Kolejna ciekawa sprawa, która pojawiła się na wokandzie, dotyczyła wolnoś- ci wypowiedzi przejawiającej się w postaci kampanii społecznej. Wolność wy-powiedzi dotyczy sytuacji, w których przeważnie występują zarówno elementy oceny, jak i krytyki. Ma to na celu przepływ informacji oraz wszczęcie deba-ty w sprawach ważnych, które być może wcześniej nie były dostrzegane. Jest to forma ostrzegania, uświadamiania grup społecznych i całych społeczeństw w zakresie negatywnych skutków pewnych działań czy zaniechań. To ważna swoboda, za którą stoją zasady demokratycznego państwa prawa.
W trakcie kampanii społecznej przeciwko paleniu tytoniu użyto sformuło-wania, które przewrotnie16 nawiązywało do jednej z największych marek papie-rosów — Camel. Użyty slogan brzmiał: „Tylko wielbłąd przejdzie milę za pa-pierosa”. Materiały wykorzystywane w trakcie kampanii nawiązywały również do wieloletniego logo firmy, jakim jest wielbłąd jednogarbny, tu przedstawiony jako szkielet zwierzęcia stanowiącego symbol marki. Sprawa trafiła do sądu austriackiego, a następnie do Europejskiej Komisji Praw Człowieka. W sprawie Österreichische Schutzgemeinschaft für Nichtraucher i Rockenbauer v. Austria zgodzono się ze stanowiskiem sądów austriackich, podkreślając, że krytyka ca-łej kategorii produktu nie powinna się odbywać przez wskazanie tylko jednej marki. Uzasadniono, że może to skutkować błędnym wyobrażeniem o wyjątko-wej szkodliwości palenia jedynie tej konkretnej marki papierosów17. Krystyna Szczepanowska -Kozłowska zwraca uwagę, że wybiórcze wskazanie zaledwie
14 Rozważyć można ochronę logo Solidarności w ramach prawa autorskiego. Zob. R. Mar-kiewicz: Zabawy z prawem autorskim. Warszawa 2015, s. 201—205.
15 K. Szczepanowska -Kozłowska: Swoboda wypowiedzi…, s. 11.
16 Niemieckie słowo Kamel oznacza zarówno ‛wielbłąd’, jak i ‛dureń’. I.C. Kamiński:
Ograniczenia swobody wypowiedzi..., s. 454—456.
17 Ibidem.
141
Swoboda wypowiedzi a prawo wyłączne ze znaków towarowych
jednej marki może prowadzić do nieuzasadnionego dyskryminowania takiego podmiotu w oczach odbiorców18. Ireneusz Kamiński, podkreślając intensywne zmiany, które zaszły w ciągu ostatnich 25 lat, twierdzi, że wiele wskazuje na to, że w dzisiejszych czasach sąd mógłby wydać inny wyrok w tej sprawie.
„Kluczowe orzecznictwo dotyczące wypowiedzi w sprawach mających publicz-ne znaczenie oraz akcentujące ich rangę (i potrzebę ochrony) jest późniejsze.
Dodatkowo współcześnie należałoby uwzględnić postęp wiedzy dotyczącej roz-poznania zagrożeń związanych z paleniem tytoniu i zmiany w polityce ochrony zdrowia, jakie zachodzą w państwach członkowskich (urzędowe kampanie an-tynikotynowe, zakazy palenia w wielu miejscach publicznych). Dlatego wybór przez krytyków kluczowego producenta używki mógłby obecnie uzyskać apro-batę Trybunału i prowadzić do zakwestionowania krajowego zakazu”19.
Podobny problem występował także w dwóch innych sprawach — Danone oraz Greenpeace. Jedna z organizacji non profit, aby zwrócić uwagę na polity-kę socjalną firmy Danon, użyła znaku towarowego, przerabiając go. Francuski Sąd Apelacyjny odrzucił pozew, przyjmując, że nie doszło do naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy, a w tym konkretnym przypadku należało przy-znać pierwszeństwo wolności słowa20.
W sprawie Greenpeace również doszło do przerobienia znaku towarowe-go dwóch firm. Na stronach internetowych, na których krytykowano politykę ochrony środowiska danej firmy, w domenach internetowych dodawano do zna-ków towarowych oznaczenia graficzne (np. martwych ryb). Sąd francuski co prawda uznał odpowiedzialność Greenpeace, jednak nie na podstawie znaków towarowych, lecz ogólnych zasad odpowiedzialności cywilnej jako naruszenie dobrego imienia firmy21.
W obu przypadkach sądy podkreślały, że badając naruszenia znaków towa-rowych w ramach kampanii społecznych, należy przede wszystkim brać pod uwagę cel ich użycia. Jeśli ma on charakter polemiczny lub pozagospodarczy (jak we wskazanych orzeczeniach), to stanowi wyjątek od monopolu znaku to-warowego22. Kampanie społeczne z uwagi na swój charakter mają wiele cech wspólnych z reklamami czysto komercyjnymi, jednakże jak zauważa Ireneusz Kamiński, „posłużenie się formą reklamy nie oznacza, że z wypowiedzią zo-stanie automatycznie połączony komercyjny kontekst i towarzyszący mu szero-ki margines ocen. Rozstrzygająca jest problematyka wypowiedzi. Jeśli zatem
18 K. Szczepanowska -Kozłowska: Swoboda wypowiedzi…, s. 27.
19 Ibidem.
20 E. Traple: Użycie cudzego znaku towarowego nie w charakterze znaku towarowego.
W: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Prace z Prawa Własności Intelektual-nej. T. 4. Kraków 2007, s. 555—578, dostępny również na stronie: http://www.lex.pl/akt/ -/akt/
uzywanie -cudzego -znaku -towarowego -nie -w -charakterze -znaku -towarowego.
21 Ibidem.
22 Ibidem.
142 Małgorzata Jadwiszczok
w reklamie nie pojawią się jakiekolwiek komercyjne elementy, jest ona oceniana przez pryzmat podnoszonego zagadnienia. Specyficzne cechy reklamy, takie jak uproszczenie i przerysowania pewnych elementów, nie powodują, że reklama polityczna czy poruszająca ważne kwestie ogólne utraci cechę wypowiedzi poli-tycznej lub dotyczącej istotnego zagadnienia publicznego, albo charakterystykę tę osłabi”23.
Reasumując, za Elżbietą Traple można stwierdzić, „że użycie cudzego znaku w kampanii społecznej nie może prowadzić do skutecznego podniesienia rosz-czeń przysługujących uprawnionemu w razie naruszenia jego prawa do znaku, co nie wyłącza ochrony na podstawie innych przepisów”24.
Podsumowanie
Jedną z najstarszych zdefiniowanych swobód człowieka i obywatela jest swo-boda wypowiedzi, w obecnych czasach przybierająca przeróżne formy, głównie dzięki rozwojowi nowych mediów oraz powszechnemu dostępowi do Internetu.
Jednakże można zaobserwować coraz to agresywniejszą reklamę, różne for-my nieuczciwej konkurencji, przed którymi ma chronić rejestracja znaków to-warowych, zatem nie może dziwić rosnąca liczba ich zgłoszeń. Posłużenie się znakiem towarowym w sytuacji, gdy użycie nie nastąpiło w charakterze znaku towarowego, zgodnie z ustawą Prawo własności przemysłowej nie stanowi jego naruszenia. Niezasadne zdaje się, aby uprawnieni ze znaków towarowych ogra-niczali swobodę wypowiedzi, nawet krytycznych, gdy te dotyczą spraw ogólno-społecznych, takich jak: zdrowie, ochrona środowiska, prawo do manifestacji, zwłaszcza jeśli nie ma to charakteru komercyjnego.
Ostatnim przykładem ilustrującym omawiamy problem jest obraz Nadii Plesner zatytułowany Darfurnika. Pomijając ciekawą problematykę prawnoautorską25 tego przykładu, warto poruszyć zagadnienie znaków towarowych. Obraz był inspirowany obrazem Pabla Picassa Guernica. Dzieło wspomnianej malarki miało być manifestem oraz sprzeciwem wobec braku reakcji społeczności mię-dzynarodowej na kryzys humanitarny w Sudanie, w rejonie Darfur. W utworze został wykorzystany znak towarowy marki Louis Vuittion (będącej symbolem luksusu), zamieszczony na charakterystycznej torebce trzymanej przez wychu-dzone afrykańskie dziecko. Firma Louis Vuittion Malletier S.A. w 2010 roku pozwała malarkę o naruszenie znaku towarowego; ostatecznie jednak została
23 I.C. Kamiński: Ograniczenia swobody wypowiedzi..., s. 456.
24 E. Traple: Użycie cudzego znaku towarowego…, s. 578.
25 Zob. również R. Markiewicz: Zabawy…, s. 172—173.
143
Swoboda wypowiedzi a prawo wyłączne ze znaków towarowych
ona uniewinniona26. Po wygranym procesie obraz został sprzedany za sumę 45 tysięcy dolarów.
Jak z tego wynika, granica, która rozdziela strefę wyłączności prawa ze zna-ku towarowego i swobodę wypowiedzi, jest niezwykle trudna do rozróżnienia.
Każdy ze wspomnianych przypadków ukazuje, jak bardzo specyficzną i indy-widualną kwestią jest sprawa ochrony znaku towarowego. Nie można jedno-znacznie wyznaczyć granicy pomiędzy ochroną znaku towarowego a swobodą wypowiedzi, wszystkie wspomniane przypadki cechuje daleko idący indywi-dualizm. Zatem każdy tego typu spór powinien być traktowany i rozstrzygany indywidualnie. Moim zdaniem, swoboda wypowiedzi jest prawem nadrzędnym i jego ochrona powinna mieć pierwszeństwo podczas realizacji ochrony znaku towarowego.
26 D. Fr iedman n: Trademarks and social media towards Algorithmic justice. Northampton 2015. Cały wyrok dostępny na stronie: http://www.nadiaplesner.com/upl/website/simple -living - - darfurnica1/VerdictEnglish.pdf [Dostęp: 31.05.2016].
Małgorzata Jadwiszczok Freedom of Speech and Exclusive Trademark Rights
Sum mar y
The allegations of the infringement of exclusive trademark rights are particularly intere-sting in the context of the constitutional rule of the freedom of speech which takes the forms of manifestations or public campaigns. One of the key questions to answer, then, is the question whether invoking the freedom of speech excepts someone from the infringement of exclusive trademark. Depending on the specific circumstances, it would appear reasonable and justified to claim that the constitutional rule of the freedom of speech should take precedence over exclusive trademark rights.