Modlitwa błagalna

W tekście Modlitwa w naszych czasach Joseph Ratzinger daje radę osobom, które zauważają w sobie nieumiejętność modlitwy i zastanawiają się, od czego mają zacząć⁶¹². Autor zauważa, że obojętnie czy zaczniemy od modlitwy prośby, czy też od uwielbienia i adoracji, to i tak na początku mogą być duże trudności. Wskazuje jednak, że dla człowieka wołanie o pomoc jest „najbardziej pierwotną cechą”⁶¹³. Dla człowieka doświadczającego kruchości swojej egzystencji, a tego typu doświadczenie wydaje się być powszechne, modlitwa prośby może stanowić sposób „utorowania sobie drogi”⁶¹⁴ do pogłębienia relacji z Bogiem. Jak zaznacza kardynał, również zdeklarowani ateiści

611 Modlitwa umacnia naszą więź z Bogiem Ojcem..., s. 128.

612 Modlitwa w naszych czasach, s. 737-739.

613 Tamże, s. 737.

614 Tamże.

Rozdział 3. TEOLOGICZNE FORMY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

mogą odkryć u siebie łatwość do wypowiedzenia tej formy modlitwy. Jako przykład przytacza wyznanie kosmonauty ze Związku Radzieckiego, który przyznał, że modlił się w czasie transmisji ukazującej niebezpieczny moment misji kosmicznej⁶¹⁵.

W drugim rozdziale dysertacji w kontekście trudności z podjęciem modlitwy wskazano na wpływ różnych prądów myślowych zniekształcających przekonanie o możliwości modlitwy. W kontekście modlitwy prośby również pojawiają się pseudoreligijne rady, mające pomóc osobie podejmującej trud modlitwy. Według Josepha Ratzingera, „wiara w moc postępu” prowadzi do zmiany modlitwy prośby w formę skupienia, „pozwalającą nabrać sił do praktykowania ludzkiej samopomocy”⁶¹⁶. Traktowanie modlitwy wyłącznie jako czasu pozwalającego odzyskać siły do dalszej pracy jest znakiem tego, że tak naprawdę, nie oczekujemy pomocy od Boga. Taka postawa może wynikać z niewiary w to, że Bóg odpowie na prośby potrzebującego.

Wiara w Boga, który słucha naszych modlitw, nie jest tożsama z przekonaniem, że On wysłucha próśb proszącego. Na tę różnicę bawarski teolog wskazywał już we Wprowadzeniu do chrześcijaństwa. Zaznaczał, że nawet jeśli czytelnik jego książki zgodzi się z tym, że wielkość Boga polega między innymi na tym, że On – Nieskończony – może usłyszeć człowieka skończonego zamkniętego w czasie, to i tak pozostają pytania czy może On również wysłuchać? Albo czy modlitwa błagalna,

„wołanie stworzenia do Boga nie jest ostatecznie pobożnym fortelem, by człowieka psychicznie podnieść i pocieszyć, gdyż do wyższych form modlitwy mało kto jest zdolny?”⁶¹⁷. Jaką odpowiedź na te pytania możemy zaczerpnąć z nauczania Josepha Ratzingera/Benedykta XVI?

Zachęcając do wyrażania swoich próśb, bawarski teolog wskazuje na trzy źródła przemawiające za tą formą modlitwy: Stary Testament, nauczanie Jezusa i liturgię.

Według Ratzingera w Starym Testamencie modlitewna przygoda człowieka z Bogiem rozpoczyna się od prośby o wybawienie. Jako przykład wskazuje on na wersety z Księgi Psalmów, z Pięcioksięgu i ksiąg historycznych (Ps 118,25; Lb 12,13; 2 Sm 15,31). Również Jezus, ucząc modlitwy, jako wzór podaje modlitwę błagalną – jaką jest modlitwa Ojcze nasz. W liturgii eucharystycznej bawarski teolog podkreśla z kolei fakt,

615 Modlitwa a medytacja, s. 761.

616 Przyszłość świata..., s. 792.

617 Wprowadzenie do chrześcijaństwa..., s. 252.

Rozdział 3. TEOLOGICZNE FORMY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

że msza św. rozpoczyna się od modlitwy Kyrie eleison, która jest modlitwą prośby⁶¹⁸. Już jako papież powracał do tematu modlitwy błagalnej i podkreślał, że w Psałterzu, mimo różnorodnych środków wyrazu, wyraźne są dwa wielkie wątki, na których skupiają się psalmy. Wśród tych wątków na pierwszym miejscu papież wymienia właśnie modlitwę błagalną połączoną ze skargą⁶¹⁹. Również w swojej medytacji Jezus z Nazaretu autor podkreśla wagę siedmiu próśb Modlitwy Pańskiej⁶²⁰. Przekonanie św.

Augustyna – „Człowiek jest żebrakiem Boga” – według bawarskiego teologa jest zawsze aktualne i udawanie przed sobą samym i przed innymi, że nie potrzebujemy pomocy od Stwórcy, zamyka człowieka w pozornej samowystarczalności⁶²¹. Natomiast wyrazić swoje prośby przed Bogiem „nie oznacza tak naprawdę nic innego niż całkowicie ukryć się w Bożych rękach”⁶²². Według Ratzingera takie codzienne zawierzanie się Bogu powinno stanowić punkt wyjścia modlitwy⁶²³.

W nauczaniu papieża uwidaczniają się dwa obszary modlitwy prośby: modlący się może prosić za siebie samego, ale również wznosić do Boga modlitwę wstawienniczą. Na wzór psalmisty w błaganiach modlący się opisuje swoje położenie:

swój strach, smutek, lub – jak w psalmach pokutnych – prosi o przebaczenie swoich grzechów⁶²⁴. Może prosić we wszystkich swoich potrzebach, nie zapominając jednak o hierarchii próśb na wzór Modlitwy Pańskiej⁶²⁵. Jednak jeśli modlitwa Ojcze nasz ma stanowić wzór modlitwy osobistej, to nie da się ograniczać w swoich prośbach wyłącznie do własnych potrzeb i pragnień.

Na przestrzeni lat Joseph Ratzinger/ Benedykt XVI wielokrotnie wskazywał wzory modlitwy wstawienniczej. W katechezach o modlitwie, przedstawiając wzorcowe postacie Starego i Nowego Testamentu, papież ukazując postać Abrahama, podkreśla, że „ojciec wszystkich wierzących [...] wstawił się za miastami Sodomą

618 Modlitwa w naszych czasach, s. 737.

619 W Psalmach Słowo Boże staje się słowem modlitwy [Audiencja generalna, 22.06.2011], PNNM, s. 45.

620 Jezus z Nazaretu. Od chrztu..., s. 221-246.

621 Modlitwa w naszych czasach, s. 737-738.

622 Tamże, s. 738. Należy podkreślić, że chociaż oryginalne zdanie „Gott bitten heißt so eigentlich nichts anderes, als uns ganz in Gottes Hände legen” (Beten in unserer Zeit, JRGS IV, s. 821-823) zostało przetłumaczone jako „Prosić Boga nie oznacza tak naprawdę nic innego niż złożyć się całkowicie w Jego ręce” (Modlitwa w naszych czasach, s. 738) i tłumaczenie to jest całkowicie poprawne, to jednak zaproponowany wyżej przekład wydaje się bardziej uwidaczniać element zaufania wyłaniający się z tekstu bawarskiego teologa.

623 Modlitwa w naszych czasach, s. 739.

624 W Psalmach Słowo Boże..., s. 45.

625 Jezus z Nazaretu. Od chrztu..., s. 221-246.

Rozdział 3. TEOLOGICZNE FORMY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

i Gomorą”⁶²⁶. Z kolei Mojżesz, nazywany w katechezach człowiekiem modlitwy, wstawia się za Narodem Wybranym, gdy ten popełnił grzech bałwochwalstwa⁶²⁷. W obu historiach Benedykt XVI podkreśla ważną rzecz związaną z modlitwą wstawienniczą. Według papieża, modlitwa wstawiennicza ukazuje prawdę o Bogu.

Stwórca oznajmia Abrahamowi plan zburzenia dwóch miast w tym celu, aby Abraham prosząc za nimi, ukazał pragnienie zbawienia, jakie Bóg ma względem każdego grzesznika⁶²⁸. Podobna sytuacja ma miejsce w dialogu Mojżesza z Bogiem na górze Synaj. Bóg ujawnia swój zamiar, aby Mojżesz „prosił Boga, by do tego nie dopuścił, pokazując w ten sposób, że Bóg pragnie zawsze zbawienia”⁶²⁹. Powyższe twierdzenia ukazują związek modlitwy wstawienniczej nie tylko z troską oranta o bliźnich, ale również z zaangażowaniem w ukazywanie prawdziwego obrazu Boga.

Ukazywanie Boga pragnącego zbawienia każdego człowieka widać również w modlitwie wstawienniczej za zmarłych. W swoich medytacjach opublikowanych w 12 zeszytach „Gazety duszpasterskiej dla Diecezji Aachen, Berlin, Essen, Kolonia i Osnabrück” bawarski teolog poświęcił jeden artykuł modlitwie za zmarłych⁶³⁰. Według niego powszechność modlitwy za zmarłych wskazuje na głęboką wiedzę wynikającą z wiary w życie wieczne. Modlitwa taka rodzi się z przekonania, że współodpowiedzialność nie kończy się w śmierci, lecz jest czymś trwałym. I choć przemiana, którą zmarły przechodzi w czyśćcu, jest owocem obdarowania miłosierdziem, to właśnie modlitwę żywych w intencji tych, którzy nas poprzedzili w drodze do domu Ojca, można również rozumieć jako ukazywanie zbawczej woli Boga.

Ta dwojaka relacja, do Boga i do ludzi, jest szczególnie istotna w każdej modlitwie wstawienniczej, ale może najbardziej jest to widoczne w modlitwie o uzdrowienie. Wielką wagę modlitw o uzdrowienie podkreśla fakt wydania przez Kongregację Nauki Wiary instrukcji dotyczącej takich form modlitwy⁶³¹. Do tematu uzdrawiania Joseph Ratzinger wrócił już jako papież w katechezach będących szkołą modlitwy. Podkreślał w nich, że „uzdrawiająca działalność Jezusa łączy się z Jego silną

626 Modlitwa Abrahama [Audiencja generalna, 18.05.2011], PNNM, s. 17.

627 Modlitwa Mojżesza [Audiencja generalna, 1.06.2011], PNNM, s. 30-36.

628 Modlitwa Abrahama, s. 20-21.

629 Modlitwa Mojżesza, s. 32.

630 Nadzieja ziarnka gorczycy..., s. 809-810.

631 Zob. IMU.

Rozdział 3. TEOLOGICZNE FORMY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

więzią zarówno z bliźnim – chorym, jak i z Ojcem”⁶³². Zarówno w przypadku uzdrowienia głuchoniemego (por. Mk 7,32-37), jak i w historii o wskrzeszeniu Łazarza (por. J 11,1-44) tę podwójną dynamikę papież podkreśla bardzo wyraźnie⁶³³. Czyni to między innymi z tego powodu, że taki sposób modlitwy wstawienniczej ma być wzorcowy dla modlitw uczniów Chrystusa. Pisząc o misji uczniów Mistrza z Nazaretu, bawarski teolog zwraca uwagę, że w ich powołaniu zawarte jest również wezwanie do uzdrawiania⁶³⁴. W swojej refleksji przytacza termin „religia terapeutyczna”, którym Eugen Biser nazywa chrześcijaństwo. Termin ten, jeśli jest pojmowany głęboko, zawiera w sobie według Ratzingera wszystkie treści związane z odkupieniem⁶³⁵. Ostrzega jednak przed myśleniem magicznym, które zakłada posługiwanie się tajemniczymi mocami w celu odzyskania zdrowia. Modlitwa o uzdrowienie nie ma być próbą posługiwania się jakimiś mocami, lecz uwidaczniać panowanie jedynego Boga⁶³⁶. Dla Ratzingera uzdrowienia dokonywane przez Jezusa lub też przez Jego uczniów są sprawą tak naprawdę drugorzędną w ich całej działalności. Działalność uczniów Jezusa ma być skupiona na głębszym celu wprowadzania Bożego panowania w człowieku i w świecie⁶³⁷. Priorytet Boga na modlitwie, przedstawiony w drugim rozdziale dysertacji w kontekście modlitwy prośby oznacza, że jak ważne by nie były intencje, w których modli się chrześcijanin, jak wspaniałych darów nie udzieliłby w odpowiedzi na modlitwy Bóg, nie mogą one przyćmić prawdy o tym, że ważniejszy jest Dawca, a nie dar. Uświadomienie sobie tej hierarchii wartości jest według papieża istotne w czasie modlitwy prośby: „wydaje mi się to bardzo ważne: zanim dar zostanie udzielony, trzeba zwrócić się do Tego, który daje; Dawca jest cenniejszy niż dar.

Również dla nas zatem, niezależnie od tego, co Bóg nam daje, kiedy Go wzywamy, największym darem, jaki może nam dać, jest Jego przyjaźń, Jego obecność, Jego miłość. On jest cennym skarbem, o który należy prosić i którego trzeba strzec zawsze”⁶³⁸. Jeśli modlący się zapomni o hierarchii próśb, to jak zostało to przedstawione w punkcie o oczyszczeniu modlitwy, w procesie przemian, które są

632 Modlitwa umacnia naszą więź z Bogiem Ojcem..., s. 125.

633 Tamże, s. 125-127.

634 Jezus z Nazaretu. Od chrztu..., s. 252.

635 Tamże.

636 Na ten aspekt modlitwy o uzdrowienie wskazuje również IMU, zwłaszcza w punkcie 5.

637 Jezus z Nazaretu. Od chrztu..., s. 252.

638 Modlitwa umacnia naszą więź z Bogiem Ojcem..., s. 128-129.

Rozdział 3. TEOLOGICZNE FORMY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

wpisane w dynamikę modlitwy chrześcijańskiej, orant uświadomi sobie na nowo wagę uporządkowania próśb według określonej hierarchii.