Odkupiony grzesznik

W poprzednim paragrafie został przedstawiony obraz człowieka w relacji do Stwórcy wynikający z pism Josepha Ratzingera/Benedykta XVI. Na koniec postawiliśmy sobie jednak pytanie: czemu budowanie relacji ze swoim Stwórcą nie przychodzi człowiekowi łatwo? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy wspomnieć o grzechu. Temat ten zarówno w czasach, gdy bawarski teolog wygłaszał swoje katechezy, jak i obecnie jest w pewnym sensie tematem tabu. I to na wielu obszarach.

Sztuka temat grzechu przedstawia w sposób ironiczny lub rozrywkowy. Psychologia – jako złudzenie lub kompleks. Socjologia stara się opisywać różne zachowania bez oceny moralnej, jedynie w sposób statystyczny. Nawet prawo próbuje odejść od idei winy²⁷⁷. Łatwość wyparcia pojęcia grzechu ze świadomości współczesnego człowieka wynika z tego, że grzech może być dostrzeżony wyłącznie w kontekście relacji z Bogiem, a jeśli tej relacji nie ma, to trudno mówić o grzechu²⁷⁸. Skutkiem tego wyparcia jest według kardynała powszechna agresja w relacjach międzyludzkich²⁷⁹. Nieuznawanie prawdy o własnej grzeszności prowadzi do oskarżania innych o swoje nieszczęścia. Łatwość ferowania oskarżeń przekłada się to na piętnowanie całego społeczeństwa i próby zmiany świata przemocą.

Na czym jednak polega grzech, że ma tak destrukcyjny wpływ na pojedynczego człowieka i na całe społeczeństwa? Istotą grzechu w ujęciu teologa jest niezgoda na bycie stworzeniem²⁸⁰. Gdy człowiek zaprzecza prawdzie o sobie, o tym, że jest stworzony, a więc ma miarę, pewną ograniczoność, celem staje się wyzwolenie rozumiane jako bycie bogiem²⁸¹. Według kardynała człowiek od samego początku poszukuje drogi prowadzącej do tego, by być jak Bóg²⁸². W zasadzie samo pragnienie nie jest niczym złym. W końcu zostaliśmy stworzeni na obraz Boga i dążenie do tego, by być jak On, wydaje się czymś naturalnym²⁸³. Problem polega jednak na tym, że

277 Na początku Bóg stworzył..., s. 67.

278 Bóg i świat..., s. 489.

279 Na początku Bóg stworzył..., s. 68.

280 Tamże, s. 73.

281 Tamże.

282 Chrystus i Jego Kościół, s. 40.

283 Temat przebóstwienia, a więc drogi do bycia „jak Bóg” w nauczaniu J. Ratzingera/Benedykta XVI przedstawiał S. Zatwardnicki, zob. tenże, Przebóstwienie w perspektywie chrystologicznej. Śladami Josepha Ratzingera/Benedykta XVCI, „Teologia w Polsce” 8,2 (2014), s. 141-164.

Rozdział 1. TEOLOGICZNE PODSTAWY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

człowiek obrał złą drogę do wolności – drogę emancypacji od Boga i swej stworzoności.

Emancypacja od Boga ma swoje konsekwencje w zaprzeczeniu, że relacja ze swoim Stwórcą jest relacją podstawową dla każdego człowieka. Zaburzając tę relację, człowiek zaburza wszelkie inne relacje, a jako istota relacyjna w zaburzonych relacjach nie może funkcjonować właściwie²⁸⁴. Jak jednak grzech pierwszych rodziców, nazywany grzechem pierworodnym, dotyka każdego człowieka? Według bawarskiego teologa każdy grzech, również ten pierwszy, jest zakłóceniem relacji i tym samym pozostawia skutek nie tylko w osobie grzeszącej, lecz dotyczy innych osób. Dotykając innych ludzi, niszcząc lub naruszając relację z nimi, zmienia i zakłóca bieg historii świata. Od grzechu pierwszych rodziców sieć relacji międzyludzkich została zakłócona i każdy człowiek przychodzi na świat, który jest skażony tym zaburzeniem. Przez skażone tym podstawowym zaburzeniem relacje, w które wchodzi nowa osoba, zaczyna oddziaływać na nią grzech, a ona sama włącza się w jego działanie²⁸⁵. Widać tu wyraźnie, że człowiek, tkwiąc w zaburzonych relacjach, nie jest w stanie samemu uwolnić się od konsekwencji grzechu i może liczyć wyłącznie na pomoc z zewnątrz.

Nie mogąc samemu się wyzwolić, człowiek może jedynie mieć nadzieję, że zostanie wyzwolony. W tym kontekście wyzwolenie rozumiane jest jako otrzymanie i przyjęcie prawdziwych relacji²⁸⁶. Wniosek z powyższych rozważań nasuwa się sam: skoro zaburzenie w sieci relacji międzyludzkich ma swoje źródło w zaburzeniu relacji z Stwórcą, to tylko Stwórca może być naszym Odkupicielem. Możemy zostać odkupieni tylko w sytuacji, gdy Ten, od którego odcięliśmy się przez grzech, Sam wyjdzie ku nam i oczyści tę podstawową relację stworzenia do swego Stwórcy²⁸⁷.

Pytanie o odkupienie nie znajduje odpowiedzi w historii o stworzeniu człowieka, jeśli chcielibyśmy izolować ją od innych części Biblii. Cała antropologia Starego Testamentu jest otwarta na przyjście Pana, niejako wychylona w stronę Zbawiciela, bo dopiero w Nim w pełni może się okazać, kim jest człowiek i do czego został powołany.

Również dopiero z perspektywy życia Jezusa możemy w pełni zobaczyć, jakie są skutki grzechu pierworodnego. Stało się to możliwe, bo bez Chrystusa człowiek nie miał

284 Jezus z Nazaretu. Prolog..., s. 64.

285 Na początku Bóg stworzył..., s. 75.

286 Tamże, s. 76.

287 Tamże.

Rozdział 1. TEOLOGICZNE PODSTAWY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

możliwości porównania swojej relacji z Bogiem z relacją wzorcową. Dopiero widząc relację Jezusa z Jego Ojcem, widzimy, na czym polega istota zaburzenia w relacji człowieka do swojego Stwórcy²⁸⁸.

Patrząc na relację Syn – Ojciec możemy dojść do wniosku, że tylko ten Syn Jednorodzony mógł zostać Zbawicielem. Według Josepha Ratzingera tylko Ten, który zawsze był relacją i nigdy nie pragnął wyemancypować się z odniesienia do Ojca, może zejść do źródeł grzechu człowieka i odnowić wszystko²⁸⁹. Na tym też polega najgłębszy sens posłannictwa Jezusa: przemienić ludzką egzystencję i zanieść ją do Ojca.

Znów jednak powraca pytanie o trud modlitwy, o trud budowania relacji z Bogiem. Skoro żyjemy w czasach po Chrystusie i dostąpiliśmy już wyzwolenia, to czemu jest jak jest? Innymi słowy, czemu nadal doświadczamy skutków grzechu pierworodnego? Odpowiedź na to pytanie odnajdujemy w komentarzu kardynała do zdania wygłoszonego przez Petera Seewalda: „Ale śmierć Chrystusa nie usunęła grzechu pierworodnego”²⁹⁰. Odpowiadając na tę tezę, kardynał przyznaje rację rozmówcy, ale wskazuje na zmianę kontekstu, w którym żyjemy po wydarzeniu Paschy Chrystusa. Przed Wcieleniem człowiek żył w zaburzonych relacjach bez perspektyw na wyrwanie się z nich. Odpowiedź Boga w darze swego Syna ofiarowuje ludziom model życia w wierze, czyli wspólne z Jezusem w przezwyciężanie tych zaburzeń²⁹¹. Bóg pokonał zło nie w tym sensie, że nie podlegamy już pokusom, między innymi pokusie reagowania w relacjach w sposób zraniony. Zbawienie, które ofiarowuje nam Stwórca, polega na tym, że proponuje nam wspólną drogę, w której poprowadzi nas za rękę²⁹². Zbawienie nie jest ustalonym porządkiem świata, naprawieniem wszelkich zaburzeń w relacjach, ale w każdym człowieku zaczyna się na nowo, bo zawsze zależy od wolnej odpowiedzi człowieka²⁹³. Czy Bóg nie mógłby zmienić świata w inny sposób? Czy nie mógłby sprawić takiej przemiany relacji, by współczesny człowiek nie musiał doświadczać konsekwencji grzechu pierwszych rodziców w relacjach z współczesnymi sobie ludźmi? Według omawianego teologa taka forma uzdrowienia świata

288 Bóg i świat..., s. 484-486.

289 Na początku Bóg stworzył..., s. 77-78.

290 Bóg i świat..., s. 485.

291 Tamże.

292 Sól ziemi..., s. 368.

293 Bóg i świat..., s. 580.

Rozdział 1. TEOLOGICZNE PODSTAWY MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

pozbawiłaby ludzi „przygody człowieczeństwa”²⁹⁴. Przemiana świata przez Boga nielicząca się z wolnością człowieka nie jest możliwa z tego powodu, że Bóg pragnie wolnych stworzeń. Pragnie, by każdy człowiek dobrowolnie powiedział Bogu „tak”.

Jeżeli Bóg pragnie wolności swoich stworzeń, to zbawiając, nie może działać w taki sam sposób, jak przy stworzeniu człowieka. Wtedy jako Stwórca dopiero zainicjował powstanie człowieka, ale obecnie, gdy każdy człowiek jest wolną osobą, nie może zbawiać pomijając relacje międzyosobowe²⁹⁵. Spojrzenie na odkupienie w taki sposób wyjaśnia również, czemu, jak twierdzą niektórzy publicyści, pod względem moralnym współczesne społeczeństwo nie różni się od poprzednich pokoleń. Ilościowy postęp dobra w relacjach międzyludzkich nie jest możliwy na takich samych zasadach, jak dokonuje się postęp w dziedzinach nauk ścisłych. Tam zauważamy kumulację wiedzy zdobytej na drodze eksperymentu naukowego, a w dziedzinie moralności każdy człowiek to nowa historia. Kształt tej historii zależy od wolności człowieka, od jego decyzji²⁹⁶. Odkupienie ofiarowane nam przez Boga jest zarówno naszą drogą, bo zależy od naszych decyzji, ale też jest w pełni Jego drogą, bo dopiero w wspólnej drodze ze Zbawicielem możemy urzeczywistnić je w naszym życiu²⁹⁷. Od naszej wolnej decyzji pójścia drogą życia wspólnie z Chrystusem zależy to, czy doświadczymy wyzwalania z konsekwencji grzechu pierwszych rodziców i z konsekwencji naszych własnych grzechów.