Kierunki wpływu badanych parametrów psychologicznych

Rozdział V. Weryﬁ kacja hipotez, wnioski teoretyczne i podsumowanie

1.5. Kierunki wpływu badanych parametrów psychologicznych

Zastosowanie w badaniach metody analizy ścieżek pozwoliło na okre-ślenie nie tylko współzależności, lecz również kierunku wpływu w zakresie badanych zasobów i wskaźników adaptacji psychologicznej.

• Funkcjonowanie w roli pacjenta zależy od stosowania strategii kom-promisowego rozwiązywania problemów oraz strategii przemiany wewnętrznej⁶². Jest tym lepsze, im częściej stosowane są powyższe strategie.

• Samopoczucie psychosomatyczne zależy od dobrego funkcjonowania w roli pacjenta. Dostosowanie do wymogów, akceptacja leczenia, ale równocześnie aktywne życie i powrót do ról życiowych mają zbawien-ny wpływ na samopoczucie. Natomiast występowanie u badazbawien-nych nasilonego stylu skoncentrowanego na emocjach okazało się czynni-kiem negatywnie wpływającym na samopoczucie psychosomatyczne.

• Na silniejsze przeżywanie stanów lęku w życiu z przeszczepionym sercem wpływa dominacja stylu skoncentrowanego na emocjach. Na-tomiast styl skoncentrowany na zadaniu oraz stosowanie strategii kom-promisowego rozwiązywania problemów obniżają napięcie lękowe.

Od czego zależy jednak wybór takich, a nie innych, strategii zaradczych?

Badania wskazały, że:

• Na stosowanie z większą częstotliwością strategii kompromisowego rozwiązywania problemów wpływa charakterystyczny dla badanego styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu. Natomiast wysoki

strategią ucieczki – oczekiwania zmiany oraz aktywności zewnętrznej, strategii aktywności ze-wnętrznej ze strategiami ucieczki – oczekiwania zmiany oraz obwiniania siebie i innych).

62 Por. s. 130–131.

poziom lękliwości oraz wysokie nasilenie stylu skoncentrowanego na emocjach zmniejsza skłonność do stosowania tej strategii w życiu z przeszczepionym sercem.

• Na stosowanie z większą częstotliwością strategii przemiany wewnętrz-nej wpływa styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu.

Kolejne pytanie dotyczyło uwarunkowań i wzajemnych wpływów zaso-bów/deficytów osobowościowych. Uzyskano następujące zależności:

• Wysokie nasilenie stylu skoncentrowanego na emocjach (w świetle badań traktowanego jako deficytu osobistego) wynika z niskiego po-czucia koherencji oraz z wysokiego poziomu lęku, ujmowanego jako stała dyspozycja osobowościowa.

• Odwrotnie, wysokie poczucie koherencji oraz niski poziom lękowości wpływają na wysokie natężenie stylu skoncentrowanego na zadaniu.

Może on być traktowany jako rodzaj zasobu, gdyż formy zadaniowego radzenia sobie są różne, nie muszą oznaczać bezpośredniej konfron-tacji, lecz zastosowanie strategii zmierzających do rozwiązania prob-lemu w sposób kompromisowy, przez wewnętrzne zmiany nastawień i hierarchii wartości.

• Styl skoncentrowany na zadaniu, przez strategie kompromisowego rozwiązywania problemów i przemiany wewnętrznej, sprzyja lepsze-mu samopoczuciu, obniżeniu stanów lęku, lepszelepsze-mu codziennelepsze-mu funkcjonowaniu. Styl skoncentrowany na emocjach sprzyja natomiast stosowaniu strategii unikowo-ucieczkowych, które nie rozwiązują problemów, toteż powoduje nasilenie przeżywanego stanu lęku, gorsze samopoczucie i codzienne mniej sprawne funkcjonowanie.

Wyróżnienie w grupie badanych osób podgrup dobrze i źle przystoso-wanych potwierdziło, iż dobrze zaadaptoprzystoso-wanych charakteryzuje wyższe poczucie koherencji, niższy poziom lęku, wyższe natężenie stylu skoncen-trowanego na zadaniu oraz niskie nasilenie stylu skoncenskoncen-trowanego na emo-cjach. Osoby te najczęściej stosują w sytuacjach trudnych po transplantacji serca strategie kompromisowego rozwiązywania problemów oraz przemiany wewnętrznej.

Powyższe zasoby we wszystkich przeprowadzonych analizach współist-niały z kryteriami dobrej adaptacji psychologicznej i istotnie okazały się przeciwwagą dla stresu przeżywanego w życiu z przeszczepionym sercem.

2. Weryﬁ kacja hipotez badawczych

Hipoteza I

Wysokie poczucie koherencji współistnieje z umiarkowanym poziomem lęku (rozumianym jako stała dyspozycja – cecha)

Hipoteza I została potwierdzona. Wyższemu poczuciu koherencji we wszystkich przeprowadzonych analizach towarzyszył niższy poziom lękliwo-ści. Analiza regresji wielokrotnej wskazała na przyczynowy wpływ poczucia koherencji na poziom lęku – cechy.

Hipoteza II

Poczucie koherencji decyduje o stałej dyspozycji, jaką jest styl radzenia sobie Związki poczucia koherencji ze stylem radzenia sobie zostały udowodnio-ne. Wyższe poczucie koherencji współistniało ze stylem skoncentrowanym na zadaniu oraz z jedną z form stylu skoncentrowanego na unikaniu – po-szukiwaniem kontaktów towarzyskich, odpowiadającym prawdopodobnie poszukiwaniu wsparcia społecznego. Nie było związane z drugą z form stylu skoncentrowanego na unikaniu – angażowaniem się w czynności zastępcze.

Natomiast niskiemu poczuciu koherencji towarzyszył styl skoncentrowany na emocjach. Przeprowadzona analiza metodą regresji wielokrotnej udo-wodniła wpływ przyczynowy poczucia koherencji na style radzenia sobie.

Hipoteza II została potwierdzona.

Hipoteza III

Poziom lęku (rozumianego jako stała dyspozycja – cecha) określa dominu-jący styl radzenia sobie

Poziom lęku – cechy okazał się silnie związany ze stylem skoncentro-wanym na emocjach. Przy wysokim poziomie lękliwości dominował styl związany z podejmowaniem wysiłków zaradczych zmierzających do opa-nowania napięcia i niepokoju. Lękliwość nie sprzyja konfrontowaniu się z trudnymi zadaniami, toteż z wysokim poziomem cechy lęku było związane niskie natężenie stylu skoncentrowanego na zadaniu. Wpływ przyczynowy wysokiego poziomu lęku – cechy na dominację stylu skoncentrowanego na emocjach potwierdziła analiza regresji wielokrotnej. Hipoteza III została udowodniona.

Hipoteza IV

Poczucie koherencji wpływa na wybór strategii radzenia sobie w życiu z przeszczepionym sercem

Spośród wyróżnionych na drodze analizy czynnikowej strategii radzenia sobie dwie okazały się silnie związane z wysokim poczuciem koherencji.

Były to strategia kompromisowego rozwiązywania problemów oraz strate-gia przemiany wewnętrznej. Analiza metodą regresji wielokrotnej wykazała

przyczynowy wpływ wysokiego poczucia koherencji (za pośrednictwem poziomu lękliwości oraz dominującego stylu radzenia sobie) na używanie tych strategii w sytuacjach trudnych w życiu z przeszczepionym sercem.

Wymienione strategie służą rozwiązaniu problemu przez dokonanie zmiany zewnętrznej lub wewnętrznej, a ich związki z wysokim poczuciem koherencji dobrze korespondują ze stylem radzenia sobie skoncentrowanym na zada-niu, towarzyszącym wysokiemu poczuciu koherencji. Hipoteza IV została potwierdzona.

Hipoteza V

Wysokie poczucie koherencji wpływa na pomyślną adaptację do życia z przeszczepionym sercem

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono korzystne znaczenie po-czucia koherencji dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem. Analiza materiału empirycznego na podstawie metody regresji wie-lokrotnej wykazała, iż wszystkie przyjęte wskaźniki adaptacji psychologicznej zostały wyjaśnione przez wpływ poczucia koherencji (zarówno wskaźniki adaptacji o charakterze subiektywnym – samopoczucie psychosomatyczne i poziom lęku – stanu, jak i wskaźniki adaptacji o charakterze obiektywnym – ocena funkcjonowania w roli pacjenta, dokonana przez personel leczący).

Im wyższe poczucie koherencji, tym lepsza ocena funkcjonowania badanej osoby w życiu z przeszczepionym sercem z perspektywy personelu oraz lep-sze samopoczucie psychosomatyczne i niższy poziom lęku – stanu badanych.

Potwierdzono także związek poczucia koherencji z behawioralnym wskaź-nikiem adaptacji, jakim jest powrót do pracy zawodowej po transplantacji serca. Podejmowanie pracy zawodowej po transplantacji współwystępowało z wyższym poczuciem koherencji. Hipoteza V przewidująca istotne, pozy-tywne znaczenie poczucia koherencji dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem została potwierdzona.

Hipoteza VI

Poziom lęku (rozumianego jako stała dyspozycja – cecha) wpływa na wybór strategii radzenia sobie w sytuacji życia z przeszczepionym sercem

W przeprowadzonych badaniach okazało się, iż poziom lęku – cechy jest związany z rzadszym posługiwaniem się strategiami kompromisowego rozwiązywania problemów i przemiany wewnętrznej w sytuacjach trudnych, zdarzających się w życiu z przeszczepionym sercem. Metody regresji wie-lokrotnej wskazały, że nasilenie lękliwości jest deficytem, który wpływa na rzadkie korzystanie z ww. strategii. Częściej używane natomiast były strategie z grupy unikowo-ucieczkowych. Ponieważ jednak żadna z wyróżnionych strategii nie okazała się strategią często, regularnie stosowaną przez osoby z wysoką lękliwością, można podejrzewać u tych osób bardziej przypadkowe, doraźne ich stosowanie, zależne od przeżywanych stanów emocjonalnych,

niż uporządkowane podejmowanie prób uporania się z problemem przez osoby mniej lękliwe. Hipoteza VI została potwierdzona.

Hipoteza VII

Wysoki poziom lęku (rozumianego jako stała dyspozycja – cecha) wpływa niepomyślnie na adaptację psychologiczną do życia z przeszczepionym sercem

W badaniach wykazano niekorzystne znaczenie wysokiego poziomu lęku – cechy dla obiektywnych i subiektywnych wskaźników adaptacji. Metody regresji wielokrotnej pozwoliły na stwierdzenie, iż poziom lękliwości wpły-wa na subiektywne wskaźniki adaptacji (samopoczucie psychosomatyczne i poziom lęku – stanu). Wyższy poziom lęku – cechy powodował pogorszenie samopoczucia psychosomatycznego osoby z przeszczepionym sercem oraz podwyższał poziom lęku – stanu. Ponadto wysoki poziom lęku współistniał z gorszą oceną funkcjonowania badanych osób w roli pacjenta przez personel leczący. Hipoteza VII dotycząca negatywnego znaczenia wysokiego pozio-mu lęku – cechy dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem została potwierdzona.

Hipoteza VIII

W życiu z przeszczepionym sercem, mającym charakter przewlekłej sytu-acji stresowej, charakter stylu radzenia sobie decyduje o wyborze strategii radzenia sobie o podobnym charakterze (konfrontacyjny styl radzenia sobie determinuje wybór konfrontacyjnych strategii zaradczych, a ucieczkowo--unikowy styl radzenia sobie determinuje wybór ucieczkowoucieczkowo--unikowych strategii zaradczych)

Związki pomiędzy stylem i strategiami radzenia sobie potwierdziły hi-potezę o ich podobnej naturze. Zadaniowemu stylowi radzenia sobie to-warzyszyły aktywne, konfrontacyjne strategie (strategia kompromisowego rozwiązywania problemów, strategia przemiany wewnętrznej, słabiej była z nim związana strategia wzorowania się na innych, sprzyjająca rozwiązaniu problemu przez powielanie rozwiązań stosowanych przez innych). Są to strategie zmierzające do dokonania zmiany zewnętrznej lub wewnętrznej.

Przyczynowy wpływ stylu skoncentrowanego na zadaniu na stosowanie stra-tegii kompromisowego rozwiązywania problemów oraz strastra-tegii przemiany wewnętrznej potwierdziły metody analizy regresji wielokrotnej. Wykazały również, iż styl radzenia sobie skoncentrowany na emocjach powoduje rzadsze używanie ww. strategii. Stylowi radzenia sobie skoncentrowanemu na emocjach towarzyszyły natomiast strategie związane z regulacją własnych emocji – obwiniania siebie i innych, unikania i dążenia do poprawy samo-poczucia, ucieczki i biernego oczekiwania zmiany. Związana z nim strategia aktywności zewnętrznej staje się bliska treściowo, jeśli zostanie potrakto-wana jako forma odreagowania emocji. Jest to strategia aktywna, jednak

aktywność nie jest skierowana bezpośrednio na rozwiązanie problemu (ma charakter odreagowania, nieskierowanego na rozwiązanie problemu). Każda z form stylu skoncentrowanego na unikaniu miała inne związki ze strategiami radzenia sobie. Z formą stylu skoncentrowanego na unikaniu – poszukiwa-niem kontaktów towarzyskich – współistniały te same strategie, co ze stylem skoncentrowanym na zadaniu (strategie kompromisowego rozwiązywania problemów oraz przemiany wewnętrznej). Była z nim związana także strate-gia unikania i dążenia do poprawy samopoczucia, co oznacza korzystanie ze spotkań towarzyskich dla regulacji stanów afektywnych. Ta forma była zatem związana zarówno ze strategiami aktywnymi (jak strategia kompromisowego rozwiązywania problemów i strategia przemiany wewnętrznej), jak i ze stra-tegiami unikowymi. Natomiast z drugą formą stylu skoncentrowanego na unikaniu – angażowaniem się w czynności zastępcze – współistniała strategia ucieczki i biernego oczekiwania zmiany. Natomiast styl skoncentrowany na emocjach współwystępował ze strategiami unikowymi i ucieczkowymi.

Obecność wskazanych powiązań i podobieństw między stylami a strategiami radzenia sobie nie wyklucza ich odmienności (niezgodności styl – strategia) w sytuacji silnego stresu i dominacji cech kontekstu sytuacyjnego. Badani z przeszczepionym sercem odnosili się do podobnego stopnia trudności sytuacji, o raczej przewlekłym, niż nagłym charakterze, co nie pozwoliło na zaobserwowanie rozbieżności w zakresie stylu i strategii radzenia sobie.

Hipoteza VIII dotycząca związków między stylem i strategiami radzenia sobie została zatem potwierdzona. Jednak w badaniach konkretnych osób styl i strategie radzenia sobie w życiu z przeszczepionym sercem nie zawsze miały zgodny charakter, ze względu na decydujące znaczenie rodzaju sytuacji dla wyboru strategii radzenia sobie.

Hipoteza IX

Styl radzenia sobie wpływa na adaptację psychologiczną do życia z prze-szczepionym sercem

W analizie materiału empirycznego stwierdzono wyraźniejszy związek stylu radzenia sobie skoncentrowanego na zadaniu ze wskaźnikami adaptacji psychologicznej o charakterze subiektywnym (samopoczuciem psychoso-matycznym i stanem lęku), natomiast nieco słabszy ze wskaźnikami o cha-rakterze obiektywnym (oceną funkcjonowania w roli pacjenta, dokonaną przez zespół transplantacyjny). Styl skoncentrowany na zadaniu współistniał z lepszą oceną funkcjonowania badanych w roli pacjenta dokonaną z per-spektywy personelu oraz z ich lepszym samopoczuciem psychosomatycznym.

Zastosowanie metody regresji wielokrotnej pozwoliło na stwierdzenie, że wyższe nasilenie stylu radzenia sobie skoncentrowanego na zadaniu wpływa w sposób pośredni (za pośrednictwem używania strategii kompromisowego rozwiązywania problemów) na funkcjonowanie w roli pacjenta i

samopoczu-cie psychosomatyczne badanych, natomiast w sposób bezpośredni warunkuje obniżenie poziomu stanu lęku. Wyższe nasilenie stylu skoncentrowanego na emocjach w sposób bezpośredni i pośredni (przez rzadsze stosowanie strategii przemiany) wpływało na wyższe nasilenie stanu lęku. Decydowało także (pośrednio, przez rzadsze stosowanie strategii kompromisowego roz-wiązywania problemów) o gorszej ocenie funkcjonowania w roli pacjenta przez zespół transplantacyjny i złe samopoczucie psychosomatyczne. Styl skoncentrowany na emocjach był zatem związany w negatywny sposób za-równo z subiektywnymi (samopoczucie psychosomatyczne, poziom stanu lęku), jak i z obiektywnymi wskaźnikami adaptacji psychologicznej (z oceną funkcjonowania w roli pacjenta). Styl skoncentrowany na unikaniu nie oka-zał się jednoznacznie niekorzystny dla adaptacji do życia z przeszczepionym sercem. Możliwe są wskaźniki pomyślnej adaptacji zarówno przy niskich, jak i przy wysokich wskaźnikach tego stylu. Wyższe nasilenie stylu skon-centrowanego na unikaniu – przez angażowanie się w czynności zastępcze, jest związane z gorszym samopoczuciem psychosomatycznym, podczas gdy wyższemu nasileniu stylu skoncentrowanego na unikaniu – przez poszuki-wanie kontaktów towarzyskich, towarzyszy obniżenie stanu lęku.

Hipoteza IX przewidująca istotne znaczenie stylu radzenia sobie dla adap-tacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem została potwierdzo-na. Styl skoncentrowany na zadaniu miał korzystne znaczenie adaptacyjne w życiu z przeszczepionym sercem. Optymalne okazało się umiarkowane nasilenie tego stylu. Natomiast styl skoncentrowany na emocjach nie ma korzystnego znaczenia adaptacyjnego. Jedna z form stylu skoncentrowa-nego na unikaniu – poszukiwanie kontaktów towarzyskich, ma charakter adaptacyjny, podczas gdy druga – angażowanie się w czynności zastępcze, nie okazała się korzystna dla adaptacji.

Hipoteza X

Stosowane strategie zaradcze wpływają na sposób funkcjonowania osoby z przeszczepionym sercem w roli pacjenta

Wykazano korzystne znaczenie strategii kompromisowego rozwiązywania problemów i strategii przemiany wewnętrznej dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem. Metoda regresji wielokrotnej pozwoliła na stwierdzenie, że stosowanie częściej strategii kompromisowego rozwiązy-wania problemów wpływa na lepszą ocenę funkcjonorozwiązy-wania w roli pacjenta, dokonaną przez personel leczący (na obiektywny wskaźnik adaptacji). Wyka-zano także pośredni wpływ tej strategii (za pośrednictwem lepszego funkcjo-nowania w roli pacjenta) na samopoczucie psychosomatyczne. Potwierdzono ponadto wpływ częstszego stosowania strategii przemiany wewnętrznej na obniżenie poziomu lęku – stanu. Inne zastosowane metody statystycznego wnioskowania potwierdziły korzystne znaczenie obu wspomnianych

strate-gii zarówno dla obiektywnych, jak i subiektywnych wskaźników adaptacji.

Hipoteza X przewidująca istotne znaczenie rodzaju strategii radzenia sobie dla adaptacji do życia z przeszczepionym sercem została potwierdzona.

Hipoteza XI

Dobre samopoczucie psychosomatyczne osoby z przeszczepionym sercem zależy od jej prawidłowego funkcjonowania w roli pacjenta

Pomiędzy samopoczuciem psychosomatycznym i wskaźnikami funkcjo-nowania badanych osób w roli pacjenta istnieją związki wskazując na to, że prawidłowe funkcjonowanie ma korzystny wpływ na samopoczucie.

Przyczynowy charakter wpływu potwierdziła analiza regresji wielokrotnej – prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie i zmniejsza liczbę objawów. Natomiast nie uzyskano związków między oceną funkcjonowania badanych a poziomem stanu lęku. Prawdopodobnie pewien poziom lęku jest przez zespół transplantacyjny oceniany jako naturalny dla tej grupy osób, potrzebny, zachęcający do czujności i realizowania zaleceń, mobilizujący do współpracy. Co więcej, prawidłowe funkcjonowanie w roli pacjenta nie redukuje lęku, który stale towarzyszy osobom żyjącym z przeszczepionym sercem. Stan lęku jest – można powiedzieć – wpisany w obraz choroby i le-czenia, co czyni tę metodę leczenia efektywną, lecz trudną dla poddanych jej biorców narządów. Należy także przypuszczać, że osoby z przeszczepionym sercem silnie kontrolują ekspresję lęku, starając się zachować spokój, a także wizerunek opanowanej osoby w oczach personelu. Z tych, jak się wydaje, powodów hipoteza XI została zatem jedynie częściowo potwierdzona.

3. Podsumowanie

W przeprowadzonych badaniach wykazano istotne znaczenie zasobów psychologicznych dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem. Poczucie koherencji okazało się powiązane ze wszystkimi przyjętymi kryteriami adaptacji. Wyższe poczucie koherencji towarzyszyło lepszemu przystosowaniu w życiu z przeszczepionym sercem. Osoby charakteryzujące się wyższym poczuciem koherencji podejmują aktywne działania zaradcze, których celem jest uporanie się z sytuacją trudną i rozwiązanie problemu. Nie utrudnia im tego lękliwość, odważnie stawiają czoła wyzwaniom. Wspierają się poszukiwaniem kontaktów towarzyskich. Niski poziom lęku nie zmusza ich do poświęcania uwagi przede wszystkim regulacji własnych emocji.

Rzadko korzystają z różnorodnych form odreagowywania emocjonalnego przez rozrywki czy zewnętrzną aktywność zastępczą.

Poczucie koherencji stanowi zasób psychologiczny o charakterze szczegól-nym (metazasób). Ma korzystne znaczenie dla oceny adaptacji

psychospo-łecznej we wszystkich wyróżnionych kryteriach. Współistnieje ze wszystkimi zasobami psychologicznymi, które przeprowadzone badania pozwoliły uznać za adaptacyjne. Potwierdza to koncepcję Antonovsky’ego o nadrzędnym charakterze poczucia koherencji, rozumianego jako ogólna zasada funkcjo-nowania zasobów odpornościowych. Kwestionariusz Orientacji Życiowej, nasycony wieloma znaczeniami, w sposób skondensowany ujmuje czynniki istotne dla procesów odporności i zdrowienia, znajdujące się na pograniczu wielu zagadnień psychologicznych, a przeprowadzone badania pozwalają rekomendować to narzędzie jako przydatne w ocenie możliwości adaptacyj-nych osób z przeszczepionym sercem. Poczucie koherencji okazało się silnie ujemnie związane ze stylem radzenia sobie skoncentrowanym na emocjach.

Wysokie poczucie koherencji oznacza zaufanie do własnych możliwości, realizm, przeżywanie pozytywnych emocji, optymistyczny styl wyjaśniania, podejmowanie prób konfrontacji, wiarę w sukces, posiadanie wspierających relacji z ludźmi. Natomiast styl skoncentrowany na emocjach jest związa-ny z gorszą oceną adaptacji we wszystkich przyjętych kryteriach. Oznacza koncentrację na negatywnych emocjach, napięcie, niepokój, przygnębienie, skupienie na dolegliwościach, przewidywanie możliwości porażki, pesymi-styczny styl wyjaśniania, tendencję do ruminacji przeżywanych zmartwień, unikanie konfrontacji, obwinianie siebie za poniesione niepowodzenia, brak zaufania do własnych możliwości, negatywną samoocenę, agresję i autoagre-sję, poznawcze zniekształcenia rzeczywistości. Poczucie koherencji stanowi niejako odwrotność stylu skoncentrowanego na emocjach.

Adaptacyjny charakter w życiu z przeszczepionym sercem ma układ za-sobów złożony z wysokiego poczucia koherencji, umiarkowanego nasi-lenia stylu radzenia sobie skoncentrowanego na zadaniu a niskiego stylu skoncentrowanego na emocjach, niskiej lękliwości, częstego stosowania strategii kompromisowego rozwiązywania problemów i strategii przemiany wewnętrznej.

Bardzo istotnym zasobem psychologicznym okazało się natężenie jednej z form stylu skoncentrowanego na unikaniu – poszukiwania kontaktów towarzyskich. Ta forma ma korzystne znaczenie nie tylko dla adaptacji psychologicznej do życia z przeszczepionym sercem, ale również ma słaby związek z lepszym stanem zdrowia, co wskazuje na znaczenie dla procesów adaptacji i zdrowienia posiadanego wsparcia społecznego i umiejętności jego wykorzystywania. Niekorzystne znaczenie połączenia silnego natężenia stylu skoncentrowanego na problemie ze znacznym natężeniem stylu skoncentro-wanego na unikaniu pozwala na odniesienie do koncepcji wskazujących, iż osoby nadmiernie zadaniowe, o postawie konfrontacyjnej wobec trudności i aktywności kompensacyjnej, jednocześnie uruchamiające silne mechanizmy obronne w sytuacjach lękotwórczych, są szczególnie zagrożone możliwością występowania schorzeń kardiologicznych. Inaczej natomiast – zamienne,

a nie równoczesne, stosowanie sposobów zaradczych o charakterze kon-frontacyjnym i unikowym może, zgodnie z koncepcją Klingera (za: Silver, Wortman, 1984), pozwolić na wytchnienie przed kolejnymi wysiłkami i sta-nowić bazę umożliwiającą późniejsze podjęcie bardziej skutecznych zmagań.

Stan zdrowia fizycznego okazał się jednak uwarunkowany stanem zaso-bów i wskaźnikami adaptacji psychologicznej jedynie w niewielkim stopniu.

Dla wąsko rozumianego stanu zdrowia somatycznego czynniki o charakte-rze psychologicznym nie były najważniejszymi czynnikami decydującymi.

Szersze, holistyczne rozumienie pojęcia zdrowia jako całokształtu rezultatów wysiłków adaptacyjnych we wszystkich sferach funkcjonowania biopsycho-społecznego człowieka pozwala jednak na potwierdzenie znaczenia czynni-ków psychologicznych dla tak pojmowanego zdrowia.

Dla uniknięcia pogorszenia stanu zdrowia, zwłaszcza epizodów odrzuca-nia wszczepionego serca, szczególnie ważne są te kryteria adaptacji, które zostały uwzględnione w ocenie personelu, a dotyczą funkcjonowania w roli pacjenta, co potwierdza konieczność starannego edukowania i motywowania pacjentów do współpracy w realizowaniu zaleceń zdrowotnych.

Uzyskane w przedstawionych badaniach wyniki są zgodne z omówionymi w podrozdziale 4.7 w rozdz. II analizami związku poczucia koherencji ze stanem zdrowia i wskaźnikami adaptacji w chorobie. Mimo że większość z nich potwierdziła związki poczucia koherencji ze stanem zdrowia, były i takie, w których, tak jak w niniejszych, nie stwierdzono związku z oceną

W dokumencie Transplantacja serca : problemy adaptacji psychologicznej (Stron 153-0)