Dnia 20 kwietnia 2016 roku grupa posłów Sejmu VIII kadencji wniosła do laski marszałkowskiej projekt ustawy o mediach narodowych36, który miał wdrożyć liczne, zapowiadane wcześniej, zmiany w sposobie funkcjonowania mediów publicznych, a co za tym idzie — wywrzeć również wpływ na działal-ność Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Następnie dnia 7 czerwca 2016 roku do Sejmu wniesiono poselski projekt ustawy o Radzie Mediów Narodowych oraz o zmianie niektórych ustaw37.
Należy również wspomnieć, że na mocy ustawy z dnia 30 grudnia 2015 roku o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji38 po raz pierwszy Sejm VIII kaden-cji znowelizował obowiązujące dotychczas regulacje medialne. Zmodyfikowano wówczas sposób kształtowania składu zarządu jednoosobowych spółek akcyj-nych Skarbu Państwa, będących jedyną formą prawną, w jakiej, w myśl art. 26 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji, mogą działać jednostki publicznej radio-fonii i telewizji. Zgodnie z art. 27 ust. 3 tekstu jednolitego ustawy o radioradio-fonii i telewizji39, członków zarządu, w tym prezesa zarządu, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Natomiast kolejny ustęp anali-zowanego przepisu stanowi, że członków zarządu powołuje się spośród osób posiadających kompetencje w dziedzinie radiofonii i telewizji oraz nieskaza-nych prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. Wskazać należy, że uprzednio człon-ków zarządu, w tym prezesa, powoływała Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, podejmując uchwałę w tym zakresie na wniosek rady nadzorczej. Dalsze, dość znaczące, zmiany wprowadzono w art. 28 ustawy o radiofonii i telewizji. Wcześ- niej rady nadzorcze spółek „Telewizja Polska — Spółka Akcyjna” i „Polskie Radio — Spółka Akcyjna” liczyły po siedmiu członków — pięciu wyłaniano w drodze konkursu przeprowadzanego przez Krajową Radę Radiofonii i Te-lewizji spośród kandydatów posiadających kompetencje w dziedzinie prawa, finansów, kultury oraz mediów, zgłoszonych przez organy kolegialne uczelni akademickich, z kolei minister właściwy do spraw kultury i ochrony
dziedzic-36 Druk Sejmowy nr 442.
37 Druk Sejmowy nr 592.
38 Dz.U. 2016, poz. 25.
39 Mowa tu o tekście jednolitym, który wszedł w życie na mocy obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 kwietnia 2016 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o radiofonii i telewizji. Dz.U. 2016, poz. 639.
90 Katarzyna Todos
twa narodowego i minister właściwy do spraw Skarbu Państwa powoływali po jednym członku rady nadzorczej. Obecnie rady nadzorcze spółek liczą po trzech członków, których powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, dlatego też na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 grudnia 2015 roku o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji z katalogu zadań Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji usunięto przeprowadzanie jawnych i otwartych konkur-sów na stanowiska członków rad nadzorczych w jednostkach publicznej radio-fonii i telewizji.
W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy o radiofonii i tele-wizji40 wnioskodawcy wyraźnie wskazali, że przedmiotowy projekt stanowi je-dynie pierwszy etap reformy polskich mediów publicznych, które w jej wyniku zostaną zastąpione przez media narodowe. Kwintesencją tych zamierzeń stał się wniesiony do Sejmu 20 kwietnia 2016 roku projekt ustawy o mediach narodo-wych, a następnie uchwalona dnia 22 czerwca 2016 roku ustawa o Radzie Me-diów Narodowych41. Szczególne znaczenie w kontekście analizowanej tematyki ma przede wszystkim utworzenie na mocy przepisów tej ustawy Rady Mediów Narodowych, będącej poniekąd organem konkurencyjnym w stosunku do Kra-jowej Rady Radiofonii i Telewizji. Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, Rada jest organem właściwym w sprawach powoływa-nia i odwoływapowoływa-nia składów osobowych organów jednostek publicznej radiofonii i telewizji oraz Polskiej Agencji Prasowej. Co więcej, zadania te Rada wykonu-je, kierując się potrzebą zapewnienia rzetelnego wypełniania przez spółki (jed-nostki publicznej radiofonii i telewizji oraz Polską Agencję Prasową) ich usta-wowych zadań oraz ochrony ich samodzielności i niezależności redakcyjnej.
Zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 7 ust. 4 projektu ustawy o mediach narodowych, Rada miała nadzorować działalność instytucji pod względem na-leżytego pełnienia misji publicznej, zgodności z prawem i gospodarności. Insty-tucjami mediów narodowych, w myśl projektowanej ustawy, miały być Polska Agencja Prasowa oraz narodowe instytucje radiofonii i telewizji (Polskie Radio, Telewizja Polska i narodowe rozgłośnie regionalne).
Analogicznie do przyjętych przez Konstytucję rozwiązań dotyczących kształ-towania składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, na mocy art. 3 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, trzech członków Rady Mediów Narodowych wybiera Sejm, a dwóch powołuje Prezydent Rzeczypospolitej. Niemniej jednak Prezydent dokonuje wyboru powoływanych przezeń członków Rady Mediów Narodowych spośród kandydatów zgłoszonych przez kluby poselskie tworzone przez ugrupowania, których przedstawiciele nie wchodzą w skład Rady Mi-nistrów. Wspomniane kluby poselskie mogą zgłaszać kandydatów w terminie 14 dni wyznaczonym przez Prezydenta. Jeśli żaden z klubów opozycyjnych nie
40 Druk Sejmowy nr 158.
41 Dz.U. 2016, poz. 929.
91
Konstytucyjna pozycja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji…
skorzysta z prawa zgłoszenia kandydatów, to Prezydent powołuje członka Rady spośród osób spełniających wymagania na to stanowisko określone w usta-wie. Nieco podobny tryb wyboru składu Rady przewidywał także kwietniowy projekt ustawy o mediach narodowych w kontekście członków powoływanych przez Sejm.
Kadencja członków Rady Mediów Narodowych wynosi 6 lat. W ustawie wskazano również, że członkiem Rady Mediów Narodowych nie może być osoba pełniąca funkcję związaną z wykonywaniem kompetencji organu wła-dzy wykonawczej lub wchodząca w skład organów jednostek samorządu te-rytorialnego, bądź zatrudniona w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, czy też w urzędzie administracji rządowej bądź samorządowej, będąca członkiem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, lub zatrudniona w jej biurze oraz posia-dająca udziały albo akcje spółki, lub w inny sposób uczestnicząca w podmiocie będącym dostawcą usługi medialnej, lub producentem radiowym czy telewi-zyjnym.
Pewne różnice w stosunku do regulacji poświęconych Krajowej Radzie Ra-diofonii i Telewizji pojawiają się w katalogu przesłanek, których zaistnienie pozwala na odwołanie członka Rady Mediów Narodowych przed upływem ka-dencji. Wskazać należy, że w przypadku Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji jest to dopuszczalne wtedy, gdy: członek zrzeknie się swej funkcji, trwale za-choruje, co uniemożliwi mu dalsze piastowanie stanowiska, zostanie skazany prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, złoży niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne czy też naruszy przepisy ustawy, co zostanie stwierdzone orzeczeniem Trybunału Stanu. Natomiast wygaśnięcie członkostwa w Radzie Mediów Narodowych może nastąpić jedynie w przy-padku śmierci, zrzeczenia się funkcji, skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej oraz złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego (a zatem w razie wystąpienia okoliczności, które są zbieżne z przesłankami odwołania członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewi-zji). Jednakże nie przewidziano wariantu, w którym odwołanie członka Rady Mediów Narodowych mogłoby dojść do skutku w przypadku naruszenia prze-pisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu. Co ważne, zgodnie z art. 9 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, członkowie Rady mają być w wykonywaniu swych funkcji niezależni i kierować się dobrem publicznym.
W myśl art. 13 ustawy o Radzie Mediów Narodowych, corocznie do 31 marca Rada przedstawia Sejmowi, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrów oraz Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji, a tak-że podaje do wiadomości publicznej pisemną informację o swojej działalności w poprzednim roku. Wspomniane organy mogą zgłaszać uwagi do przedłożonej przez Radę informacji. Z kolei Rada jest zobligowana do ustosunkowania się do tych uwag w terminie 30 dni.
92 Katarzyna Todos
Podsumowanie
Reasumując, należy wskazać, że Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest or-ganem gwarantującym wolność mediów audiowizualnych. Odpowiednio prowa-dzona przez nią polityka koncesyjna gwarantuje pluralizm mediów, tak ważny z punktu widzenia ustroju demokratycznego42. W. Sokolewicz podkreśla, że za-warcie w Konstytucji postanowień dotyczących organu chroniącego wolność me-diów audiowizualnych stanowi fenomen nie tylko na skalę europejską, ale wręcz światową43. W doktrynie pojawiają się głosy zdecydowanie przeciwne Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji, wynikające z ogromnego zainteresowania polity-ków tym organem44. Trudno sobie jednak wyobrazić poprawne funkcjonowanie mediów audiowizualnych bez gwarantującej im wolność słowa Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Utworzenie Rady Mediów Narodowych na mocy ustawy z dnia 22 czerwca 2016 roku o Radzie Mediów Narodowych45, w ocenie przed-stawicieli Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji46, może spowodować znaczne ograniczenie konstytucyjnej roli Krajowej Rady. Ponadto w pełni uzasadnione zastrzeżenia budzi także powierzenie Radzie Mediów Narodowych zadania po-woływania i odpo-woływania składów osobowych organów jednostek publicznej radiofonii i telewizji oraz Polskiej Agencji Prasowej. Rada Mediów Narodowych jest bowiem, w ocenie przedstawicieli Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, organem politycznym. Na krytykę zasługuje także możliwość pełnienia funkcji członka Rady Mediów Narodowych przez posła lub senatora, zwłaszcza w kon-tekście regulacji art. 214 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej.
Podkreślić należy, że Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji odgrywa ogrom-ną rolę w zapewnieniu pełnego urzeczywistnienia wolności słowa. Tym samym kreacja organu przejmującego uprzednio przez nią wykonywane uprawnienia może zaburzyć, a nawet zniweczyć jej sprawne funkcjonowanie. Tezę tę po-twierdza wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2016 roku, sygn.
akt: K 13/16, w którym jednoznacznie stwierdzono, że „konstytucyjne ujęcie KRRiT, a więc charakter zadań powierzonych temu organowi i jego specyfika ustrojowa, podkreślająca niezależność od rządu, wskazują, że to KRRiT ma
42 A. Jaskier nia: Media masowe w demokratycznych procesach wyborczych. Standardy europejskie i uwarunkowania ich realizacji. Warszawa 2008, s. 260.
43 W. Sokolewicz: Prasa…, s. 87.
44 R. Ch r uściak: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji — regulator czy wygodny parawan polityczny? W: Czy istnieje IV władza? Wolność prasy w teorii i praktyce. Red. T. Gardocka, J. Sobczak. Toruń 2010, s. 196.
45 Dz.U. 2016, poz. 929.
46 Uwagi KRRiT do poselskiego projektu ustawy o Radzie Mediów Narodowych oraz o zmianie niektórych ustaw.
93
Konstytucyjna pozycja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji…
mieć pozycję dominującą w ramach ukształtowanego przez ustawodawcę mode-lu funkcjonowania radiofonii i telewizji. Sprzeczne z tym założeniem, a przez to niezgodne z Konstytucją, byłoby zatem powierzenie wykonywania nawet części zadań KRRiT organowi od niej niezależnemu, a jednocześnie powiązanemu — choćby w niewielkim wymiarze — z rządem”.
Co więcej, Trybunał wskazał, że „wyłączenie udziału KRRiT w kreowaniu składu organów wewnętrznych spółek (zarządu i rad nadzorczych) jest niezgod-ne z art. 213 ust. 1 w związku z art. 14 i art. 54 ust. 1 Konstytucji”, a co za tym idzie — Trybunał uznał za niekonstytucyjne regulacje, na mocy których Krajo-wa Rada Radiofonii i Telewizji utraciła możliwość jakiegokolwiek uczestnictKrajo-wa w powoływaniu członków organów spółek publicznej radiofonii i telewizji47. Niemniej jednak Rada Mediów Narodowych w dalszym ciągu funkcjonuje jako organ właściwy w sprawach powoływania i odwoływania składów osobowych organów jednostek publicznych radiofonii i telewizji, choć jak zaznaczył Trybu-nał we wspomnianym wyroku, „ustawodawca powinien […] podjąć niezwłoczne działania, które doprowadzą do osiągnięcia stanu zgodności z Konstytucją. Do zadań ustawodawcy należy przywrócenie decydującej roli KRRiT w ramach zarządzania mediami publicznymi”.
47 Wyrok TK z dnia 13 grudnia 2016 roku, sygn. akt: K 13/16. Legalis nr 1537254.
Katarzyna Todos The Constitutional Status of the National Broadcasting Council
Versus the National Media Council Sum mar y
The freedom of speech constitutes a fundamental value for any democratic system, while its proper functioning can be ensured only through particular, exclusive guarantees. One of such guarantees is founded upon Article 213 (1) of the Constitution. According to that provision, the National Broadcasting Council is a guarantor of the freedom of speech and press as well as the public interest in broadcasting. Under the Act of June 22, 2016, the government established the National Media Council—the competent authority regarding the appointment and removal of the members of the authorities of public broadcasting outlets and the Polish Press Agency. Thus, the competences of the National Broadcasting Council have been ceded onto a political authori-ty. Due to that fact, it is necessary to analyze the regulations pertaining to the National Media Council with regard to their influence on diminishing the constitutional status of the National Broadcasting Council.