Myśl naturalistyczna (lub jej odmiany) zdo-minowała współczesne społeczeństwa eu-ropejskie. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy dopatrywać się w tym, że świato-pogląd naturalistyczny wydaje się wielu ludziom możliwy do zaakceptowania, ze względu na swój racjonalny i konsekwentny charakter. Nie przynosi on jednak optymis-tycznie zadawalającej odpowiedzi na wiele istotnych pytań w rodzaju: Jaka jest war-tość ludzkiego życia, jeżeli pojawiliśmy się na świecie jedynie w wyniku przypadku?
Czy wartości ludzkiego życia upatrywać należy w naszej efektywności, a jeśli tak, to co dzieje się wtedy, gdy przestajemy być efektywni? Czy również wtedy możemy być uznawani za wartościowych? A może wów-czas zbędnie zajmujemy miejsce na ziemi i właściwym rozwiązaniem problemu była-by eutanazja? Słabyła-bym punktem świato-poglądu naturalistycznego jest również to, że nie daje on odpowiedzi na pytanie:
Dlaczego istnieje świat?
Czy w związku z powyższym tezy świa-topoglądu naturalistycznego i teistycznego można ze sobą pogodzić? Potocznie uważa
Scriptores Scholarum 7 9
się, że konflikt między nimi, to konflikt między nauką a wiarą. Jednak „teistyczny"
nie zawsze musi oznaczać „irracjonalny"
lub „antynaukowy". Jak zauważa Stanisław Kamiński, to właśnie potęga działania sło-wa „nauka" często ma charakter irracjonal-ny, i wszystko czemu się przyczepi etykiet-kę „naukowe", automatycznie zyskuje w oczach ludzi na wartości. Wydaje się, że twierdzenia światopoglądu teistycznego
(zwanego religijnym) i naturalistycznego (zwanego naukowym) dotyczą po prostu różnych aspektów rzeczywistości i dlatego nie zawsze muszą pozostawać ze sobą w sprzeczności. Ponieważ „sprawy światopoglądu [...] jak pisze S. Kamiński -wciągają bardzo czysto do wspólnej dysku-sji religię i naukę" , należałoby więc raczej mówić o pewnym rodzaju dychotomii i wza-jemnym dopełnianiu się poprzez przedsta-wianie otaczającego nas świata z różnych punktów widzenia. S. Kamiński stwierdza, że „pod względem treściowym nauka nie przeciwstawia się wiedzy religijnej (z wia-ry). Nie może jej więc ani usprawiedliwiać, ani zakwestionować. Nie jest zdolna rów-nież uzasadnić ateizmu" . Skoro tak, to może warto rozważyć stanowisko Williama Jamesa, który twierdził w swym
Pragmatyz-mie, że idea prawdziwą jest w tej mierze, w jakiej wiara w nią jest korzystna dla naszego życia. Prawdziwy jest więc sąd lub zdanie, które okazują się użyteczne w działaniu. „Prawda idei nie jest jej włas-nością stałą, tkwiącą w niej. Prawda przy-darza się idei. Staje się ona ^prawdziwa,
zdarzenia czynią ją prawdziwą" - pisze W.
James. Jeśli jest tak rzeczywiście, to nie mamy podstaw, aby pewne teorie odrzucać lub też różnicować ich wartość poznawczą.
Wystarczy jeżeli komuś może się kiedykol-wiek dana koncepcja praktycznie przydać
jako pomoc w osiągnięciu jakiejś korzyści, sukcesu życiowego itp. Dotyczy to, zda-niem W. Jamesa, zarówno teorii nauko-wych, jak też matafizycznych i religijnych7.
Dzisiejszy świat to „targowisko idei" . Cytowany już Stanisław Kamiński pisze:
„Rozwój nauki jako zjawiska społecznego wywołuje wiele kłopotliwych następstw.
Jednym z najpoważniejszych i zarazem naj-trudniejszych do rozwiązania jest gwałtow-nie wzrastająca lawina informacji nauko-wo-technicznych. Pierwsze czasopismo na-ukowe pojawiło się w 1665 r., w 1900 r.
było ich już prawie 10 tys. Obecnie zaś ukazuje się ponad 100 tys. tytułów czysto naukowych czasopism i trzy razy tyle ty-tułów książek naukowych rocznie. Co mi-nutę drukuje się na świecie więcej niż 2 tys.
stron istotnych informacji naukowych. Co roku publikuje się w sumie 4,5 min arty-kułów z dziedziny techniki oraz rejestruje
12 min odkryć i wynalazków. Żaden badacz i konstruktor nie jest w stanie śledzić tego wszystkiego w swej specjalności. Ok. 35%
artykułów naukowych nie jest czytanych, a prawie połowa książek i artykułów, które codziennie przybywają na półki księgarń lub bibliotek naukowych, nie będzie nigdy przeczytana" . Sytuacja taka dotyczy nie tylko publikacji naukowych. Jak w tym wszystkim ma odnaleźć się przeciętny czło-wiek, i czy w ogóle ma na to ochotę? Może więc rację ma Zofia Zdybicka, która pisze, że „nadmiar informacji dotyczących bieżą-cych wydarzeń, nadmiar zajęć odbiera czło-wiekowi czas na zastanowienie się nad sobą" i w konsekwencji traci on zdolność koncentracji na problemach ogólniej-szych . Tale czy inaczej, nie oznacza to przecież jednak, że problemy te przestają istnieć...
3 Por. S. Kamiński, Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1992, s. 5.
4 Ibidem, s. 240.
5 Ibidem.
6 W. James, Pragmatyzm. Nowe imię paru starych stylów myślenia, Warszawa 1998, s. 161.
7 Por. L. Kasprzyk, A. Węgrzecki, Wprowadzenie do filozofii, Warszawa 1985, s. 260.
8 P E. Little, Wiedz dlaczego wierzysz, Warszawa 1987, s. 5.
9 S. Kamiński, op. cit., s. 234-235.
1 0 Z. J. Zdybicka, op. cit., s. 249.
Światopoglądy: teistyczny i naturalistyczny. Dwie wizje świata i człowieka?
Publikacje poruszające problem relacji między wiarą (religią) a nauką - wybrana bibliografia:
1. Sylvia Baker, Kość niezgody. Czy teoria ewolucji jest prawdziwa?, Towarzystwo Krzewienia Etyki Chrześcijańskiej, Kraków 1991.
2. Wilhelm Gottwald, Nauka przeciwna Biblii?, Wydawnictwo „Ku Światłu", Siegen brw.
3. Michał Heller, Józef Życiński, Wszechświat i filozofia. Szkice z filozofii i histońi nauki, Polskie To-warzystwo Teologiczne, Kraków 1980.
4. William James, Pragmatyzm. Nowe imię paru starych stylów myślenia, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
5. Stanisław Kamiński, Nauka w społeczeństwie i w kulturze, [w:] tenże, Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1992, s. 239-241.
6. Stanisław Kamiński, U podstaw światopoglądu, [w:] tenże, Światopogląd - religia - teologia. Zagad-nienia filozoficzne i metodologiczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998, s. 11-36.
7. Paule E. Little, Wiedz dlaczego wierzysz, Zjednoczony Kościół Ewangeliczny, Warszawa 1987.
8. Włodzimierz F. Marcinkowski, Nauka i religia, Wydawnictwo Ewangelicznych Chrześcijan „Wia-ra Ewangeliczna", Canada 1984.
9. G. S. McLean, Roger Oakland, Lany McLean, W poszukiwaniu prawdy o początkach. Ewolucja i krea-cjonizm w świetle dowodów, Wydawnictwo „Pojednanie", Lublin 1999.
10. Michael Poole, Nauka a wiara. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Vocatio", Warszawa 1993.
11. Harry Rimmer, Zgodność nauki z Pismem Świętym, Zjednoczony Kościół Ewangeliczny, Warszawa 1984.
12. Wiara i nauka, „Znak" 1991, nr 428 (1).
Scriptores Scholarum 8 1