i dzień dzisiejszy
Instytucjonalne narodziny Kościoła Chrześ-cijan Wiary Ewangelicznej w Polsce to zjazd
1 5 W.J. Hollenweger, Handbuch der Pfingstbewegung, Zurich 1965, vol. I, s. VI.
1 6 E. Czajko, op. cit., s. 6.
Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
w Starej Czołnicy k. Łucka (woj. wołyńskie), w maju 1929 roku, na którym doszło do formalnego zjednoczenia działających dotąd samodzielnie zborów z Polski centralnej i z kresów. Powstały Kościół nosił nazwę Związek Zborów Chrześcijan Wiary Ewan-gelicznej i był, jak sugerowała nazwa, orga-nizacją konsekwentnie przestrzegająca za-sad kongregacjonalizmu (autonomia po-szczególnych zborów). Geneza obu połączo-nych w Czołnicy ośrodków ruchu zielonoś-wiątkowego, z Polski centralnej i z kresów, była odmienna.
Odrodzona Polska w swych granicach pozostawiła znaczne skupiska ludności nie-mieckiej na terenach województw: poznań-skiego, Prus Wschodnich i Śląska, wśród których znajdowały się niemieckojęzyczne zbory zielonoświątkowe. Aktywny udział w krzewieniu ewangelicznego protestan-tyzmu miały także różne anglosaskie orga-nizacje religijne prowadzące charytatywną działalność w Polsce po pierwszej wojnie światowej. Łączono pomoc dla zniszczone-go kraju z działalnością misyjną. W latach bezpośrednio po zakończeniu wojny poja-wiły się w Rzeczypospolitej misje metodys-tyczne, YMCA, powstawały pierwsze zbory Kościoła Chrystusowego, wzrosła aktyw-ność wielu ewangeliczno-baptystycznych grup. W 1924 roku, popierany przez różne misyjne organizacje Ameryki Północnej i Wielkiej Brytanii William Fetler utworzył w Warszawie Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych Chrześcijan.
W Łodzi i okolicach działalność W. Fet-lera wspomagał Gustaw H. Schmidt (1891-1958), dyrektor wschodnioeuropejskiej mi-sji zielonoświątkowej, której siedziba znaj-dowała się w Gdańsku, a centrala w Chica-go. Od 1928 roku przyłączył się do nich wychowanek szkoły zielonoświątkowców w Londynie - Artur Bergholc. W kręgu ich pracy znaleźli się przede wszystkim lutera-nie i baptyści z wielkoprzemysłowych śro-dowisk Łodzi. Powstała tam centrala za-częła koordynować z czasem działalność pozostałych poniemieckich zborów z
po-znańskiego i z Prus Wschodnich wraz z na-wróconymi Polakami z tych terenów.
Natomiast na Ukrainie działał ewange-liczny ruch sztundystów17 (zapoczątkowany jeszcze przez niemieckich protestantów
osa-dzanych tam przez carycę Katarzynę). Był on gruntem, na którym pojawił się i wyrósł kresowy ruch zielonoświątkowy. W bogatej religijnej mozaice, i przede wszystkim na prawosławnym tle wyznaniowym, wyrastały poszczególne wspólnoty wierzące w chrzest Duchem Świętym. Praktykę chrztu Duchem przynieśli na te ziemie reemigranci z Amery-ki, wracający do swych rodzinnych stron po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Szerzył ją także, w latach dwu-dziestych, ukraiński ruch zielonoświątkowy
(poprzez Odessę). W 1926 roku powstał Wszechukraiński Związek Chrześcijan Wia-ry Ewangelicznej, na którego czele stał, przybyły z Ameryki, Iwan E. Woronajew18.
W pierwszym numerze polskojęzyczne-go kwartalnika zielonoświątkowepolskojęzyczne-go „Przy-stęp" Artur Bergholc pisze: „Już od kilku lat możemy zauważyć, jak osobliwa chmura łaski unosi się po wschodnich połaciach naszego kraju. (...) Miejscami zdarzało się, że ludzie wywędrowawszy przed wojną światową do Ameryki, tamże się nawrócili.
Cudowne, przewspaniałe objawienia Boże w tej części świata nie mogły ich zatrzymać w tym bogatym kraju, i gdy droga do ich rodzinnej ziemi była wolna, spieszyli do Ojczyzny, aby zwiastować swym rodakom zbawienie w Jezusie"19.
Na wschodnich terenach Rzeczypospo-litej, gdzie rodził się Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, jego głównymi twórcami i kaznodziejami byli m.in. Grze-gorz Kraskowski, Stanisław Niedźwiecki, Jan Pańko, Józef Czerski, Grzegorz
Fede-szyn.
1 7 Sztundyści - od niemieckiego słowa die Stunden (godziny), gdyż członkowie tego ewangelicznego ru-chu spędzali godziny na studiowaniu Biblii.
1 8 Z. Pasek, op. cit., s. 154-155.
1 9 A. Bergholc,Zpolapracy, „Przystęp" 1936, nr 1, s. 10.
Scriptores Scholarum 1 3 5
m mmm,
W maju 1929 roku w Starej Czołnicy wybrano władze nowego Kościoła, który połączył grupy zielonoświątkowców z Polski centralnej oraz z kresów. Na czele zarządu stanął Artur Bergholc z Łodzi, która stała się siedzibą władz naczelnych. A. Bergholc był także redaktorem wydawanego w Łodzi wspomnianego pisma „Przystęp" (1936-1939). W Tarnopolu wydawano w języku ukraińskim „Ewangelsldj Hołos" (1936-1939), pod redakcją Grzegorza Fedyszyna, a w Gdańsku - Gustaw H. Schmidt wydawał po rosyjsku „Primiritiela" (1929-1939).
W Kiwercach pod Łuckiem utrzymywa-no Dom Sierot pod kierunkiem Luby Kobia-ko. Natomiast szczególnie ważnym ośrod-kiem ruchu zielonoświątkowego, nie tylko w skali Polski, było Wolne Miasto Gdańsk.
Tutaj 2 marca 1930 roku otwarto założony przez Gustawa H. Schmidta Instytut Biblij-ny, który kształcił „duchownych" i kazno-dziei Kościoła na specjalnych kursach biblij-nych. Oprócz mieszkańców Polski kształcili się tutaj Bułgarzy, Rumuni, Węgrzy, Estoń-czycy i Niemcy. Należy zaznaczyć, że Insty-tut obejmował swą działalnością nie tylko wiernych z Kościołów zielonoświątkowych.
Instytut został zamknięty w 1938 roku na wyraźne życzenie rosnących we wpływy hit-lerowców. Przez jakiś czas wykładowcą w tym Instytucie był słynny zielonoświątko-wy kaznodzieja Donald Gee (1891-1966), który wywarł znaczny wpływ na formację religijną wielu działaczy chrześcijan wiary ewangelicznej20. Wspominając swoją pracę w Instytucie Biblijnym w Gdańsku, Donald Gee pisał: „Pamiętam, jak dawno temu, w czasie mej służby nauczycielskiej w Gdań-sku [...], uczyłem w języku angielskim, mając po jednej stronie kogoś, kto to ob-jaśniał po niemiecku, a po drugiej kogoś, kto to tłumaczył na rosyjski"21.
Dodać należy, że przed II wojną świa-tową chrześcijanie wiary ewangelicznej utrzymywali ożywione kontakty z
amery-kańskimi Assemblies of Goi (największa de-nominacja zielonoświątkowa w USA) oraz ze Szwajcarską Misją Zielonoświątkową.
Na wschodzie najliczniejsze zbory chrześcijan wiary ewangelicznej znajdo-wały się na terenie województw: wołyń-skiego i tarnopolwołyń-skiego. Mniejsze skupiska można było odnaleźć w województwach:
wileńskim, nowogrodzkim, poleskim, lwo-wskim, stanisławowskim i lubelskim. Po wojnie tylko część wiernych wyemigrowała na Ziemie Zachodnie i Północne, większość pozostała nadal na Wschodzie, gdzie znaj-dują się do dziś znaczne skupiska zielono-świątkowców (np. zbór w Równem liczy aktualnie kilka tysięcy członków).
Po wojnie pierwszy zjazd Chrześcijan Wiary Ewangelicznej zwołano do Bytomia już w 1945 roku, a następny, który powołał Zarząd Kościoła, odbył się w Łodzi. Na czele Zarządu stanął Józef Czerski. Na zjeździe tym opracowano m.in. nowy statut Koś-cioła. Czołowymi działaczami Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w tym okresie byli:
Kazimierz Czepieluk, Franciszek Janusze-wicz, Mieczysław Suski (senior), Stefan Osadca, Teodor Maksymowicz, Aleksander Rapanowicz, Walenty Dawidów i od 1947 roku Sergiusz Waszkiewicz. Większość z nich w latach 1950-1953 była więziona przez władze PRL w ramach ówczesnej akcji represyjnej wobec wspólnot religijnych w Polsce. Szczególnie inwigilowano wów-czas te społeczności kościelne, które posia-dały stałe kontakty z Zachodem22.
W 1953 roku chrześcijanie wiary ewan-gelicznej, ulegając naciskom władz poli-tycznych, przystąpili do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego, który skupił większość działających wcześniej niezależ-nie wspólnot wyznaniowych typu ewange-liczno-baptystycznego.
Rok 1988 przyniósł kres temu sztuczne-mu tworowi, jakim był niewątpliwie Zjed-noczony Kościół Ewangeliczny. Funkcjo-nujące na jego łonie poszczególne nurty
2 0 Z. Pasek, op. cit, s. 155-156.
2 1 D. Gee, Dary duchowe a służba kościelna,
Warsza-wa 1970, s. 40. 22 Z. Pasek, op. cit., s. 156-157.
Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
ewangeliczne mogą znowu rozwijać się w ra-mach swoich autonomicznych struktur23.
Od 1988 roku, tj. od zatwierdzenia roz-padu ZKE przez władze, Kościół Chrześci-jan Wiary Ewangelicznej posiada niezależną rejestrację (decyzja Urzędu do Spraw Wy-znań z 1 lutego 1988 r.). Jego zbory znajdują się głównie w rejonie Polski południowo--wschodniej.
Przed II wojną światową Kościół Chrześ-cijan Wiary Ewangelicznej liczył około 20 tys. wiernych i mniej więcej 500 zborów (parafii). Po drugiej wojnie światowej jego liczebność, m.in. w związku ze zmianą gra-nic, znacznie zmalała24 i obecnie (2000 r.) Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Polsce liczy 28 zborów, skupiających około 5 tys. członków i sympatyków.
Obradujący w marcu 1988 roku Synod Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej wybrał Naczelną Radę Kościoła, na której czele, jako Prezbiter Naczelny Kościoła i Przewodniczący Rady Kościoła, stanął Władysław Rudkowski. Po jego śmierci, w styczniu 1990 roku pełnienie obo-wiązków Prezbitera Naczelnego powierzo-no Krzysztofowi Czechowskiemu.
Gruntowną zmianę strukturalną Koś-cioła przyniósł Synod obradujący w Lublinie pod koniec 1992 roku. Opracowano zasady wiary, nowy statut z prawem wewnętrznym Kościoła, powołano Kolegium Pastorów, Na-czelną Radę Kościoła (od Synodu obradują-cego w 1996 roku funkcjonuje Kancelaria Kościoła) i wybrano Prezbitera Naczelnego w osobie Edwarda Rutkowskiego. Siedziba Kościoła znajduje się w Lublinie przy ul.
Rusałka 17.
Kościół prowadzi zakrojoną na szeroką skalę działalność misyjno-ewangelizacyjną, wydawniczą, charytatywną25 oraz edukacyjną.
Działalność misyjno-ewangelizacyjna u-rzeczywistniana jest przez poszczególne
zbo-23 Duch rozdziela dary każdemu, tak jak chce, op. cit.
2 4 Z. Pasek, op. cit., s. 157.
• i P
Z. Rutkowski, Kościół Chrześcijan Wiary Ewange-licznej w Polsce. Historia i organizacja, [w:] Kościół Chrześ-cijan Wiary Ewangelicznej w Polsce. Informator, bmw., brw.
ry (parafie), jak i różne agendy kościelne, do których należą m.in.: Akcja Społeczna
„Ewangelia dla Każdego", ostatnio z siedzibą w Świdniku (oferuje ona korespondencyjne kursy biblijne, w których uczestniczyło do tej pory ponad sto tysięcy Polaków), Misja „Bar-naba" z Gdyni (organizator wielu konferencji biblijnych), Polska Misja „Świat dla Chrys-tusa" z siedzibą w Świdniku (prowadzi działalność ewangelizacyjną w Europie [trzy podróże misyjne na Ukrainę: Lwów, Odessa;
osiem podroży misyjnych na Litwę: Wilno i okolice; trzy podróże misyjne do Niemiec;
po dwie podróże misyjne do Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii i Danii; trzy podróże mi-syjne do Słowenii; dwie podróże mimi-syjne na Słowację; jedna podróż misyjna do Chorwa-cji] i Azji [pięć podróży misyjnych do Ka-zachstanu: Kokszetau, Astana, Karaganda, Ałma-Ata; jedna podróż misyjna do Chin];
na przełomie lipca i sierpnia br. planowana jest szósta podróż misyjna do Kazachstanu i druga podróż misyjna do Chin), Misja Więzienna „Fylake" z Łęcznej (dociera z po-selstwem Ewangelii do pensjonariuszy za-kładów karnych na terenie całej Polski).
Działalność wydawnicza prowadzona jest zarówno przez własne agendy, takie jak Instytut Wydawniczy dra Dereka
Prin-ce'a w Lublinie, Instytut Wydawniczy „Od-powiedź Ewangelii" w Świdniku (wydający kwartalnik pod tym samym tytułem), Misję
„Barnaba" w Gdyni, jak i przez, współpra-cujące z Kościołem, Towarzystwo Ewange-liczno-Społeczne w Lublinie.
Działalnością charytatywną zajmują się poszczególne zbory oraz współpracujące z nimi fundacje, np. Fundacja Chrześcijań-ska „Petros" w Lublinie^ Fundacja „Miło-sierny Chrześcijanin" w Świdniku26.
Celem Fundacji Chrzecijańskiej „Pe-tros" jest m.in.: „udzielanie pomocy oso-bom niepełnosprawnym, chorym, uzależ-nionym, udzielanie pomocy placówkom służby zdrowia, organizowanie ośrodków rehabilitacji, organizowanie i prowadzenie różnych form zbiorowego wypoczynku dla
2 6 Ibidem.
Scriptores Scholarum 1 3 7
dzieci i młodzieży, organizowanie i prowa-dzenie jadłodajni [...]"2 7.
Zgodnie ze Statutem Fundacji „Miło-sierny Chrzecijanin" jej celem jest „po-wołanie i prowadzenie domów opieki, or-ganizowanie i rozdzielanie pomocy (np.:
odzież, żywność, leki, sprzęt medyczny itp.) dla opuszczonych, bezdomnych, cho-rych i uzależnionych patologiami społecz-nymi (alkoholizm, narkomania itp.)"2 8.
Działalność edukacyjna realizowana jest przez powołane do życia w 1998 roku
Kolegium Teologiczne Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej z siedzibą w Lublinie przy ul. Rusałka 17. Kolegium otwarte jest dla wszystkich chętnych (mężczyzn i ko-biet), bez względu na przynależność koś-cielną. O przyjęciu decyduje kolejność zgło-szeń. Zajęcia odbywają się w systemie za-ocznym.
Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej utrzymuje i rozwija stosunki z bratnimi Koś-ciołami w Polsce i na całym świecie, poprzez wspólnotę modlitwy, wiary i obrzędów koś-cielnych, wzajemne kontakty, wymianę
infor-macji i wydawnictw oraz wzajemną pomoc29. Płaszczyznę do takiej współpracy stanowi w ostatnim czasie, powołany do życia w roku
1999, Alians Ewangeliczny w RE