Narzędzia badawcze

Operacjonalizacji zmiennych dokonano przy użyciu następujących metod badawczych pozwalających na ocenę badanych parametrów:

18 Scharakteryzowana powyżej grupa osób badanych równolegle z wykonywanymi badania-mi została objęta opieką psychologiczną.

19 Szczegółowe omówienie użytych metod badawczych oraz statystycznych sposobów analizy danych zawarto w Aneksie.

• poczucie koherencji badano za pomocą Kwestionariusza Orientacji Życiowej SOC 29 A. Antonovsky’ego (1995);

• style radzenia sobie badano przy użyciu Kwestionariusza CISS (Cop-ing Inventory for Stressful Situations) N.S. Endlera i J.D.A. Parkera w polskiej adaptacji P. Szczepaniaka, J. Strelaua i K. Wrześniewskiego (Strelau, Jaworowska, Wrześniewski, Szczepaniak, 2005);

• strategie radzenia sobie w sytuacji życia z przeszczepionym sercem zbadano za pomocą Kwestionariusza WCQ (Ways of Coping Que-stionnaire S. Folkman i R. Lazarusa) – Skala SRS-T „Sposoby radzenia sobie” w polskiej adaptacji W. Łosiaka (1994);

• w celu określenia poziomu lęku – cechy i lęku – stanu użyto Inwentarza Stanu i Cechy Lęku ISCL (adaptacja testu State – Trait Anxiety Inventory STAI C.D. Spielbergera, G.R. Goruscha i R.E. Luschene’a) w polskiej adaptacji C.D. Spielbergera, J. Strelaua, M. Tysarczyk i K. Wrześniew-skiego (Sosnowski, Wrześniewski, Jaworowska, Fecenec, 2006);

• aby określić sposób funkcjonowania badanych w roli pacjenta, za-stosowano własną skalę szacunkową dla sędziów kompetentnych, członków zespołu transplantacyjnego;

• w celu oceny samopoczucia psychosomatycznego biorcy posłużono się Kwestionariuszem Objawowym „O” Katedry Psychoterapii w Kra-kowie (Aleksandrowicz i in., 1981; 1994);

• dodatkowo próbowano ocenić stan zdrowia biorcy serca, tworząc globalny wskaźnik stanu zdrowia, oparty na analizie dokumentacji medycznej pacjenta. Użyto również wskaźnika długości przeżycia po transplantacji serca.

Wyniki badań

Uzyskane w badaniach wyniki zostaną przeanalizowane początkowo w zakresie współistnienia zależności między stanem zdrowia i wskaźnikami adaptacji psychologicznej a zasobami, które mogą je warunkować. Następnie zostanie podjęta próba określenia kierunków stwierdzonych zależności.

1. Wskaźniki fi zycznego stanu zdrowia

Oceny fizycznego stanu zdrowia dokonano za pośrednictwem następu-jących kryteriów pomiaru:

• wskaźnika stanu zdrowia opartego na analizie historii chorób bada-nych osób, zawierającego:

– wskaźnik braku lub obecności powikłań pooperacyjnych²⁰;

– wskaźnik braku lub obecności epizodów odrzucania wszczepionego serca²¹;

– wskaźnik braku lub obecności innych chorób po transplantacji serca²²;

20 W ocenie wskaźnika braku lub obecności powikłań pooperacyjnych wzięto pod uwagę takie powikłania występujące w okresie pooperacyjnym, jak: retorakotomia, ropienie rany, rozle-gle odleżyny, konieczność wszczepienia rozrusznika lub kardiowertera z powodu zaburzeń rytmu serca i inne.

21 W ocenie wskaźnika braku lub obecności epizodów odrzucania wszczepionego serca uwzględniono epizody odrzucania wszczepionego serca o charakterze łagodnym, ostrym i prze-wlekłym podczas całego okresu życia z przeszczepionym sercem.

22 W ocenie wskaźnika braku lub obecności innych chorób po transplantacji serca wzięto pod uwagę takie choroby, jak nawracające infekcje, niewydolność oddechową, infekcję grzybiczą płuc, niewydolność nerek, niewydolność wątroby, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, przepuklinę rozworu przełyku, zapalenie lub kamicę pęcherzyka żółciowego, przewlekłe biegun-ki i wymioty, znaczną hipercholesterolemię, chorobę wieńcową przeszczepionego serca, nadciś-nienie tętnicze, cukrzycę, chorobę nowotworową, nasiloną anemię, zatorowość płucną, nagłe zatrzymanie krążenia, tętniak aorty piersiowej i brzusznej, zwężenie tętnicy biodrowej, zwężenie tętnic szyjnych, zawał mózgu, zapalenie opon mózgowych, chorobę Parkinsona, poważne zabu-rzenia rytmu serca, zatory do mózgu i móżdżku, infekcje CMV, HBs, schozabu-rzenia ginekologiczne, znaczną otyłość, zaćmę, rozpoznaną klinicznie i leczoną farmakologicznie depresję.

• ponadto na podstawie dokumentacji medycznej uzyskano dane do-tyczące:

– rozpoznania;

– czasu trwania choroby przed transplantacją serca;

– czasu przeżycia po transplantacji serca.

Sposób oceny wskaźnika stanu zdrowia wyjaśniono poniżej.

Wskaźnik fizycznego stanu zdrowia

W ocenie, czy powikłania, epizody odrzucania i choroby przebyte po transplantacji serca miały przebieg łagodny czy ciężki, posłużono się analizą dokumentacji medycznej pacjenta oraz konsultacją lekarzy – kardiochirurga i kardiologa zespołu transplantacyjnego. Uzyskaną punktację w każdym ze wskaźników zsumowano, tworząc wskaźnik stanu zdrowia.

Tabela 1. Wskaźnik fizycznego stanu zdrowia – wyniki²³²⁴

Zmienna Średnia Zakres

wartości

Odchylenie standardowe

Powikłania 1,91 0,00–2,00 0,351

Odrzucanie wszczepionego serca 1,50 0,00–2,00 0,745

Inne choroby 0,76 0,00–2,00 0,698

Ogólny wskaźnik fizycznego stanu zdrowia²⁴ 4,17 2,00–6,00 1,111

Uzyskane dane wskazały na bardzo nieznaczną liczbę powikłań poopera-cyjnych, również poniżej średniej utrzymuje się liczba epizodów odrzucania wszczepionego serca, natomiast u osób badanych stwierdzono obecność wielu innych chorób. Ogólny stan zdrowia fizycznego badanych po trans-plantacji serca był umiarkowanie dobry.

Czas przeżycia po transplantacji serca²⁵

Wykonano analizę czasu przeżycia, szacując prawdopodobieństwo długoś-ci czasu przeżydługoś-cia po transplantacji serca. Analiza ta wskazała, że w badanej grupie 100 osób od momentu rozpoczęcia badań w 1996 roku do momentu statystycznego opracowania wyników na przełomie 2001/2002 roku (5 lat)

23 Ocena 2 dotyczyła braku powikłań, braku epizodów odrzucania przeszczepionego serca i braku innych chorób, ocena 1 oznaczała niewielkie ich nasilenie, a ocena 0 nasilenie poważne i niebezpieczne dla pacjenta.

24 Wyższe wyniki w tym wskaźniku mówią o lepszym stanie zdrowia.

25 Szczegółową analizę zamieszczono w Aneksie.

zmarło 15 osób z przeszczepionym sercem. Średni czas przeżycia w badanej grupie wyniósł 69,50 miesiąca. Najkrótszy czas przeżycia to 7 miesięcy, najdłuższy 158 miesięcy. Z uwagi na to, iż w okresie wykonywania ba-dań część badanych zmarła, a część żyje nadal, do oceny prawdopodobnej statystycznie długości przeżycia po transplantacji serca w badanej grupie posłużono się analizą Kaplana-Meiera, pozwalającą na oszacowanie praw-dopodobieństwa tego, co się zdarzyło w badanej populacji, uwzględniającą zarówno osoby, które nadal żyją, jak i osoby, które zmarły.

Analiza Kaplana-Meiera ukazała skumulowane prawdopodobieństwo przeżycia w badanej grupie osób. Wynika z niej, że do 7 miesięcy przeżyje prawdopodobnie 99% osób, do 17 miesięcy 98%, do 30 miesięcy 97%, do 39 miesięcy 95%, do 51 miesięcy 93,5%, do 56 miesięcy 92%, do 60 miesięcy (5 lat) 91%, do 64 miesięcy 89%, do 70 miesięcy 87,5%, do 76 miesięcy 85%, do 81 miesięcy 83%, do 82 miesięcy 80%, do 83 miesięcy 77% osób, a do 158 miesięcy 0% (jest to najdłuższy obserwowany w badanej próbie czas przeżycia). Szczegółowe wyniki zamieszczono w Aneksie.

Uzyskane wyniki porównano z dostępnymi danymi dotyczącymi prze-żywalności po transplantacji serca na świecie. Przedstawiono je w tabeli 2.

Tabela 2. Prawdopodobieństwo przeżycia po transplantacji serca – badania własne a wyniki innych ośrodków według O.H. Frazier (red.), Sup-port and replacement of the failing

heart, 1996

Do roku 98% 89%

Do 5 lat 91% 68%

Analiza przeżycia różni się w zależności od ośrodka dokonującego trans-plantacji. Według najnowszych danych (Kirklin, Young, McGiffin, 2002) w Stanford Medical Center przeżywalność po roku wynosiła 65%, w La Pitie Hospital Paris 45%, a w Groote Schuur Hospital Cape Town 60%. Obec-nie w najlepszych ośrodkach przeżycia po roku wynoszą 80% osób, a po pięciu latach 70% (Kosmala, Przewłocka-Kosmala, 1999).Wyniki uzyskane w badanej próbie wskazują na dłuższą przeżywalność w badanej grupie osób w porównaniu z danymi światowymi, co jednak może się wiązać z doborem osób badanych, stanowiących podgrupę całej populacji osób poddanych transplantacji serca w krakowskim ośrodku, gdyż pacjenci w złym stanie zdrowia nie byli badani przez psychologa. Prowadzona w krakowskiej Kli-nice Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii IK CM UJ analiza czasu

przeżycia osób po transplantacji serca (dane uzyskane ustnie od ordynatora oddziału transplantacyjnego, dr. P. Przybyłowskiego) jest zbliżona do wyni-ków podanych przez Fraziera.

2. Wyniki badań psychologicznych

Analiza parametrów psychologicznych zostanie rozpoczęta od zaprezen-towania wyników poszczególnych metod badawczych.

2.1. Poczucie koherencji

Poniżej przedstawiono średnie wyniki uzyskane w badaniu Kwestiona-riuszem SOC 29 w badanej grupie²⁶.

Tabela 3. Wyniki Kwestionariusza SOC 29

Zmienna Średnia Zakres wartości Odchylenie

standardowe

Poczucie koherencji 138,09 62–191 23,40

Poczucie zrozumiałości 45,25 12–68 10,42

Poczucie zaradności 49,36 26–68 8,89

Poczucie sensowności 43,48 24–56 7,45

Wyniki uzyskane w większości przytoczonych badań mają przeciętną wartość i wskazują na średnie poczucie koherencji²⁷. Daje się jednak zauwa-żyć duży rozrzut wyników w zakresie poczucia zrozumiałości i obecność w tym czynniku zarówno wyników bardzo niskich, jak i bardzo wysokich.

26 Ponieważ autor kwestionariusza zamieścił w swoich pracach (1995) jedynie badania grup z Izraela i krajów zachodnich oraz osób zdrowych, uzyskane wyniki porównano z dostępnymi wynikami polskimi, dotyczącymi osób chorych. Porównanie z badaniami uzyskanymi w warun-kach polskich zamieszczono w Aneksie.

27 W badaniach Antonovsky’ego (1995) reprezentatywna próba mieszkańców Izraela uzy-skała średni wynik ogólny poczucia koherencji 136,47. Wyniki badań polskich przytoczone są w Aneksie.

2.2. Styl radzenia sobie

Wyniki Kwestionariusza CISS (Coping Inventory for Stressful Situations) Endlera i Parkera w polskiej adaptacji P. Szczepaniaka, J. Strelaua i K. Wrześ-niewskiego w badanej grupie prezentują się następująco²⁸.

Tabela 4. Wyniki Kwestionariusza CISS

Zmienna Średnia Zakres

wartości

Odchylenie standardowe

Styl skoncentrowany na zadaniu 56,86 33–79 9,10

Styl skoncentrowany na emocjach 41,83 20–62 9,17

Styl skoncentrowany na unikaniu 43,21 21–63 8,49

Styl skoncentrowany na unikaniu

– angażowanie się w czynności zastępcze 18,72 8–28 4,63 Styl skoncentrowany na unikaniu

– poszukiwanie kontaktów towarzyskich 16,14 7–25 3,94

Uzyskane wyniki porównano z normami stenowymi dla osób w odpo-wiednich przedziałach wiekowych (Strelau, Jaworowska, Wrześniewski, Szczepaniak, 2005).

Tabela 5. Normy stenowe – style: skoncentrowany na zadaniu, na emocjach i na unikaniu

Osoby badane (wiek) Styl skoncentrowany na zadaniu Norma stenowa Styl skoncentrowany na emocjach Norma stenowa Styl skoncentrowany na unikaniu Norma stenowa

25–54 lat 56,21 5 sten 42,94 5 sten 43,30 5 sten

55–79 lat 57,22 6 sten 40,22 6 sten 43,11 4 sten

Większość wyników mieściła się w granicach normy (5/6 sten). Osoby starsze nieco rzadziej, niż w populacji odpowiadającej im wiekowo,

sto-28 Uzyskane wyniki są porównywalne z wynikami autorów polskiej adaptacji Kwestionariu-sza CISS (Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski, 1996) uzyskanymi na podstawie badania 252 męż-czyzn po zawale serca (zamieszczonymi w Aneksie).

sowały styl skoncentrowany na unikaniu (4 sten). Style skoncentrowane na zadaniu i na emocjach osiągnęły podobne wartości (6 sten) w tej grupie.

Postanowiono przyjrzeć się dwóm formom stylu skoncentrowanego na unikaniu – poszukiwaniu kontaktów towarzyskich i angażowaniu się w czyn-ności zastępcze.

Tabela 6. Normy stenowe – dwie formy stylu skoncentrowanego na unikaniu

Osoby badane (wiek)

Poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Norma stenowa

Angażowanie się w czynności

zastępcze

Norma stenowa

25–54 lat 16,29 5 sten 18,71 5 sten

55–79 lat 15,77 5 sten 18,61 5 sten

Okazało się, że obie formy stylu skoncentrowanego na unikaniu są sto-sowane przez badanych z przeciętną częstotliwością.

2.3. Poziom lęku

Poniżej przedstawiono średnie wyniki uzyskane w badaniu Inwentarzem Stanu i Cechy Lęku (ISCL) – adaptacja testu State – Trait Anxiety Inventory (STAI) Spielbergera, Goruscha i Lushene’a (polska adaptacja Spielberger, Strelau, Tysarczyk i Wrześniewski).

W instrukcji badania zwrócono szczególną uwagę na instrukcję do oby-dwu części testu, podkreślając ich odmienność i zróżnicowanie. Poniżej przedstawiono wyniki dotyczące lękliwości, rozumianej jako stała dyspozycja osobowościowa.

Tabela 7. Wyniki Kwestionariusza ISCL

Zmienna Średnia Zakres wartości Odchylenie

standardowe

Lęk cecha 42,68 25–66 8,31

Lęk stan 38,42 20–61 9,44

Przy tym poziomie cechy lęku, w życiu z przeszczepionym sercem, prze-żywany aktualnie stan lęku okazał się nieco niższy w badanej grupie.

Uzyskane przez osoby badane wyniki porównano z normami stenowymi dla osób w odpowiednich przedziałach wiekowych (Wrześniewski, Sosnow-ski, Jaworowska, Fecenec, 2006).

Tabela 8. Normy stenowe – poziom lęku – cechy i stanu lęku w badanej grupie

Kobiety L cecha Norma stenowa L stan Norma stenowa Mężczyźni L cecha Norma stenowa L stan Norma stenowa

21–40 38,75 4 sten 39,50 6 sten 21–40 45,80 7 sten 41,25 7 sten 41–54 46,67 5 sten 37,66 5 sten 41–54 42,90 5 sten 40,98 6 sten 55–69 46,00 5 sten 30,00 4 sten 55–69 41,59 5 sten 37,03 5 sten

Większość uzyskanych wyników mieściła się w granicach normy. Nie-znacznie wzmożona lękliwość (L – cecha 7 sten), charakteryzowała młodych mężczyzn w przedziale wiekowym 21–40 lat. Oni także reagowali podwyż-szonym stanem lęku w życiu z przeszczepionym sercem (L – stan 7 sten).

Pozostałe osoby cechowała przeciętna lękliwość (L – cecha w granicach 5/6 stena) oraz umiarkowane napięcie lękowe, przeżywane na co dzień (L – stan w granicach 5/6 stena). Ponieważ grupy osób w poszczególnych przedziałach wiekowych miały różną liczebność, można uznać, że całą grupę cechuje przeciętna lękliwość i przeciętne napięcie lękowe w życiu z przeszczepio-nym sercem. Opiekę psychologiczną warto zaoferować osobom o wyższych wskaźnikach lęku (np. młodszym mężczyznom, którym być może szczególnie trudno pogodzić się z utratą sprawności).

Grupa pacjentów transplantacyjnych nie różni się znacząco pod względem poziomu lęku – cechy i stanu lęku od innych grup chorych, zwłaszcza tych ze schorzeniami kardiologicznymi²⁹.

29 Wyniki są porównywalne z wynikami uzyskanymi przez autorów polskiej adaptacji kwe-stionariusza (Wrześniewski, Sosnowski, 1987) w badaniu 281 mężczyzn po zawale serca przed rehabilitacją sanatoryjną i pod jej koniec zamieszczonymi w Aneksie.

2.4. Strategie radzenia sobie

³⁰

W związku ze specyfiką Kwestionariusza WCQ (Folkman, Lazarus, Ways of Coping Questionnaire – WCQ), w polskiej adaptacji Łosiaka (1994) – Skala SRS-T, zgodnie z intencją autorów skali, postanowiono w niniejszych badaniach wyodrębnić własne czynniki metodą analizy czynnikowej uzyska-nego materiału. Jest to zgodne z intencją autorów kwestionariusza, podkre-ślających odmienny charakter strategii w różnych specyficznych sytuacjach stresowych.

Zastosowano analizę czynnikową w celu wyodrębniania czynników (głównych składowych) metodą rotacji – Varimax z normalizacją Kaisera (Principal Component Analysis, Rotation Method: Varimax with Kaiser Nor-malization) dla ustalenia udziału poszczególnych czynników w zakresie stra-tegii radzenia sobie. Celem analizy czynnikowej było znalezienie takiej liczby czynników, które pozwolą na maksymalne wyjaśnienie wariancji wspólnej.

Uzyskano wyczerpanie 75% wariancji całkowitej.

W analizie wyodrębniono 20 czynników, w skład których weszło 41 z 66 itemów. Jedynie osiem czynników odpowiadających najczęściej stoso-wanym formom radzenia sobie uwzględniono w dalszej analizie. Pozostałe składały się z 1–2 itemów. Przeprowadzona analiza rzetelności wykazała zadowalającą rzetelność czynników 1, 2, 3, 4, odpowiadających strategiom:

1 – kompromisowego rozwiązywania problemów, 2 – przemiany wewnętrznej, 3 – unikania – poprawy samopoczucia i 4 – ucieczki – oczekiwania zmiany (w badaniach grupowych uznaje się wartość współczynnika alfa Cronbacha około 0,70–0,80 za zadowalającą). Czynnik 6 odpowiadający strategii 5 wzorowania się na innych uzyskał zadowalającą rzetelność, jednak z uwagi na to, że zawiera jedynie dwa itemy, należy do jego rzetelności podchodzić ostrożnie. Natomiast czynniki 7 i 8, odpowiadające strategiom 6 obwinia-nia siebie i innych i 7 aktywności zewnętrznej oraz czynnik 12 który został odrzucony, nie okazały się wystarczająco rzetelne. Ponieważ rzetelność czyn-ników 7 i 8 wynosiła około 0,60, a badana grupa była stosunkowo nieliczna, postanowiono uwzględnić – z zachowaniem ostrożności – te dwa czynniki.

Pominięto w dalszych analizach czynnik 12 jako zbyt mało rzetelny. W ten sposób wyodrębniono siedem czynników, które potraktowano jako skale Skali SRS-T, wskazujące poszczególne strategie radzenia sobie, stosowane w badanej grupie osób. Wyniki i pytania wchodzące w skład poszczególnych czynników przedstawiono w Aneksie.

30 Należy podkreślić, że wyróżnionych czynników nie należy traktować jako klucza do ana-lizy kwestionariusza w innych badaniach, gdyż metoda wymaga każdorazowo przeprowadzenia odrębnej analizy czynnikowej uzyskanych wyników.

Omówienie wyróżnionych w procesie analizy czynnikowej strategii radze-nia sobie

• Strategia „kompromisowego rozwiązywania problemów” jest stra-tegią o charakterze aktywnym, konfrontacyjnym. Zawiera działania skierowane na rozwiązanie problemów, jednak nie za wszelką cenę, lecz w sposób wyważony, zależny od aktualnych możliwości, oparty na analizie zaistniałej sytuacji i dostępnych sposobów reagowania oraz na analizie doświadczeń z podobnymi sytuacjami w przeszłości. Strategia ta obejmuje zachowania polegające na pokonywaniu trudności przez zaplanowane racjonalne działanie, wzmaganie wysiłków, wypróbowy-wanie różnych sposobów postępowania, korzystanie z pomocy innych osób w rozwiązywaniu problemów. Specyfiką tej strategii jest jej kom-promisowy charakter, który pozwala na zadowolenie z przynajmniej częściowego rozwiązania problemu, osiągnięcie „jakichś korzyści”, zaakceptowanie „czegoś prawie tak dobrego”, „zwrócenie uwagi na pozytywne aspekty sytuacji”. Takie nastawienie do pokonywania trud-ności nie oznacza ich pokonywania za wszelką cenę i przy wysokich kosztach własnych. Dlatego strategię kompromisowego rozwiązywa-nia problemów można określić jako strategię dojrzałą.

• Strategia „przemiany wewnętrznej” polega na dokonywaniu prze-wartościowań i refleksji w toku zmagań z sytuacją trudną. Głębsze przemyślenia pozwalają na dojrzalsze spojrzenie na zaistniałą sytuację i stawanie się lepszym, pełniejszym człowiekiem. Pozwalają również na dostrzeżenie nowych istotnych wartości. Dzięki temu możliwe jest zachowanie godności, samorealizacja i działania twórcze. Dokonane przewartościowania pozwalają także na rozróżnienie tego, o co warto walczyć, od tego, czego nie można zmienić, i pogodzenie się z tym.

Omawiana strategia, podobnie jak poprzednia, jest strategią aktywną, jednak aktywność skierowana jest do wewnątrz, na zmianę sposobu myślenia i postaw.

• Strategia „unikania i dążenia do poprawy samopoczucia” polega na unikaniu konfrontacji z sytuacją trudną, pogodzeniu się z losem i koncentracji na sposobach poprawiania sobie samopoczucia.

• Strategia „ucieczki i biernego oczekiwania zmiany” polega na za-niechaniu wysiłków, oczekiwaniu na samoistną zmianę sytuacji, po-wstrzymywaniu się od działania, aby przyjrzeć się dalszemu rozwojowi sytuacji, oczekiwaniu na cud, przeniesieniu rozwiązywania problemów w marzenia i świat fantazji.

• Strategia „wzorowania się na innych” polega na wykorzystywaniu doświadczeń innych i wzorów osobowych jako modeli rozwiązywa-nia problemów w sytuacjach trudnych. Strategię tę wyróżrozwiązywa-nia wielu

autorów (za: Łosiak, 1994). Dlatego zdecydowano się wyodrębnić tę strategię, mimo iż zawiera ona tylko dwa itemy, co utrudnia określenie jej rzetelności.

• Strategia „obwiniania siebie i innych” polega na przypisywaniu sobie lub innym osobom winy za zaistniałą sytuację. Wiąże się to z koncen-tracją na przyczynach tej sytuacji, a nie na sposobach jej rozwiązy-wania, a także z negatywnymi emocjami wobec siebie i innych osób.

Emocje te są ujawniane i odreagowywane w postaci krytyki samego siebie, okazywania złości innym, wyładowywania emocjonalnego.

• Strategia „aktywności zewnętrznej” polega na działaniach pozwalają-cych na rozładowanie napięć emocjonalnych przez czynności wyma-gające wysiłku fizycznego, jak sprzątanie i inne zajęcia, ale także na próbach pośredniego wpływania na sytuację trudną („próbuję zmienić, by osoba odpowiedzialna w tej sprawie zmieniła zdanie”). Istotą tej strategii jest aktywność, jednak nieskierowana bezpośrednio na roz-wiązanie problemu.

Strategie radzenia sobie uzyskane w SRS-T w badanej grupie przedstawiają się następująco³¹.

Tabela 9. Wyniki Kwestionariusza WCQ (SRS-T) – strategie wyróżnione poprzez ana-lizę czynnikową i przedstawione w kolejności od najczęściej do najrzadziej stosowanej w badanej grupie

Strategia Średnia

Odchylenie standardowe

1. Kompromisowe rozwiązywanie problemów 1,866771 0,514823

2. Przemiana wewnętrzna 1,761719 0,490185

3. Unikanie – poprawa samopoczucia 1,476563 0,613554

4. Ucieczka – oczekiwanie zmiany 1,245161 0,722421

5. Wzorowanie się na innych 1,328125 0,778847

6. Obwinianie siebie i innych 1,393750 0,447169

7. Aktywność zewnętrzna 1,505376 0,631699

W badanej grupie najczęściej używanymi strategiami były strategie kom-promisowego rozwiązywania problemów i strategia przemiany wewnętrznej.

Na kolejnym miejscu znalazła się strategia aktywności zewnętrznej.

Wymie-31 Wyniki uśredniono w stosunku do liczby pytań wchodzących w skład czynników.

nione strategie mają charakter aktywny, różnicuje je natomiast rodzaj aktyw-ności. Często stosowana była strategia unikania – poprawy samopoczucia.

Strategie: ucieczka – oczekiwanie zmiany, wzorowanie się na innych oraz obwinianie siebie i innych były rzadziej używane³².

2.5. Funkcjonowanie osoby z przeszczepionym sercem w roli pacjenta (ocena metodą sędziów kompetentnych)

Aby ocenić funkcjonowanie osób żyjących z przeszczepionym sercem w roli pacjenta, posłużono się metodą skal szacunkowych. Wyniknęło to z braku narzędzia mierzącego interesujące parametry zachowania osób z przeszczepionym sercem. Zastosowana metoda szacowania z perspekty-wy personelu pozwoliła na zobiektywizowanie oceny funkcjonowania osób z przeszczepionym sercem.

Ocena funkcjonowania metodą sędziów kompetentnych objęła ocenę globalną, złożoną z sumy dwóch ocen:

pytania 1–4: realizowanie obowiązków wynikających z procesu leczenia, stosunek wobec choroby i leczenia;

pytania 5–8: sposób pełnienia innych ról życiowych i relacje z otoczeniem społecznym.

Ocena metodą sędziów kompetentnych wymagała zsumowania ocen uzyskanych przez trzech sędziów w kolejnych ocenianych sferach. Ocena obejmowała osiem skal, w każdej skali możliwe było uzyskanie od 0 do 3 punktów, a oceniało trzech sędziów. Łącznie badani mogli uzyskać od 0 do 72 punktów. Uzyskana suma punktów traktowana była jako globalny wskaźnik funkcjonowania w roli pacjenta z perspektywy personelu.

Średnia ocena funkcjonowania badanych okazała się dość wysoka, wska-zując na ich prawidłowe pełnienie roli pacjenta. Szacujący spostrzegali naj-większe trudności w zmienności zachowań badanych, czyniącej zachowania słabo przewidywalnymi i utrudniającej współpracę. Natomiast w ocenie sposobu pełnienia innych ról życiowych i relacji z otoczeniem społecznym dostrzegali trudności badanych w powrocie do ról życiowych oraz w zawę-żeniu zainteresowań w związku z chorobą.

32 Strategie wzorowania się na innych, obwiniania siebie i innych, aktywności zewnętrznej należy jednak – jak zaznaczono wcześniej – interpretować ostrożnie.

Tabela 10. Ocena funkcjonowania przez sędziów kompetentnych

Zmienna Średnia Zakres

wartości

Odchylenie standardowe

1. Postawa wobec choroby 7,83 5–9 0,943

2. Realizacja zaleceń lekarskich 8,32 5–9 1,004

3. Akceptacja metody leczenia 7,85 6–9 0,770

4. Zmienność zachowań 6,87 4–9 1,323

5. Aktywność życiowa 7,64 5–9 1,113

6. Kontakty z otoczeniem społecznym 7,86 4–9 1,206

7. Podejmowanie ról społecznych 6,98 5–9 1,073

8. Realizowanie zainteresowań 6,48 4–9 1,329

Suma 1–4: realizowanie obowiązków wynikających

z procesu leczenia, stosunek wobec choroby i leczenia 30,88 22–36 2,875 Suma 5–8: sposób pełnienia innych ról życiowych

i relacje z otoczeniem społecznym. 28,96 19–37 3,703

SUMA 59,84 43–72 5,464

2.6. Samopoczucie psychosomatyczne

W badaniu Kwestionariuszem Objawowym „O” wzięto pod uwagę jedy-nie wynik ogólny, wskazujący na samopoczucie psychosomatyczne osób

W badaniu Kwestionariuszem Objawowym „O” wzięto pod uwagę jedy-nie wynik ogólny, wskazujący na samopoczucie psychosomatyczne osób

W dokumencie Transplantacja serca : problemy adaptacji psychologicznej (Stron 100-0)