Obowiązek dokonania wpłaty na poczet tytułów uczestnictwa

Konstrukcja nabycia tytułów uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym implikuje dokonanie wpłaty przez inwestora co do zasady przed przyznaniem mu statusu uczestnika.

Warunkiem sine qua non przydziału i wydania, zarówno jednostek uczestnictwa, jak i certyfikatów inwestycyjnych, jest wniesienie wkładu do funduszu na warunkach i w terminach przewidzianych w statucie funduszu oraz jego dokumentach emisyjnych.

Odstępstwo od tej zasady ustawodawca przewidział wyłącznie w odniesieniu

242 Według stanu prawnego obowiązującego na gruncie ustawy – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych z 1991 r., inwestor zawierał z towarzystwem umowę o zarządzanie powierzonymi środkami i na tej podstawie był zobowiązany do przekazania towarzystwu określonych środków finansowych. Por. G. Kościelniak, Fundusze..., s. 107 i n. W obecnym stanie prawnym, swoiste źródło takiej umowy stanowić może przewidziana w Dziale IX (art. 209-218) ustawy o funduszach inwestycyjnych instytucja zarządzania zbiorczym portfelem papierów wartościowych (stanowiącym współwłasność łączną posiadaczy tytułów uczestnictwa), jednakże i w tym przypadku (podobnie jak w funduszach inwestycyjnych) mamy do czynienia ze złożeniem i opłaceniem zapisu na tytuły uczestnictwa.

243 Tak: A. Chłopecki, Prawa i obowiązki…, s. 18.

148

do certyfikatów inwestycyjnych imiennych, które zgodnie z treścią statutu funduszu zamkniętego mogą być wydawane inwestorom jeszcze przed dokonaniem pełnej wpłaty ceny emisyjnej (art. 137 u.f.i.).

Stosownie do dyspozycji art. 7 u.f.i., zawierającego enumeratywnie unormowany zakres przedmiotowy i rodzajowy dopuszczalnych wkładów do funduszu inwestycyjnego, mogą nimi być: (i) środki pieniężne oraz (ii) zdematerializowane papiery wartościowe (dopuszczone i niedopuszczone do obrotu zorganizowanego), o ile zezwala na to statut funduszu, a także (iii) niezdematerializowane (tj. posiadające formę dokumentu) papiery wartościowe, (iv) udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz (v) prawa rzeczowe do nieruchomości – przy czym w trzech ostatnich przypadkach dopuszczalność wniesienia tego rodzaju wkładów uzależniona jest od wyraźnej dyspozycji przepisu ustawowego i postanowienia statutu danego funduszu (art. 7 ust. 2 pkt 2 in fine u.f.i.).

Pod względem skutków prawnych i ekonomicznych wkłady niepieniężne (aporty) do funduszu inwestycyjnego zostały zrównane z wpłatami pieniężnymi do funduszu (art. 7 ust. 3 u.f.i.).

W ramach procedury tworzenia funduszu inwestycyjnego otwartego niezbędne jest zebranie przez towarzystwo wpłat do funduszu w wysokości określonej w jego statucie, z uwzględnieniem ustawowego wymogu dotyczącego minimalnego progu pierwszej subskrypcji, tj. 4.000.000 zł (art. 15 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 15 ust. 2 u.f.i.). W statucie funduszu może zostać również określona minimalna kwota, za jaką jednorazowo można nabyć jednostki uczestnictwa (art. 88 ust. 3 u.f.i.). Obowiązek dokonania pełnej wpłaty przed przydziałem jednostek uczestnictwa, zarówno na etapie tworzenia funduszu, jak i w trakcie jego działalności, uzasadniony jest koniecznością pozyskania przez fundusz środków służących realizacji celów inwestycyjnych funduszu²⁴⁴.

Wpłaty na poczet tytułów uczestnictwa dokonywane w formie środków pieniężnych lub w formie zdematerializowanych papierów wartościowych, przelewane są odpowiednio na wydzielony rachunek bankowy lub rachunek papierów wartościowych towarzystwa prowadzony przez depozytariusza (art. 28 ust. 1 u.f.i.). Wpłaty pieniężne do funduszu mogą być dokonywane co do zasady w złotych polskich, chyba że statut fundusz zezwala na dokonywanie wpłat w walucie obcej, jeżeli zgodnie ze swoją polityką inwestycyjną fundusz może lokować co najmniej 50% wartości swoich aktywów w papiery wartościowe

244 Por. R. Mroczkowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 125.

149

lub w instrumenty rynku pieniężnego, a tym samym aktywa i pasywa funduszu mogą być ustalane w określonej w statucie walucie obcej (por. art. 13 ust. 1 i 3 u.f.i.).

Zasada dokonywania wpłat pieniężnych na poczet jednostek uczestnictwa wyprowadzana jest z samej istoty działania funduszu (art. 3 ust. 1 u.f.i.), zgodnie z którą jest on osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zgromadzonych w drodze proponowania nabycia tytułów uczestnictwa²⁴⁵.

Odstępstwa od tej zasady w przypadku funduszu typu otwartego przewidziano w ustawie w następujących sytuacjach:

1) możliwość wnoszenia wkładów w postaci zdematerializowanych papierów wartościowych – w przypadku każdego rodzaju funduszu, pod warunkiem dopuszczenia takiej możliwości w statucie funduszu (art. 7 ust. 2 u.f.i.);

2) możliwość dokonywania wpłat w specjalistycznych funduszach otwartych zdematerializowanymi papierami wartościowymi, które uczestnicy nabyli na zasadach preferencyjnych lub nieodpłatnie, zgodnie z odrębnymi przepisami, pod warunkiem dopuszczenia takiej możliwości w statucie funduszu (art. 116 u.f.i.)²⁴⁶;

3) możliwość dokonywania wpłat w postaci innych aktywów (tzn. instrumentów finansowych innych niż zdematerializowane papiery wartościowe, a także udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub praw do nieruchomości – co do zasady zastrzeżonych dla subskrypcji certyfikatów inwestycyjnych funduszy zamkniętych (art. 128 ust. 1 u.f.i.).

W doktrynie podkreśla się, że ratio legis przepisów wprowadzających odstępstwa od zasady wpłaty pieniężnej do funduszu należy doszukiwać się w potrzebie umożliwienia przystąpienia do funduszu również osobom, które posiadają określone aktywa niepieniężne, których spieniężenie w momencie prowadzenia zapisów na tytuły uczestnictwa jest niemożliwe, znacznie utrudnione lub nieopłacalne, względnie osoby te nie są zainteresowane dalszym samodzielnym zarządzaniem tymi aktywami²⁴⁷.

245 Por. R. Mroczkowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 127.

246 W przepisie art. 116 u.f.i. znajduje się odesłanie do preferencyjnych warunków lokowania papierów wartościowych nabytych w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (por. art. 38 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (t.j.: Dz.U.

z 2016 r., poz. 981, 1174 i 2260). Szerzej na ten temat będzie mowa w rozdziale III, pkt 2.2 rozprawy.

247 Tak: R. Mroczkowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 127.

150

W przypadku procedury emisji certyfikatów inwestycyjnych, zgromadzenie odpowiedniej liczby zapisów na certyfikaty pociąga za sobą konieczność zebrania korespondującej ze złożonymi zapisami sumy wpłaty do funduszu zamkniętego w wysokości określonej w jego statucie, co do zasady z uwzględnieniem ustawowo przewidzianego minimalnego progu pierwszej subskrypcji certyfikatów inwestycyjnych, tj. 4.000.000 zł (art. 15 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 15 ust. 2 u.f.i.). Wyjątek od tej zasady stanowi wprowadzone w art. 15 ust. 4 u.f.i. zwolnienie z obowiązku osiągnięcia ww. minimalnego ustawowego progu wpłat do funduszu w przypadku tworzenia funduszu zamkniętego emitującego wyłącznie certyfikaty inwestycyjne, które nie będą oferowane w drodze oferty publicznej, ani dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, ani też wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu (art. 15 ust. 1a u.f.i.)²⁴⁸.

Przedmiotem wpłat dokonywanych na poczet złożonych zapisów na certyfikaty inwestycyjne są przede wszystkim środki pieniężne. Ponadto, w każdym funduszu zamkniętym wpłaty mogą być dokonywane w formie zdematerializowanych papierów wartościowych, pod warunkiem przewidzenia w statucie funduszu takiej możliwości (art. 7 ust. 2 u.f.i.). Natomiast w szczególnych typach funduszy zamkniętych (a takim jest fundusz inwestycyjny zamknięty aktywów niepublicznych) dopuszczalne jest dokonywanie wpłat w postaci: (i) udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub (ii) praw na nieruchomościach, wyszczególnionych w art. 147 ust. 1 pkt 1 lit. a i b oraz pkt 2 u.f.i., tj. prawa własności nieruchomości gruntowych, budynkowych, lokalowych oraz prawa użytkowania wieczystego gruntu – również pod warunkiem istnienia stosownej dyspozycji statutowej (art. 128 ust. 1 u.f.i.), z uwzględnieniem szczególnych przepisów ustawy dotyczących dopuszczalności lokat w aktywa nieruchomościowe (por. art. 148 i 149 u.f.i.).

Możliwość wniesienia wkładów niepieniężnych do funduszy zamkniętych z jednej strony podyktowana jest niewątpliwie potrzebą zapewnienia inwestorom w tych funduszach możliwości podejmowania elastycznych decyzji inwestycyjnych, nie pociągających za sobą niekorzystnych ekonomicznie skutków, jakie wiązałyby się z przedwczesnym spieniężeniem tych aktywów, z drugiej zaś strony – potrzebą

248 Przepis dodany na mocy nowelizacji ustawy z 16 września 2011 r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1389), która weszła w życie 4 grudnia 2011 r.

151

zapewnienia inwestorom możliwości powierzenia w pełni profesjonalnemu podmiotowi zarządzania tymi aktywami²⁴⁹.