Strategie radzenia sobie

W związku ze specyfiką Kwestionariusza WCQ (Folkman, Lazarus, Ways of Coping Questionnaire – WCQ), w polskiej adaptacji Łosiaka (1994) – Skala SRS-T, zgodnie z intencją autorów skali, postanowiono w niniejszych badaniach wyodrębnić własne czynniki metodą analizy czynnikowej uzyska-nego materiału. Jest to zgodne z intencją autorów kwestionariusza, podkre-ślających odmienny charakter strategii w różnych specyficznych sytuacjach stresowych.

Zastosowano analizę czynnikową w celu wyodrębniania czynników (głównych składowych) metodą rotacji – Varimax z normalizacją Kaisera (Principal Component Analysis, Rotation Method: Varimax with Kaiser Nor-malization) dla ustalenia udziału poszczególnych czynników w zakresie stra-tegii radzenia sobie. Celem analizy czynnikowej było znalezienie takiej liczby czynników, które pozwolą na maksymalne wyjaśnienie wariancji wspólnej.

Uzyskano wyczerpanie 75% wariancji całkowitej.

W analizie wyodrębniono 20 czynników, w skład których weszło 41 z 66 itemów. Jedynie osiem czynników odpowiadających najczęściej stoso-wanym formom radzenia sobie uwzględniono w dalszej analizie. Pozostałe składały się z 1–2 itemów. Przeprowadzona analiza rzetelności wykazała zadowalającą rzetelność czynników 1, 2, 3, 4, odpowiadających strategiom:

1 – kompromisowego rozwiązywania problemów, 2 – przemiany wewnętrznej, 3 – unikania – poprawy samopoczucia i 4 – ucieczki – oczekiwania zmiany (w badaniach grupowych uznaje się wartość współczynnika alfa Cronbacha około 0,70–0,80 za zadowalającą). Czynnik 6 odpowiadający strategii 5 wzorowania się na innych uzyskał zadowalającą rzetelność, jednak z uwagi na to, że zawiera jedynie dwa itemy, należy do jego rzetelności podchodzić ostrożnie. Natomiast czynniki 7 i 8, odpowiadające strategiom 6 obwinia-nia siebie i innych i 7 aktywności zewnętrznej oraz czynnik 12 który został odrzucony, nie okazały się wystarczająco rzetelne. Ponieważ rzetelność czyn-ników 7 i 8 wynosiła około 0,60, a badana grupa była stosunkowo nieliczna, postanowiono uwzględnić – z zachowaniem ostrożności – te dwa czynniki.

Pominięto w dalszych analizach czynnik 12 jako zbyt mało rzetelny. W ten sposób wyodrębniono siedem czynników, które potraktowano jako skale Skali SRS-T, wskazujące poszczególne strategie radzenia sobie, stosowane w badanej grupie osób. Wyniki i pytania wchodzące w skład poszczególnych czynników przedstawiono w Aneksie.

30 Należy podkreślić, że wyróżnionych czynników nie należy traktować jako klucza do ana-lizy kwestionariusza w innych badaniach, gdyż metoda wymaga każdorazowo przeprowadzenia odrębnej analizy czynnikowej uzyskanych wyników.

Omówienie wyróżnionych w procesie analizy czynnikowej strategii radze-nia sobie

• Strategia „kompromisowego rozwiązywania problemów” jest stra-tegią o charakterze aktywnym, konfrontacyjnym. Zawiera działania skierowane na rozwiązanie problemów, jednak nie za wszelką cenę, lecz w sposób wyważony, zależny od aktualnych możliwości, oparty na analizie zaistniałej sytuacji i dostępnych sposobów reagowania oraz na analizie doświadczeń z podobnymi sytuacjami w przeszłości. Strategia ta obejmuje zachowania polegające na pokonywaniu trudności przez zaplanowane racjonalne działanie, wzmaganie wysiłków, wypróbowy-wanie różnych sposobów postępowania, korzystanie z pomocy innych osób w rozwiązywaniu problemów. Specyfiką tej strategii jest jej kom-promisowy charakter, który pozwala na zadowolenie z przynajmniej częściowego rozwiązania problemu, osiągnięcie „jakichś korzyści”, zaakceptowanie „czegoś prawie tak dobrego”, „zwrócenie uwagi na pozytywne aspekty sytuacji”. Takie nastawienie do pokonywania trud-ności nie oznacza ich pokonywania za wszelką cenę i przy wysokich kosztach własnych. Dlatego strategię kompromisowego rozwiązywa-nia problemów można określić jako strategię dojrzałą.

• Strategia „przemiany wewnętrznej” polega na dokonywaniu prze-wartościowań i refleksji w toku zmagań z sytuacją trudną. Głębsze przemyślenia pozwalają na dojrzalsze spojrzenie na zaistniałą sytuację i stawanie się lepszym, pełniejszym człowiekiem. Pozwalają również na dostrzeżenie nowych istotnych wartości. Dzięki temu możliwe jest zachowanie godności, samorealizacja i działania twórcze. Dokonane przewartościowania pozwalają także na rozróżnienie tego, o co warto walczyć, od tego, czego nie można zmienić, i pogodzenie się z tym.

Omawiana strategia, podobnie jak poprzednia, jest strategią aktywną, jednak aktywność skierowana jest do wewnątrz, na zmianę sposobu myślenia i postaw.

• Strategia „unikania i dążenia do poprawy samopoczucia” polega na unikaniu konfrontacji z sytuacją trudną, pogodzeniu się z losem i koncentracji na sposobach poprawiania sobie samopoczucia.

• Strategia „ucieczki i biernego oczekiwania zmiany” polega na za-niechaniu wysiłków, oczekiwaniu na samoistną zmianę sytuacji, po-wstrzymywaniu się od działania, aby przyjrzeć się dalszemu rozwojowi sytuacji, oczekiwaniu na cud, przeniesieniu rozwiązywania problemów w marzenia i świat fantazji.

• Strategia „wzorowania się na innych” polega na wykorzystywaniu doświadczeń innych i wzorów osobowych jako modeli rozwiązywa-nia problemów w sytuacjach trudnych. Strategię tę wyróżrozwiązywa-nia wielu

autorów (za: Łosiak, 1994). Dlatego zdecydowano się wyodrębnić tę strategię, mimo iż zawiera ona tylko dwa itemy, co utrudnia określenie jej rzetelności.

• Strategia „obwiniania siebie i innych” polega na przypisywaniu sobie lub innym osobom winy za zaistniałą sytuację. Wiąże się to z koncen-tracją na przyczynach tej sytuacji, a nie na sposobach jej rozwiązy-wania, a także z negatywnymi emocjami wobec siebie i innych osób.

Emocje te są ujawniane i odreagowywane w postaci krytyki samego siebie, okazywania złości innym, wyładowywania emocjonalnego.

• Strategia „aktywności zewnętrznej” polega na działaniach pozwalają-cych na rozładowanie napięć emocjonalnych przez czynności wyma-gające wysiłku fizycznego, jak sprzątanie i inne zajęcia, ale także na próbach pośredniego wpływania na sytuację trudną („próbuję zmienić, by osoba odpowiedzialna w tej sprawie zmieniła zdanie”). Istotą tej strategii jest aktywność, jednak nieskierowana bezpośrednio na roz-wiązanie problemu.

Strategie radzenia sobie uzyskane w SRS-T w badanej grupie przedstawiają się następująco³¹.

Tabela 9. Wyniki Kwestionariusza WCQ (SRS-T) – strategie wyróżnione poprzez ana-lizę czynnikową i przedstawione w kolejności od najczęściej do najrzadziej stosowanej w badanej grupie

Strategia Średnia

Odchylenie standardowe

1. Kompromisowe rozwiązywanie problemów 1,866771 0,514823

2. Przemiana wewnętrzna 1,761719 0,490185

3. Unikanie – poprawa samopoczucia 1,476563 0,613554

4. Ucieczka – oczekiwanie zmiany 1,245161 0,722421

5. Wzorowanie się na innych 1,328125 0,778847

6. Obwinianie siebie i innych 1,393750 0,447169

7. Aktywność zewnętrzna 1,505376 0,631699

W badanej grupie najczęściej używanymi strategiami były strategie kom-promisowego rozwiązywania problemów i strategia przemiany wewnętrznej.

Na kolejnym miejscu znalazła się strategia aktywności zewnętrznej.

Wymie-31 Wyniki uśredniono w stosunku do liczby pytań wchodzących w skład czynników.

nione strategie mają charakter aktywny, różnicuje je natomiast rodzaj aktyw-ności. Często stosowana była strategia unikania – poprawy samopoczucia.

Strategie: ucieczka – oczekiwanie zmiany, wzorowanie się na innych oraz obwinianie siebie i innych były rzadziej używane³².

2.5. Funkcjonowanie osoby z przeszczepionym sercem w roli pacjenta