7. PARTYCYPACJA
7.4. Konstruowanie kręgów społecznych
Muzea nie powstają w próżni. Ich powstanie często jest wynikiem wieloletnich zabiegów ze strony lokalnych działaczy społecznych i regionalistów. W niektórych przypadkach tworzenie instytucji wiązało się z zaintereso-waniem całych społeczności:
Ludzie się pytali „to kiedy będzie to muzeum?”, „kiedy to będzie to muzeum?” to trwało chyba z 5 lat do tego momentu, kiedy to naprawdę tak ruszyło. No i ludzie, jak żeśmy już ogłosili, że jesteśmy tam, że czy-ścimy, że przyjmujemy, bo żeśmy tam z biura sołtysa przenieśli niektóre, bo sołtyska też zbierała pewne też w biurze swoim te eksponaty [...]. No i później bardzo byłam zaskoczona tym, że tych eksponatów bardzo dużo zaczęło napływać, to był już 2001 rok, gdzieś w maju tak pełną parą to wszystko zaczęło być organi-zowane i bardzo dużo młodzieży się zgłosiło też do pomocy. Co mnie bardzo też podbudowało, a to był bar-dzo duży ogrom pracy...
Kustosz, Muzeum-10–01 W nawiązaniu do powyższego fragmentu można stwierdzić, że sam proces organizacji muzeum stanowi więc czynnik integrujący. Omawiany przypadek mocno wiązał się z opisywanym okresem przedakcesyjnym, a od tamtej pory nastąpiła zmiana w otoczeniu społecznym muzeum. Obecnie trudno jest rozmówcy zaangażować kogokolwiek do pomocy, co łączy z emigracją zarobkową po otworzeniu granic w 2004 r.
Nieco inny wariant socjotwórczej funkcji muzeów występuje w przypadku muzeów-rezydencji, czego przykła-dem jest Muzeum-Zamek w Łańcucie. Dla wielu mieszkańców miasta, jak również pracowników stanowi on bar-dziej złożony punkt odniesienia, ponieważ rodziny wielu z nich pracowały dla Potockich. Muzeum-Zamek jestwięc nie tylko zbiorem eksponatów umieszczonych w zabytkowych wnętrzach, lecz faktycznym domem, a w swojej funkcji ochronnej, edukacyjnej i tożsamościowej zachowuje i upowszechnia spuściznę nie tylko materialną, kul-turalną, ale również pewnego rodzaju system znaczeń wykraczający poza otoczenie lokalne i wiążący rodzinę Potockich z humanistyką europejską.
Niektóre muzea wytworzyły wokół siebie krąg regionalistów, którzy są zainteresowani przeszłością, a rela-cje z muzeum służą pozyskaniu informacji o jego działalności muzeum lub podzieleniu się własną, nową wie-dza dotyczącą regionu. Warto dodać, że niektóre spośród zaprzyjaźnionych osób mieszkają na stałe za granicą, utrzymując jednak kontakt z przedstawicielami badanych instytucji i interesując się ich funkcjonowaniem, a od-wiedzając rodzinne miasto odwiedzają także muzeum. Standardem wydaje się również współpraca z kolekcjo-nerami, którzy udostępniają muzeom zbiory, gdy własne zbiory instytucji nie wystarczają aby w sposób interesu-jący „opowiedzieć” widzom o przeszłości regionu.
Z tworzeniem kręgów osób zaprzyjaźnionych z muzeami łączy się również organizacja spotkań poświęconych przeszłości miast i regionów. Wykłady poświęcone tej tematyce są zjawiskiem dość popularnym i były organizo-wane do tej pory np. przez Muzeum Regionalne w Dębicy, Muzeum Regionalne w Przeworsku, Muzeum Ziemi Leżajskiej. Pomysł więc nie jest nowy. Od 2013 r. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli organizuje cykl spotkań z mieszkańcami „Szanujmy wspomnienia”. Są one poświęcone wybranym zagadnieniom z historii Stalowej Woli i Rozwadowa: wydarzeniom, miejscom, postaciom. Uczestniczą w nich mieszkańcy miasta i zaproszeni goście.
Z kolei od 2014 r. w Muzeum-Zamku w Łańcucie jest organizowany cykl spotkań pn. „Łańcucka resursa kultury pamięci”, której idea została zdefiniowana następująco:
Służyć ma stworzeniu centrum promocji kultury solidarności i miejsca debaty obywatelskiej dla miesz-kańców powiatów łańcuckiego i leżajskiego, a także promocji wzorców osobowych, wychowania patriotycz-nego i wspierania rozwoju społeczpatriotycz-nego regionu Podkarpacia. Głównym ośrodkiem jej funkcjonowania usta-nowiony został Dział Historii Miasta i Regionu MZŁ, w zakres działalności którego włączone zostały prace badawcze nad historią i rolą stowarzyszeń społecznych istniejących na terenie dawnej Ordynacji Łańcuckiej oraz stała organizacja i koordynacja spotkań, mających odbywać się wg opracowywanego na bieżąco sce-nariusza (Łańcucka Resursa Kultury Pamięci).
99 Wokół muzeów, jak wspominano opisując zmiany w edukacji, skupiają się także grupy zaprzyjaźnione: szko-ły, osoby niepełnosprawne, studenci, uczestnicy Uniwersytetów III wieku. Owa współpraca jest praktykowana bądź nieformalnie, bądź bardziej formalnie i nieraz honorowana przez muzealników:
Co roku proszę pana na noc muzeów [...] wręczamy takie dyplomy honorowe. [...] taka nauczycielka tylko dostała, tych, którzy najczęściej przychodzą [...] staramy się, aby te osoby, które jakby się angażują w tą współpracę z tym muzeum, przychodzą, no nie wiem, korzystają ze zbiorów czy wspólnie jakieś tam przyjęcia robimy, czy jakieś darowizny przekazują takie znaczące to, proszę pana, [...] zawsze właśnie w tym dniu w połowie maja kiedy jest to Dzień Muzealnika Międzynarodowy, wtedy to dajemy.
Dyrektor, Muzeum-12–02 Wątek wpływu działania muzeów na identyfikację lokalną zbadaliśmy również wśród gości. Jest to oczywiście złożone zjawisko, stąd zbadaliśmy je wyłącznie na poziomie oceny związku z miejscowością, regionem i z Pol-ską (Tabela 30). Swoją opinię respondenci wyrażali oceniając wpływ wizyty w muzeum na ów związek w skali 1–5, gdzie 1 oznaczało brak lub nikły wpływ, zaś 5 wpływ bardzo mocny.
[C]o roku proszę pana na noc muzeów […] wręczamy takie dyplomy honorowe. […] taka nauczycielka tylko dostała, tych, którzy najczęściej przychodzą […] staramy się, aby te osoby, które jakby się angażują w tą współpracę z tym muzeum, przychodzą, no nie wiem, korzystają ze zbiorów czy wspólnie jakieś tam przyjęcia robimy, czy jakieś darowi-zny przekazują takie znaczące to, proszę pana, […] zawsze właśnie w tym dniu w poło-wie maja kiedy jest to Dzień Muzealnika Międzynarodowy, wtedy to dajemy.
Dyrektor, Muzeum-12-02
Wątek wpływu działania muzeów na identyfikację lokalną zbadaliśmy również wśród gości. Jest to oczywiście złożone zjawisko, stąd zbadaliśmy je wyłącznie na po-ziomie oceny związku z miejscowością, regionem i z Polską (Tabela 31). Swoją opinię respondenci wyrażali oceniając wpływ wizyty w muzeum na ów związek w skali 1-5, gdzie 1 oznaczało brak lub nikły wpływ, zaś 5 wpływ bardzo mocny.
Tabela 31. Relacja między pochodzeniem gości muzealnych a oceną wpływu wizyty w muzeum na identyfikację lokalną, regionalną, narodową (N=398)
Pytanie Lokalne
Woje- wódz-two
Polska zagrani-lub
ca
Ogółem
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć mocniej związanym/ą z moją miejscowością
3,83 3,51 3,07 3,54
N 150 138 82 370
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć mocniej związany/ą z moim regionem
3,78 3,79 3,05 3,63
N 147 139 80 366
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć mocniej związany/ą z Polską
3,78 4,01 4,18 3,97
N 144 140 114 398
Źródło: Badanie gości
Respondenci lokalni oraz z obszaru województwa zdecydowanie wyżej od re-spondentów spoza województwa ocenili wpływ wizyty w muzeum na ich związek z miejscowością oraz regionem. W przypadku trzeciego pytania to goście z Polski i z zagranicy mocniej akcentowali wpływ odwiedzin na ich związek z Polską.
Test Kruskala-Wallisa pozwolił ustalić, że istnieje zależność między pochodze-niem respondenta a jego przekonapochodze-niem o wpływie wizyty w Muzeum na wzrost siły związku z miejscowością, regionem i Polską.
Respondenci lokalni oraz z obszaru województwa zdecydowanie wyżej od respondentów spoza województwa ocenili wpływ wizyty w muzeum na ich związek z miejscowością oraz regionem. W przypadku trzeciego pytania to goście z Polski i z zagranicy mocniej akcentowali wpływ odwiedzin na ich związek z Polską.
Test Kruskala-Wallisa pozwolił ustalić, że istnieje zależność między pochodzeniem respondenta a jego prze-konaniem o wpływie wizyty w Muzeum na wzrost siły związku z miejscowością, regionem i Polską.
Dalsza eksploracja pomogła wskazać konkretne zestawy zależności statystycznych (Tabela 32).
Wizyta w muzeum mocniej wpłynęła na wzrost identyfikacji lokalnej gości lokalnych w porównaniu z gośćmi z terenu województwa oraz spoza niego. Podobnie, mocniej wpłynęła na wzrost identyfikacji lokalnej gości z te-renu województwa w porównaniu z osobami z pozostałych obszarów Polski i z zagranicy.
W przypadku wzrostu identyfikacji regionalnej, to nie występuje istotna różnica między gośćmi lokalnymi a gośćmi z terenu Podkarpacia. Istotne statystyczne różnice występują natomiast przy analizie porównawczej gości lokalnych i wojewódzkich z gośćmi spoza Podkarpacia. W obu przypadkach wizyta słabiej wpłynęła na tych ostatnich.
W przypadku pytania o ewentualny wzrost siły identyfikacji narodowej, goście z terenu województwa oraz spoza niego wyrazili bardziej zdecydowane przekonanie o zaistnieniu takiego wpływu w porównaniu z gośćmi lokalnymi.
Między zwiedzającymi z Podkarpacia oraz z pozostałych obszarów Polski różnica nie jest istotna statystycznie.
100
Historia lokalna wpływa w większym stopniu na identyfikację osób zamieszkujących tereny najbliższe, z kolei osoby z obszarów dalej położonych nie zbudują więzi z regionem podczas zwiedzania wystaw. Wzrost identyfi-kacji z Polską można interpretować w ten sposób, że zdarzenia na szczeblu lokalnym są umieszczane w ramy bardziej uniwersalne, dotykające w pewnym stopniu każdego Polaka.
Podejmując próbę analizy identyfikacji lokalnej, regionalnej i narodowej w odniesieniu do poszczególnym typów gości nie udało się dowieść statystycznej zależności między nimi. Zauważalne są, mimo tego niższe śred-nie, występujące wśród respondentów z grupy Drugiej i Trzeciej, w porównaniu z pozostałymi grupami. Można ten fakt wytłumaczyć w ten sposób, że osoby młodsze (uczennice szkół ponadgimnazjalnych i młodzi mężczyź-ni) rzadziej interpretują wizytę w muzeum w kategoriach budowania swojej identyfikacji w porównaniu z gośćmi starszymi wiekiem.
7.5. Podsumowanie
Fakt, że muzea są repozytoriami lokalnego dziedzictwa stanowi zaledwie punkt wyjścia do dużo bardziej zło-żonej narracji poświęconej roli tych instytucji w konstruowaniu tożsamości lokalnej. Zaprzeczenie, w wyniku ba-dań, tradycyjnemu przekonaniu o pozostawaniu obserwowanych podmiotów poza obszarem życia codziennego nie pozwala na jednoczesne przeniesienie ich wszystkich do grona najbardziej dynamicznych animatorów
spo-Tabela 33. Relacja między typem gościa muzealnego a oceną wpływu wizyty w muzeum na identy-fikację lokalną, regionalną, narodową (N=373)
Pytanie
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć moc-niej związanym/ą z moją miejscowością
3,65 3,32 3,37 3,64 3,54
N 110 41 90 109 350
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć moc-niej związany/ą z moim regionem
3,67 3,46 3,45 3,79 3,63
N 111 41 89 107 348
Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć moc-niej związany/ą z Polską
4,03 3,56 3,98 4,03 3,96
N 120 41 99 113 373
Źródło: Badanie gości
Podejmując próbę analizy identyfikacji lokalnej, regionalnej i narodowej w odniesieniu do poszczególnym typów gości nie udało się dowieść statystycznej zależności między nimi. Zauważalne są, mimo tego niższe średnie, występujące wśród respondentów z grupy Drugiej i Trzeciej, w porównaniu z pozostałymi grupami. Można ten fakt wytłu-maczyć w ten sposób, że osoby młodsze (uczennice szkół ponadgimnazjalnych i mło-dzi mężczyźni) rzamło-dziej interpretują wizytę w muzeum w kategoriach budowania swojej identyfikacji w porównaniu z gośćmi starszymi wiekiem.
8.5. Podsumowanie
Fakt, że muzea są repozytoriami lokalnego dziedzictwa stanowi zaledwie punkt wyjścia do dużo bardziej złożonej narracji poświęconej roli tych instytucji w konstruo-waniu tożsamości lokalnej. Zaprzeczenie, w wyniku badań, tradycyjnemu przekonaniu o pozostawaniu obserwowanych podmiotów poza obszarem życia codziennego nie pozwala na jednoczesne przeniesienie ich wszystkich do grona najbardziej dynamicz-nych animatorów społeczności. Istnieje nadal pewna grupa instytucji odpowiadających tradycyjnym, w zasadzie pre-modernistycznym instytucjom zajmującym się gromadze-niem zbiorów. Oznacza to, że przemiany w muzealnictwie nie powodują zaniku pew-nych typów muzeów, lecz raczej redukują ich liczbę i wprowadzają w zakres pojęcia
„muzeum” instytucje nowego typu. Modernizacja w tym wypadku to nie zastępowalność lecz rozszerzanie zakresu pojęciowego.
W odniesieniu do tożsamości lokalnej muzea nie tylko przechowują zbiór arte-faktów związanych z przeszłością, ale coraz częściej aktywnie oddziałują na budowa-nie relacji z małymi ojczyznami. Tylko budowa-nieliczne jednak wykraczają póki co poza trady-cyjny repertuar imprez i wystaw patriotycznych i regionalnych.
Dalsza eksploracja pomogła wskazać konkretne zestawy zależności statystycz-nych.
Tabela 32. Istotność statystyczna relacji między pochodzeniem gości a identyfikacją terytorialną Pytanie
mocniej związanym/ą z moją miejscowością p=0,015 p<0,001 p=0,007 Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć
mocniej związany/ą z moim regionem p=0,743 p<0,001 p<0,001 Wizyta w Muzeum pozwoliła mi się poczuć
mocniej związany/ą z Polską p=0,016 p<0,001 p=0,289
Źródło: Badanie gości
Wizyta w muzeum mocniej wpłynęła na wzrost identyfikacji lokalnej gości lokalnych w porównaniu z gośćmi z terenu województwa oraz spoza niego. Podobnie, mocniej wpłynęła na wzrost identyfikacji lokalnej gości z terenu województwa w porównaniu z osobami z pozostałych obszarów Polski i z zagranicy.
W przypadku wzrostu identyfikacji regionalnej, to nie występuje istotna różnica między gośćmi lokalnymi a gośćmi z terenu Podkarpacia. Istotne statystyczne różnice występują natomiast przy analizie porównawczej gości lokalnych i wojewódzkich z go-śćmi spoza Podkarpacia. W obu przypadkach wizyta słabiej wpłynęła na tych ostatnich.
W przypadku pytania o ewentualny wzrost siły identyfikacji narodowej, goście z terenu województwa oraz spoza niego wyrazili bardziej zdecydowane przekonanie o zaistnieniu takiego wpływu w porównaniu z gośćmi lokalnymi. Między zwiedzającymi z Podkarpacia oraz z pozostałych obszarów Polski różnica nie jest istotna statystycz-nie.
Historia lokalna wpływa w większym stopniu na identyfikację osób zamieszkują-cych tereny najbliższe, z kolei osoby z obszarów dalej położonych nie zbudują więzi z regionem podczas zwiedzania wystaw. Wzrost identyfikacji z Polską można interpre-tować w ten sposób, że zdarzenia na szczeblu lokalnym są umieszczane w ramy bar-dziej uniwersalne, dotykające w pewnym stopniu każdego Polaka.
łeczności. Istnieje nadal pewna grupa instytucji odpowiadających tradycyjnym, w zasadzie pre-modernistycznym instytucjom zajmującym się gromadzeniem zbiorów. Oznacza to, że przemiany w muzealnictwie nie powodują zaniku pewnych typów muzeów, lecz raczej redukują ich liczbę i wprowadzają w zakres pojęcia „muzeum” insty-tucje nowego typu. Modernizacja w tym wypadku to nie zastępowalność lecz rozszerzanie zakresu pojęciowego.
W odniesieniu do tożsamości lokalnej muzea nie tylko przechowują zbiór artefaktów związanych z przeszło-ścią, ale coraz częściej aktywnie oddziałują na budowanie relacji z małymi ojczyznami. Tylko nieliczne jednak wykraczają póki co poza tradycyjny repertuar imprez i wystaw patriotycznych oraz regionalnych.
102