Krzysztof Bochnia

Prawo do sądu

Ewolucja prawa do sądu zarówno w Polsce, jak i w krajach Europy Zachod-niej może prowadzić do wniosku, że od dawna dążono do tego, aby zapewnić ochronę sądową poszczególnym jednostkom. Prawo do sądu utożsamiane było z gwarancją możliwości skorzystania z pomocy zastępcy procesowego; jeżeli strona była uboga — bezpłatnie¹. Idea prawa do sądu dla jednostki znana była już ok. 800 roku p.n.e. w starożytnym Rzymie, gdzie zastępcą procesowym był cognitor oraz procurator. Każda ze stron miała również prawo do skorzystania ze znanych mówców sądowych nazywanych advocati, którzy nie byli uznawani za specjalistów², a za swe usługi nie pobierali opłat.

Należy także wskazać angielską instytucję prawa do sądu, zawartą w 1495 roku w Statute of Henry VII, w której dookreślono możliwość wyzna-czania obrońców dla najbardziej ubogich³.

Z kolei przechodząc do bardziej współczesnych gwarancji prawa do sądu, należy wymienić Powszechną deklarację praw człowieka z dnia 20 grudnia 1948 roku, w której w art. 10 zawarto regulacje mówiące o prawie dla każdego na warunkach całkowitej równości do rzetelnej i publicznej rozprawy przed nie-zawisłym i bezstronnym sądem orzekającym o jego sprawach i obowiązkach lub o zasadności wysuwanego przeciw niemu oskarżenia o popełnienie przestęp-stwa. Również Polska, zobowiązana wymienionymi przepisami, zastosowała rozwiązania systemowe wprowadzające instytucję prawa do sądu. Zostały one wyrażone w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

1 M. Grz y misławska - Cybulska: Prawo pomocy w postępowaniu sądowoadministra-cyjnym jako element realizacji prawa do sądu. Warszawa 2013, s. 1.

2 W. Roz wadowski: Prawo rzymskie. Zarys wykładu. Poznań 1992, s. 60.

3 E. Joh nson: Justice and reform: the formative years of the American Legal Services Program. New Brunswic 1978, s. 3.

26 Krzysztof Bochnia

sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku⁴, oraz w Międzynarodo-wym pakcie praw obywatelskich i politycznych z dnia 14 grudnia 1966 roku⁵. Przytoczone umowy zawierają regulacje gwarantujące prawo do bezstronnego sądu⁶. I tak należy wskazać art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który mówi wprost, że każdy ma prawo do sprawie-dliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej, przy czym postę-powanie przed sądem jest jawne. Następnie z treści art. 14 ust. 1 Międzynaro-dowego paktu praw obywatelskich i politycznych wynika, że wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami, a każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd ustanowiony przez ustawę przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Przytoczenie wprost wyszczególnionych regulacji ma na celu uwia-rygodnienie tezy, że prawo do sądu było i jest prawem, które przysługuje każdej jednostce. Jak wskazuje Juliusz Bardach, już od XV wieku, charakteryzującego się różnolitością procedur, procesowi polskiemu znana była instytucja zastęp-cy z urzędu⁷. Regulacje dotyczące obrońców zostały wpisane do przywilejów nieszawskich króla Kazimierza Jagiellończyka. Postanowiono w nich, że gdy-by ktokolwiek nie potrafił poradzić sobie przed sądem z uwagi na problemy z wymową i brak osoby, która mogłaby za niego „mówić”, sąd winien dać mu zastępcę z urzędu⁸.

Aby rozpocząć dywagacje na temat konstytucyjnych podstaw ochrony praw człowieka w Polsce, w tym w głównej mierze prawa do sądu, warto wskazać pole-cenie Bolesława Chrobrego z 1016 roku, które głosiło, aby wdowom i małoletnim sierotom oraz ludziom ubogiego stanu zapewnić prawo do obrońców z urzędu, płatnych ze Skarbu Państwa⁹. Jak widać, już wtedy chciano zapewnić poszcze-gólnych jednostkom (w szczególności zaś osobom ubogim) prawo do obrony oraz sprawiedliwego sądu. Osoby mające świadczyć nieodpłatną pomoc prawną, nazy-wane procuratorami, określane były mianem opiekunów wdów i sierot¹⁰. Należy

4 Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284 ze zm.

5 Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167.

6 W. Jasiński: Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym. Warszawa 2009, s. 40.

7 J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Piet rzak: Historia ustroju i prawa polskiego. War-szawa 2001, s. 75.

8 A. Red zik: Szkic o dziejach adwokatury polskiej. „Palestra” 2008, nr 11—12, s. 20.

9 Z. K rzemiński: Kartki z dziejów warszawskiej adwokatury. Warszawa 2008, s. 21.

10 S. Janczewski: Udział adwokatury w kształtowaniu kultury Polski przedrozbiorowej.

„Palestra” 2008, nr 11—12, s. 43.

27

Prawo do sądu

też wskazać, że obowiązek obrońcy z urzędu istniał również w XVI wieku, w którym zastępca musiał być obligatoryjnie przyznany w sprawach o obrazę majestatu (crimen laesae maiestatis)¹¹.

Już w Konstytucji 3 maja¹² ustanowiono, że „władza sądownicza nie może być wykonywaną ani przez władzę prawodawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury. Powinna zaś być tak do miejsc przywiązaną, żeby każdy człowiek bliską dla siebie znalazł sprawiedliwość”, natomiast „sądy pierwszej instancyi będą zawsze gotowe i czuwające na oddanie sprawiedliwości tym, którzy jej potrzebują”.

Prawo do sądu zostało również wpisane i zagwarantowane wprost w Kon-stytucji marcowej¹³, w jej art. 98, który stanowił: „żadna ustawa nie może za-mykać obywatelowi drogi sądowej dla dochodzenia krzywdy i straty”.

W świetle obecnie obowiązujących norm prawnych zawartych w Konsty-tucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku¹⁴, prawo do sądu zostało zagwarantowane w art. 45 Konstytucji, zamieszczonym w jej rozdzia-le II, pośród unormowań dotyczących wolności, praw, obowiązków człowieka i obywatela. Umieszczenie przedmiotowej regulacji w tym rozdziale oznacza podniesienie jej do rangi prawa podstawowego, czyli uprawnienia o znaczeniu zasadniczym¹⁵. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji RP wskazuje wprost, że „każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasad-nionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. War-to również przyWar-toczyć ust. 2, który mówi o wyłączeniu jawności rozprawy:

„Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bez-pieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest pu-blicznie”. Wpływ na wprowadzenie tego typu uregulowań do Konstytucji RP miały między innymi regulacje zawarte w Konwencji o ochronie praw czło-wieka i podstawowych wolności¹⁶ oraz treść art. 14 ust. 1 Międzynarodowe-

11 Z. Zd rojkowski: Proces ziemski. W: Historia państwa i prawa Polski. Red. Z. Kacz-marek, B. Leśnodorski. Warszawa 2010, s. 381.

12 Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku [dalej: Konstytucja 3 maja].

13 Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku — Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. nr 44, poz. 267 ze zm. [dalej: Konstytucja marcowa].

14 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm. [dalej: Konstytucja].

15 W. Sk rz ydło: Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Warszawa 2008, s. 33.

16 Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listo- pada 1950 roku, art. 6 ust. 1: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrze-nia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.

28 Krzysztof Bochnia

go paktu praw obywatelskich i politycznych¹⁷, które stanowiły wiążące Polskę umowy międzynarodowe. Oprócz art. 45 Konstytucji, należy również wskazać jej art. 77 ust. 2, który stanowi, że ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, oraz art. 233 Konsty-tucji RP, wprowadzający zakaz ograniczeń do sądu w czasie stanu wojennego i wyjątkowego. Jacek Sobczak podkreśla, że określone w art. 45 ust. 1 Kon-stytucji prawo obejmuje regulacje do „odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy”¹⁸. Tę samą tezę wskazał Trybunał Konstytucyjny w swoim wyroku z dnia 24 października 2007 roku¹⁹. Konsty-tucja Rzeczypospolitej Polskiej wymienia również cechy, jakie winien posiadać sąd, aby przysługujące jednostce prawo było konkretyzowane każdorazowo, gdy zaistnieje potrzeba rozpatrzenia danej sprawy, gdyż „sens powszechnego prawa do sądu polega […] nie na tym, że sprawę rozpatrzy organ państwowy nazwa-ny sądem, lecz na tym, iż organ ten charakteryzować będą pewne szczególne właściwości organizacji i procedowania”²⁰. Prawo to wiąże się z możliwością poddania kontroli przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Za-pewnia ono również minimalny standard postępowania, stanowiąc, aby rozpo-znanie sprawy było sprawiedliwe, jawne i bez nieuzasadnionej zwłoki²¹.

Formuła zawarta w Konstytucji, a dotycząca prawa do sądu nie tylko za-wiera powyższe elementy, ale również uregulowania zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Treść art. 45 ust. 1, a także art. 77 ust. 2 Konstytucji obej-muje zakres podmiotowy prawa do sądu.

Konstytucja RP przyznaje prawa do sądu nie tylko obywatelom polskim, ale zapewnia je każdemu. Konstytucyjna zasada prawa do sądu oraz jej generalny charakter znalazły dopełnienie w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP poprzez ustano-wienie zakazu zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności lub praw²².

Wyszczególnione przeze mnie normy prawne zawierają takie zwroty, jak

„każdy” oraz „nikomu”, które jednoznacznie potwierdzają, że zakresem

pod-17 Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z dnia 16 grudnia 1966 roku, art. 14 ust. 1: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do za-sadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych”.

18 J. Sobczak: Przepisy płacowe sędziów sądów powszechnych a wzorce konstytucyjne.

„Państwo i Prawo” 2008, z. 11, s. 85.

19 Wyrok TK nr K 7/06. OTK -A 2007, nr 9, poz. 108.

20 W. Sokolewicz: Konstytucyjna regulacja władzy sądowniczej. W: Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa. Księga pamiątkowa ku czci prof. Natalii Gajl. Kom. red. T. Dębow-ska-Romanowska, A. Jan kiewicz. Warszawa 1999, s. 163.

21 M. Jaworska: Prawo do sądu. W: Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym. Red. M. Jabłoński. Wrocław 2014, s. 129.

22 R. Hauser: Prawo do sądu. W: Konstytucja RP w praktyce. Warszawa 1999, s. 194.

29

Prawo do sądu

miotowym prawa do sądu objęte są różne podmioty. Nie powinno budzić wąt-pliwości, że użyty w art. 45 ust. 1 termin „każdy” należy odnosić do wszyst-kich wymienionych w rozdziale II Konstytucji RP adresatów wolności i praw²³. Należy wskazać, że niniejsza norma prawna nie odnosi się tylko do obywateli, ale również do innych podmiotów będących w obrocie prawnym²⁴. Termin ten obejmuje zatem każdą osobę fizyczną oraz prawną, a więc spółki jawne, gmi-ny, organizacje nieposiadające osobowości prawnej. Na zakres podmiotowy nie ma wpływu zdolność do osobistego występowania przed sądem. W przypadku, gdy osoba nie może się stawić na rozprawie, może skorzystać z zastępstwa pro-cesowego. Prawo to przysługuje także niezależnie od tego, czy podmiot wy-stępuje indywidualnie, czy grupowo. Mogą również zaistnieć wątpliwości co do zakresu podmiotowego prawa do sądu, jednak rozstrzygane są one zgodnie z brzmieniem art. 37 ustawy zasadniczej, w myśl którego z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji korzysta ten, kto znajduje się pod władzą Rze-czypospolitej, a wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, okreś- la ustawa²⁵. Swoją wykładnię do art. 37 ust. 2 Konstytucji wyraził również Trybunał Konstytucyjny, który wskazał, że dopuszczalne jest ograniczenie pra-wa do sądu cudzoziemców w sprapra-wach dotyczących wydalenia cudzoziemca nielegalnie przebywającego na terytorium RP, prawo do sądu bowiem nie ma charakteru absolutnego²⁶.

W doktrynie prawo do sądu może wywoływać spory interpretacyjne, co wynika z różnorodności poglądów wyrażanych w środowisku. Jednym z za-gadnień jest możliwość zwrócenia się do sądu. Pytanie brzmi, czy należy to traktować jako odrębne prawo podmiotowe, czy też jako środek ochrony praw podmiotowych²⁷. Jak twierdzi Maria Grzymisławska -Cybulska²⁸, piśmiennictwo wskazuje na dwojaki charakter prawa, mianowicie wyróżnia podmiotowe pra-wo jednostki oraz zasadę prawa konstytucyjnego, która zakazuje ustapra-wodaw- ustawodaw-cy tworzenie norm z nią sprzecznych, nakazując jednocześnie tworzenie norm urzeczywistniających zapewnienie jednostce należnej ochrony sądowej²⁹. W po-wszechnym rozumieniu funkcjonowania prawa możemy wskazać pewne zasady ogólnie obowiązujące, które tworzą fundament demokratycznego państwa pra-wa. Realizacji tej zasady służy między innymi zasada prawa do sądu. Prawo

23 A. Kubiak: Konstytucyjna zasada prawa do sądu w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Łódź 2006, s. 145.

24 P. Pogonowski: Realizacja prawa do sądu w postępowaniu cywilnym. Warszawa 2005, s. 5—6.

25 L. Wiśniewski: Wolności i prawa osobiste w Konstytucji RP z 1997 r. i w prawie mię-dzynarodowym. Poznań 1998, s. 22.

26 Wyrok TK z dnia 15 listopada 2000 roku, P 12/99. OTK 2000, nr 7, poz. 260.

27 K. Scheur ing: Ochrona praw jednostek w postępowaniach przed sądami wspólnotowy-mi. Warszawa 2007, s. 69.

28 M. Grz y misławska - Cybulska: Prawo pomocy…, s. 69.

29 W. Jasiński: Bezstronność…, s. 30.

30 Krzysztof Bochnia

do sądu bowiem z jednej strony traktowane jest jako wtórne prawo w stosunku do innych praw, których ochronie służy, z drugiej strony zaś stanowi niezależne od innych prawo jednostki wobec państwa, a więc jest prawem o dwojakim cha-rakterze³⁰. Prawo do sądu zawarte w Konstytucji jest prawem, które przysługuje każdemu, kto domaga się rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd nie-zależny od innych organów państwowych. Istotą tego uregulowania jest prawo jednostki do tego, aby ze swej woli, przy spełnieniu odpowiednich warunków, mogła zobowiązać właściwe organy państwowe do podjęcia przewidzianych ustawą działań celem rozpatrzenia sprawy i wydania orzeczenia³¹. Prawo do sądu nie jest prawem abstrakcyjnym i ograniczonym do wniesienia sprawy do sądu³², ale jest realizowane poprzez konkretne uprawnienia i obejmuje prawo dostępu do sądu, prawo do właściwej procedury przed sądem, prawo do wyroku, a naru-szenie jednego ze składników prawa do sądu jest równoznaczne z narunaru-szeniem prawa do sądu³³.

Powołując się na treść art. 32 Konstytucji RP oraz zawartej w tym artykule zasady równości wobec prawa, doktryna wskazuje, że prawo do sądu to „prawo, które przysługuje wszystkim na równych prawach”³⁴.

W kontekście przedmiotu ochrony Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2001 roku wskazał, że z brzmienia art. 45 Konstytucji wy-nika zamysł ustrojodawcy, aby prawem do sądu objąć́ jak najszerszy zakres spraw³⁵. Należy przyjąć, że prawo do sądu dotyczy wszystkich spraw regulo-wanych przepisami prawa. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że zakres przedmiotowy prawa do sądu wyznacza znaczenie „sprawy” zawarte w art. 45 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny wyraził opinię, że pod pojęciem „spra-wa” należy rozumieć wszystkie sytuacje, w których zachodzi konieczność roz-strzygania o prawach³⁶. Przedmiotem prawa do sądu będą więc sytuacje, w któ-rych zachodzi konieczność rozstrzygania o prawach podmiotu względem innych podmiotów równorzędnych oraz organów władzy publicznej³⁷. Zatem wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawo do sądu obejmuje zarówno prawo do są-dowego wymiaru sprawiedliwości, rozumianego jako podjęcie merytorycznego

30 P. Czar ny: Glosa do wyroku TK z 24.10.2007 r., SK 7/06. „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2, s. 241.

31 H. Mąd rzak, H. Piet rzkowski: Prawo do sądu. „Przegląd Sądowy” 1999, nr 11—12, s. 6.

32 M. Grz y misławska - Cybulska: Prawo pomocy…, s. 21.

33 J. Oniszcz u k, J. Chlebny: Udostępnianie stronie akt sprawy administracyjnej a pra-wo do sądu. „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2008, nr 3, s. 61.

34 M. Kania: Zwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu przed sądami administracyj-nymi. Warszawa 2009, s. 89.

35 Wyrok TK z dnia 8 listopada 2001 roku, P 6/01. OTK 2001/8/248.

36 Wyrok TK z dnia 22 września 2009 roku, SK 3/08. OTK -A 2009/8/125.

37 S. Pawela: Prawo do sądu. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego w Warszawie” 2004, nr 9, s. 18.

31

Prawo do sądu

rozstrzygnięcia w sferze praw jednostki, jak i „prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjnie gwarantowane wolności (prawa) jednostki”³⁸.

W ślad za przedstawionymi argumentami, w związku z brakiem ograniczeń co do rodzaju spraw, w przypadku których można skorzystać z prawa do sądu, należy podkreślić, że zakresem przedmiotowym zostały objęte nie tylko sprawy karne, cywilne czy też administracyjne, ale również takie, w których zacho-dzi konieczność uzyskania wykładni czy też „odpowiezacho-dzi” od organu sądowe-go. Stanowisko to należy poprzeć argumentami Piotra Winczorka oraz Bogny Przybyszewskiej -Szter, którzy wskazują, że zakresem stosowania prawa zawar-tym w art. 45 Konstytucji objęto przytoczone sprawy, w przypadku których należałoby uznać, że tylko sąd „może być́ organem ostatecznie decydującym o wolnościach, prawach i obowiązkach jednostki”³⁹. Podobny pogląd prezentu-je również Jan Boć, który uważa, że prawo do wszczęcia postępowania przez osobę zainteresowaną przysługuje „w sprawach cywilnych i innych, do których zastosowanie mają przepisy prawa cywilnego i procedury cywilnej, w sprawach z zakresu finansów publicznych […]”⁴⁰.

Prawem do sądu objęto spory między osobami fizycznymi i prawnymi, a wyłączono te, w których choćby jedna ze stron nie była podmiotem prawa prywatnego⁴¹.

Prawo do sądu w orzecznictwie odbierane jest jako gwarancja realizacji kon-stytucyjnej zasady zaufania obywateli do państwa, do prawa obowiązującego w tym państwie oraz do jednolitości orzecznictwa sądowego. Właściwą wykład-nię prawa do sądu możemy uzyskać, zwracając się do Trybunału Konstytucyj-nego. W orzecznictwie można zauważyć, że konstytucyjne prawo do sądu różni się od praktycznego standardu, który jest wypadkową treści ustawodawstwa i jego interpretacji przez sądy⁴².

Na podstawie przytoczonych analiz można wywnioskować, że prawo do sądu ulegało ciągłym zmianom. Posiada ono dwoisty charakter: podmiotowych praw jednostki oraz konstytucyjnej zasady stanowiącej dyrektywę zakazującą ustawodawcy tworzenia norm z nią sprzecznych. Normy prawa, które zostały sformułowane dużo wcześniej, stanowiły zalążek prawa do sądu w obecnym

38 Wyrok TK z dnia 12 maja 2003 roku, SK 38/02. OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 38.

39 P. Winczorek: Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Warszawa 2008, s. 110.

40 J. Boć: Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 r. Wro-cław 1998, s. 90.

41 J. Oniszcz u k: Konstytucja RP. Orzecznictwo TK na początku XXI wieku. Kraków 2004, s. 728.

42 W. Wróbel: Wpływ orzecznictw Sądu Najwyższego na kształtowanie się pojęć i instytucji prawnych. W: Orzecznictwo w systemie prawa. Red. T. Bąkowski, K. Grajewski, J. War y-lewski. Warszawa 2008, s. 7.

32 Krzysztof Bochnia

brzmieniu. Wcześniejsze prawo do sądu miało służyć jedynie określonym gru-pom społecznym, obecnie zaś prawo to ma służyć każdemu, uwzględniając roz-patrywanie każdej ze spraw na zasadach niezawisłości sędziowskiej i prawa do rozpoznania sprawy przez właściwy sąd. Współcześnie prawo do sądu odbiera-ne jest jako prawo każdego, nawet jeśli nie zostało uregulowaodbiera-ne wprost w kon-stytucji danego państwa. Wtedy też wynika ono z art. 6 Europejskiej Karty Praw Człowieka. Warto podkreślić, że choć w literaturze przedmiotu instytucja prawa do sądu jest trudna do zdefiniowania, nie zmienia to faktu, że prawo do sądu przysługuje każdemu.

Aby w pełni pojąć istotę prawa do sądu, należy zrozumieć okoliczności i fakty, które towarzyszyły przemianom tego prawa. Funkcjonowanie obowią-zujących dziś́ mechanizmów, które pozwalają na realizację gwarancji dostępu do sądu, w pewnej mierze stanowi rezultat doświadczeń nabywanych w toku zachodzących przeobrażeń⁴³. Jednak jak już wykazano wcześniej, idea prawa do sądu uległa znaczącej ewolucji. Zmiany te bez wątpienia nie pozostały obojętne dla sposobu funkcjonowania mechanizmów służących realizacji prawa do sądu w obecnym brzmieniu.

43 M. Grz y misławska - Cybulska: Prawo pomocy…, s. 44.

Krzysztof Bochnia The Right to a Fair Trial

Sum mar y

The right to a fair trial is guaranteed by Article 45 of the Constitution of the Republic of Poland, as part of the regulations concerning the freedoms, rights and duties of the citizen. The regulation is twofold in nature and has been subject to constant changes. The placement of the discussed regulation in Chapter II of the Constitution gives it the rank of a fundamental right.

The functioning of the contemporarily instituted mechanisms which guarantee the access to the right to a fair trial remains predicated to a certain extent on the experiences acquired in the process of the changes in law and society. These changes have certainly exerted a fair amount of influence on the functioning of the mechanisms granting the right to a fair trial.