Prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia uczestników

Na mocy nowelizacji ustawy o funduszach inwestycyjnych uchwalonej w dniu 23 listopada 2012 r.²¹⁸ wprowadzono kolejny rodzaj uprawnienia uczestników funduszu inwestycyjnego otwartego o charakterze korporacyjnym, a mianowicie prawo zaskarżenia do sądu uchwał zgromadzenia uczestników sprzecznych z prawem w drodze powództwa o stwierdzenie ich nieważności (art. 87e-87f u.f.i.). Instytucja ta jest niewątpliwie wzorowana na analogicznych rozwiązaniach obowiązujących w spółkach handlowych (por. art. 252 k.s.h. – w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 425 k.s.h. – w przypadku spółki akcyjnej oraz komandytowo-akcyjnej, na zasadzie odesłania z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.), tym niemniej odpowiada ona specyficznym cechom funduszu inwestycyjnego otwartego. Uczestnicy funduszu nie są natomiast uprawnieni do żądania uchylenia uchwały zgromadzenia sprzecznej ze statutem funduszu, jak to ma miejsce

218 Dz.U. z 2013 r., poz. 70. Przepisy art. 87e-87f u.f.i. weszły w życie z dniem 1 lutego 2013 r.

134

w przypadku wspólników spółek handlowych (por. art. 249-250 i art. 422 k.s.h.), a tym samym nie jest możliwe poddanie kontroli uchwały zgromadzenia uczestników ze statutem funduszu, w tym również w zakresie dotyczącym trybu działania zgromadzenia i podejmowania przez nie uchwał (art. 87a ust. 2 u.f.i.).

Uprawnienie do poddania uchwały zgromadzenia uczestników sądowej kontroli zgodności z prawem nie przysługuje wszystkim uczestnikom danego funduszu, lecz tylko uczestnikom spełniającym ściśle określone przesłanki formalne z art. 87e ust. 2 u.f.i.

Mianowicie, legitymowanymi czynnie do wytoczenia przedmiotowego powództwa²¹⁹ są wyłącznie: (i) uczestnicy, którzy głosowali przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądali zaprotokołowania sprzeciwu, (ii) uczestnicy bezzasadnie niedopuszczeni do udziału w zgromadzeniu uczestników, (iii) uczestnicy, którzy nie byli obecni na zgromadzeniu uczestników – wyłącznie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia uczestników. Wytoczenie powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały ograniczone jest również terminem zawitym wynoszącym 1 miesiąc od dnia podjęcia uchwały (art. 87e ust. 4 u.f.i.). Mając na względzie względy spójności systemu prawa należy podzielić pogląd, zgodnie z którym utrata statusu uczestnika w następstwie zbycia wszystkich posiadanych jednostek uczestnictwa w trakcie procesu, tj. przed dniem zamknięcia rozprawy (por. art. 316 § 1 k.p.c.) skutkować będzie co do zasady pozbawieniem uczestnika legitymacji czynnej – analogicznie jak to ma miejsce na gruncie prawa spółek handlowych²²⁰.

W odniesieniu do zagadnienia stwierdzenia nieważności uchwał zgromadzenia uczestników należy przychylić się wyrażanego w doktrynie stanowiska, iż nie jest możliwe wytoczenie odrębnego powództwa o ustalenie w trybie art. 189 k.p.c. – podobnie, jak przyjmuje się w przypadku uchwał zgromadzeń w spółkach handlowych. Dopuszczenie takiej możliwości stanowiłoby bowiem istotny wyłom w systemie prawnym i podważałoby sens norm prawnych wynikających z art. 87e ust. 2 i 4 u.f.i., ograniczających krąg podmiotów legitymowanych do wytoczenia powództwa oraz zakreślających termin

219 Na zasadach ogólnych legitymacja czynna przysługiwać będzie również prokuratorowi (por. art. 7 k.p.c.), Przewodniczącemu KNF (art. 6 ust. 1 u.n.r.f.) oraz Rzecznikowi Praw Obywatelskich (por. art. 14 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, t.j.: Dz.U. z 2017 r., poz. 958 ze zm.) – w obydwu przypadkach na prawach przysługujących prokuratorowi, stosownie do dyspozycji art. 7 k.p.c.).

Por. G. Borowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 382.

220 Por. G. Borowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 381 oraz powołane tam orzecznictwo.

135

do wytoczenia powództwa, które to ograniczenia nie obowiązują w przypadku powództwa o ustalenie²²¹.

Kolejnym wzorowanym na prawie spółek handlowych²²² rozwiązaniem w ramach instytucji zaskarżenia uchwał zgromadzenia uczestników jest wprowadzenie możliwości zasądzenia przez sąd na wniosek towarzystwa od uczestnika (powoda) na rzecz funduszu (pozwanego) kwoty do dziesięciokrotnej wysokości kosztów sądowych (według tzw. norm przepisanych) oraz wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego, niezależnie od możliwości dochodzenia przez fundusz odszkodowania w drodze odrębnego powództwa – w przypadku wytoczenia bezzasadnego powództwa w stopniu oczywistym (tzn. weryfikowalnym bez potrzeby przeprowadzenia gruntownej analizy materiału dowodowego – art. 87e ust. 5 u.f.i.).

Nieważność uchwały zgromadzenia uczestników sprzecznej z prawem, z uwagi na podobieństwo instytucji prawnych, należy oceniać przez pryzmat poglądów orzecznictwa i doktryny wypracowanych na gruncie prawa spółek handlowych, wśród których najbardziej powszechny wydaje się być pogląd, zgodnie z którym uchwała sprzeczna z prawem jest dotknięta sankcją nieważności ex lege²²³, zaś wyrok sądu stwierdzający nieważność uchwały ma charakter deklaratoryjny, a zatem potwierdzający nieważność i bezskuteczność uchwały ex tunc²²⁴. Rozstrzygnięcie sądu o legalności uchwały zgromadzenia uczestników podejmowane jest zawsze w kontekście ocenianego in concreto aktu o charakterze wewnątrzorganizacyjnym²²⁵, w sposób niezależny od ewentualnych uchybień popełnionych przy podejmowaniu innych uchwał tego samego

221 Por. w tej kwestii wyrok SN z dnia 31 sierpnia 1949 r., sygn. I C 1132/49, PiP 1950, z. 2, s. 132, a także G. Borowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 382 i powołana tam literatura.

222 Por. w tej kwestii art. 423 § 2 i art. 425 § 5 w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h. – w odniesieniu do wytaczanych oczywiście bezzasadnie powództw o uchylenie uchwał walnych zgromadzeń spółki akcyjnej i komandytowo-akcyjnej.

223 Por. A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, Warszawa 2016, kom. do art. 252 k.s.h. i cytowana tam literatura; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych.

Komentarz, Warszawa 2014, kom. do art. 252 k.s.h.; odmiennie: G. Borowski (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 381 oraz A. Chłopecki (w:) A. Szumański (red.), System…, t. 19, s. 250 i cyt. tam literatura.

224 Tak: wyrok SN z dnia 17 września 1993 r., II CRN 96/93, OSNC 1994, nr 9, poz. 180; wyrok SA w Katowicach z dnia 13 czerwca 2000 r., I ACz 669/00, PG 2000, nr 12, s. 54; odmiennie: uchwała 7 sędziów SN z dnia 18 września 2013 r. (III CZP 13/13, OSNC 2014, nr 3, poz. 23), w którym Sąd Najwyższy przyjął, że wyrok stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników sp. z o.o. lub uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny.

Stanowisko to zostało poddane powszechnej krytyce w doktrynie – por. A. Kidyba, Komentarz aktualizowany…, kom. do art. 252 k.s.h. i cyt. tam literatura.

225 Por. wyrok SN z dnia 18 lipca 2014 r., IV CSK 640/13, LEX nr 1511816.

136

lub innego zgromadzenia uczestników. Należy jednocześnie uznać za słuszne stanowisko, wedle którego sprzeczność z ustawą uchwały zgromadzenia uczestników powinna być rozumiana szeroko, tzn. obejmować nie tylko obowiązujące przepisy u.f.i. oraz aktów wykonawczych wydanych na jej podstawie, lecz również unormowania wynikające z bezwzględnie obowiązujących przepisów innych ustaw, Konstytucji RP, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz nadających się do bezpośredniego stosowania aktów prawa Unii Europejskiej²²⁶.

Prawomocność wyroku sądu stwierdzającego nieważność uchwały zgromadzenia uczestników ma charakter rozszerzony (art. 365 § 1 k.p.c.), ponieważ wywołuje on skutek prawny obowiązujący zarówno w stosunkach między funduszem a wszystkimi uczestnikami, jak i między funduszem a towarzystwem. W konsekwencji, wyrok oddalający powództwo uczestnika wywrze skutki wyłącznie między stronami postępowania (inter partes), a zatem w przypadku późniejszego wytoczenia powództwa przez innego uprawnionego uczestnika (co jednak z uwagi na stosunkowo krótki ustawowy termin wydaje się być w praktyce mało prawdopodobne) nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej wobec takiego uczestnika funduszu²²⁷. Orzeczenie podlega obligatoryjnemu zgłoszeniu sądowi rejestrowemu przez towarzystwo niezwłocznie po uprawomocnieniu.

Nieważność uchwały zgromadzenia uczestników, stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu, spełnia funkcję równoznaczną z podjęciem uchwały negatywnej, tzn. odmawiającej wyrażenia zgody na określone zdarzenie lub czynność będącą przedmiotem uchwały uznanej za nieważną (art. 87f u.f.i.).