarach decydentów politycznych.

Unilateralność sankcji ekonomicznych wskazuje, że są one nakładane przez jeden kraj działający niezależnie od innych. Askari et al wskazują jednakże pewien

142 Wojciech Bieńkowski, Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, op.

cit., s. 39-58.

problem w klarownym podziale sankcji. Czy sankcje, nałożone przez rząd USA po rozmowie przeprowadzonej w tej sprawie między prezydentem USA a premierem Wielkiej Brytanii, że każdy z krajów powinien nałożyć sankcje unilateralne, są sankcjami unilateralnymi czy bilateralnymi? Kiedy USA używają swoich wpływów w Banku Światowym w celu odmowy udzielenia pożyczki danemu krajowi, to zalicza się tę decyzję do unilateralnych czy multilateralnych sankcji gospodarczych? Jeśli USA i Haiti chcą, hipotetycznie rzecz biorąc, wspólnie nałożyć sankcje gospodarcze, to porównując potencjał gospodarczy obydwu krajów w kwestii możliwości uczynienia szkody, nie można jednoznacznie określić rodzaju tych sankcji jako multilateralnych¹⁴³.

Multilateralizm w nakładaniu sankcji może informować o relacjach pomiędzy krajami decydującymi się na wspólne działanie. Współcześnie jednak, ilość krajów nakładających sankcje niewiele mówi o ich potencjalnym wpływie ekonomicznym na kraj-cel. Obecne dyskusje na temat skuteczności sankcji multilateralnych są bardzo ożywione, jednak prowadzą one często do sprzecznych konkluzji. Stosowanie sankcji wielostronnych wzrosło w latach 90. XX w. W okresie 1970 – 1989 Stany Zjednoczone nałożyły unilateralnie sankcje w 40 przypadkach, a w 49 uczestniczyły one w koalicji krajów, nakładających sankcje. W okresie 1990-1998 USA nałożyły ekonomiczne sankcje unilateralne w 12 przypadkach, a multilateralnie w 36. Wielu ekspertów podkreśla, że sankcje gospodarcze stosowane przez ONZ mogą być uznane za efektywne, jeśli gwarantują one możliwości całkowitej izolacji ekonomicznej kraju-celu. Stąd też w dobie intensywnych procesów globalizacyjnych i współzależności gospodarek efektywność sankcji multilateralnych jest wysoce dyskusyjna. Kaempfer i Lowenberg podkreślają, że sankcje multilateralne mają swoje własne ograniczenia.

Partnerzy mogą odczuwać bodźce do zrywania porozumień sankcyjnych, licząc na zyski kosztem strat inicjatora¹⁴⁴. Ponadto argumentują oni, że sankcje uni- i multilateralne mogą być skuteczne jedynie wtedy, gdy w kraju-celu istnieje dobrze zorganizowana grupa opozycyjna, która mogłaby wezwać krajową opinię publiczną do czynnego oporu wobec polityki rządu¹⁴⁵.

ONZ i Liga Narodów nie były jedynymi organizacjami nakładającymi sankcje wielostronne. Głębszej analizy wymagają doświadczenia sankcyjne WTO, Banku

143 Hossein G. Askari, John Forrer, Hildy Teegen, and Jiawen Yang, Economic Sanctions. Examining Their Philosophy and Efficacy, s. 68.

144 Kraj, który odstępuje od reżimu sankcji, może skorzystać z dostępu do rynku kraju-celu, zacieśnić więzy gospodarcze, co może skutkować podniesieniem własnej konkurencyjności.

145 Ibidem, s. 61.

Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a także sankcje organizacji regionalnych, tj. UE, APEC, NATO, OAS, OAU, GCC i in.