Wydanie certyfikatów inwestycyjnych

Bezpośrednią konsekwencją dokonania przez fundusz czynności przydziału certyfikatów inwestycyjnych na warunkach i w sposób określony w warunkach emisji, prospekcie emisyjnym lub memorandum informacyjnym, jest wykonanie przez fundusz określonych czynności materialno-technicznych równoznacznych z wydaniem certyfikatów, które w zależności od trybu ich emisji mogą obejmować (art. 136 ust. 1 i 2 u.f.i.):

1) zapisanie certyfikatów na rachunku papierów wartościowych uczestnika albo na rachunku zbiorczym – w przypadku certyfikatów emitowanych w sposób publiczny;

albo

2) wpisanie certyfikatów do ewidencji uczestników funduszu – w przypadku certyfikatów zdematerializowanych emitowanych w sposób niepubliczny; albo

3) wręczenie uczestnikowi dokumentu certyfikatu lub odcinka zbiorowego obejmującego przydzielone certyfikaty – w przypadku certyfikatów niezdematerializowanych emitowanych w sposób niepubliczny.

ad. 1)

Momentem, w którym dochodzi do uzyskania statusu uczestnika publicznego funduszu zamkniętego jest chwila zapisania certyfikatu na rachunku papierów wartościowych prowadzonym dla nabywcy albo na odpowiednim rachunku zbiorczym, który to wpis ma znaczenie konstytutywne (art. 136 ust. 2 pkt 1 u.f.i.), co stanowi podstawową regułę w obrocie instrumentami finansowymi (art. 7 ust. 1 i 2 u.o.i.f.), a tym samym w literaturze podkreśla się, że podmiot, który na swoim rachunku nie ma zapisanych certyfikatów inwestycyjnych, nie może skutecznie domagać się od funduszu spełnienia świadczenia pieniężnego³⁰³.

302 Tak: P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 485-486.

303 Por. M. Michalski, Pojęcie..., s. 9

186

W świetle przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi i obowiązujących na jej gruncie zasady dematerializacji papierów wartościowych oraz zasady dematerializacji obrotu tymi papierami, rachunkami papierów wartościowych są rachunki, na których zapisywane są zdematerializowane papiery wartościowe, prowadzone przez upoważnione do tego ustawowo podmioty, a także rachunki, na których są zapisywane instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu zorganizowanego niebędące papierami wartościowymi ani instrumentami pochodnymi (art. 4 ust. 1 i 3 u.o.i.f.)³⁰⁴. W doktrynie podkreśla się, że dokonanie zapisu na rachunku wskazuje właściciela papierów wartościowych zapisanych na tymże rachunku, a zatem każda zmiana właściciela pociąga za sobą konieczność dokonania stosownych zapisów na rachunkach papierów wartościowych, a równocześnie rachunek papierów wartościowych stanowi jedyny sposób identyfikacji osoby uprawnionej do zdematerializowanych papierów wartościowych zapisanych na rachunku (odstępstwem od tej zasady są unormowania dotyczące rachunku zbiorczego)³⁰⁵. Jako rachunki papierów wartościowych traktowane są również zapisy dotyczące papierów wartościowych, dokonywane przez (i) podmioty prowadzące działalność maklerską lub (ii) banki powiernicze w związku z ich subskrypcją lub sprzedażą w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej na podstawie umowy o rejestrację tych papierów wartościowych w depozycie papierów wartościowych – od chwili dokonania rejestracji tych papierów w depozycie, o ile na podstawie tych zapisów możliwa jest identyfikacja osób, którym przysługują prawa z papierów (art. 4 ust.

2 u.o.i.f.).

Z kolei rachunki zbiorcze, które mogą być prowadzone na podstawie art. 8a u.o.i.f.

przez podmioty uprawnione do prowadzenia rachunków papierów wartościowych w ramach depozytu papierów wartościowych lub systemu rejestracji papierów wartościowych prowadzonego przez NBP, służą do zapisywania zdematerializowanych papierów wartościowych nienależących do osób, dla których rachunki te są prowadzone, lecz należących do innych osób należących do określonego w art. 8a ust. 2 u.o.i.f. katalogu zamkniętego zagranicznych podmiotów. W takim przypadku zdematerializowane papiery wartościowe nie mogą być jednocześnie zapisane na rachunku papierów wartościowych.

304 Por. A. Chłopecki, Ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz spółkach publicznych. Komentarz, opubl. LEX 2014 (komentarz do art. 4 u.o.p., pkt 17) oraz tenże (w:) A. Szumański (red.), System…, t. 19, Warszawa 2006, s. 886–887.

305 Por. A. Chłopecki (w:) A. Szumański (red.), System…, t. 19, Warszawa 2006, s. 886–887.

187

Zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 8a ust. 5 u.o.i.f., dla potrzeb określenia chwili powstania praw ze zdematerializowanych papierów wartościowych, ich przeniesienia na inną osobę, uzyskania lub utraty uprawnienia z takich papierów wartościowych, a także dla ustalenia dopuszczalności zobowiązania się do ich zbycia, zapis na rachunku zbiorczym jest zrównany z zapisem na rachunku papierów wartościowych pod względem skutków prawnych wynikających z art. 7 u.o.i.f.³⁰⁶.

Certyfikaty inwestycyjne emitowane przez publiczne fundusze zamknięte bezpośrednio po zamknięciu emisji podlegają obligatoryjnej rejestracji w KDPW (art. 5 ust. 4 u.o.i.f.), a przed dokonaniem pierwszego zapisu na rachunku papierów wartościowych powinny być w całości opłacone (argument a contrario z art. 137 ust. 1 i 2 w zw. z art. 121 ust. 1 in fine u.f.i.), co jest weryfikowane przez depozytariusza na etapie postępowania rejestrowego³⁰⁷. Kolejnym etapem po rejestracji certyfikatów w KDPW jest złożenie do KNF wniosku o dopuszczenie certyfikatów do obrotu na rynku regulowanym lub wniosku o wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu, co powinno nastąpić najpóźniej w ciągu 14 dni liczonych od (i) dnia wpisania funduszu do rejestru funduszy inwestycyjnych – w przypadku pierwszej emisji lub (ii) dnia zamknięcia każdej kolejnej emisji certyfikatów zgodnie z przepisami ustawy o ofercie publicznej (art. 120 ust. 1 u.f.i.).

Analogiczny wniosek ma obowiązek złożyć fundusz, którego statut ma ulec zmianie umożliwiającej dopuszczenie już wyemitowanych certyfikatów do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzenie ich do alternatywnego systemu obrotu (tj. gdy zmiana ta nie jest połączona z nową emisją certyfikatów inwestycyjnych), jednakże w tym przypadku rzeczony termin 14 dni liczony jest od dnia doręczenia funduszowi stosownego zezwolenia KNF (art. 120 ust. 2 w zw. z art. 117a ust. 1 u.f.i.), przy czym w obu przypadkach termin ten może zostać wyjątkowo przedłużony przez KNF o kolejne 7 dni, o ile nie będzie to sprzeczne z interesem uczestników funduszu (art. 120 ust. 3 u.f.i.).

ad. 2)

W przypadku przeprowadzania emisji certyfikatów nieposiadających formy dokumentu (zdematerializowanych) oferowanych w sposób niepubliczny momentem miarodajnym dla powstania praw i obowiązków wynikających z certyfikatów jest chwila dokonania wpisu uczestnika wraz z liczbą przydzielonych mu certyfikatów do ewidencji

306 Szerzej w tej kwestii: por. M. Michalski (w:) M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda (red.), Prawo rynku kapitałowego…, s. 782-788.

307 Por. P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach …, s. 511.

188

uczestników funduszu (art. 136 ust. 2 pkt 3 u.f.i.). W obecnym stanie prawnym fundusze zamknięte są zobowiązane do prowadzenia ewidencji uczestników funduszu dla potrzeb rejestracji wyemitowanych zdematerializowanych certyfikatów imiennych, a dokonywane wpisy w tej ewidencji również mają charakter konstytutywny³⁰⁸. Uczestnikowi funduszu zamkniętego prowadzącego ewidencję uczestników funduszu przysługuje roszczenie do funduszu o wydanie zaświadczenia z tejże ewidencji, potwierdzającego dokonanie wpisu na rzecz uczestnika przydzielonych mu certyfikatów (art. 136 ust. 3 u.f.i.).

ad. 3)

Ostatnim sposobem wydania certyfikatów inwestycyjnych, z którym również powiązany jest skutek w postaci powstania praw i obowiązków wynikających z tych papierów wartościowych jest fizyczne wręczenie (traditio) dokumentu obejmującego jeden lub większą liczbę objętych certyfikatów (art. 136 ust. 2 pkt 2 u.f.i.). Z istoty rzeczy sposób ten znajduje zastosowanie wyłącznie w przypadku emisji certyfikatów niezdematerializowanych imiennych lub na okaziciela emitowanych w sposób niepubliczny (por. art. 121 ust. 1 in fine u.f.i.).

Dodatkowym obowiązkiem ewidencyjnym, spoczywającym na funduszu zamkniętym w przypadku wprowadzenia w statucie postanowień ograniczających zbywalność certyfikatów inwestycyjnych (art. 121 ust. 8 u.f.i.) lub wprowadzających możliwość wydania certyfikatów uczestnikowi bez opłacenia w całości ceny emisyjnej (art. 137 ust. 1 u.f.i.), jest prowadzenie księgi certyfikatów inwestycyjnych, w której odnotowywane są następujące dane dotyczące certyfikatu: (i) nazwisko i imię albo firma (nazwa) uczestnika, (ii) siedziba i adres uczestnika lub jego adres do doręczeń, (iii) wysokość dokonanych wpłat oraz dokonywany wyłącznie na wniosek uprawnionego (iv) wpis o przeniesieniu certyfikatów na inną osobę wraz z datą wpisu (art. 122 ust. 3 u.f.i.). W praktyce instytucja księgi certyfikatów inwestycyjnych znajduje zastosowanie w przypadku częściowego opłacania certyfikatów w trakcie ich emisji, kiedy niezbędna jest rejestracja sukcesywnie dokonywanych wpłat z upływem terminów określonych w warunkach emisji certyfikatów, bądź też na wezwanie funduszu zgodnie z realizowaną przezeń strategią inwestycyjną.

308 Na gruncie ustawy o funduszach inwestycyjnych z 1997 r. wpis do rejestru uczestników funduszu zamkniętego i mieszanego miał charakter wyłącznie deklaratoryjny; szerzej w tej kwestii: por. M. Michalski, Pojęcie..., s. 9.

189