Przydział certyfikatów inwestycyjnych

W ramach pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych dokonanie przydziału nie jest równoznaczne z wydaniem certyfikatów i ma znaczenie czysto techniczne, ponieważ zgodnie z art. 29 ust. 10 u.f.i. certyfikaty mogą być wydawane dopiero po wpisaniu funduszu do rejestru funduszy inwestycyjnych – zgodnie z warunkami i sposobem określonymi w statucie funduszu oraz prospekcie emisyjnym, względnie w warunkach emisji certyfikatów. Termin przydziału certyfikatów inwestycyjnych każdej emisji, podobnie jak w przypadku jednostek uczestnictwa, wynosi 14 dni od dnia zakończenia przyjmowania zapisów (art. 29 ust. 1 i art. 135 u.f.i.).

Osoby zapisujące się na emitowane certyfikaty inwestycyjne otrzymują je zasadniczo w takiej liczbie, na jaką zostały złożone zapisy i dokonane wpłaty. Odstępstwo od tej zasady stanowią przypadki wyższego wyniku wyceny nieruchomości lub papierów wartościowych wnoszonych na pokrycie certyfikatów. W takich bowiem przypadkach treść statutu funduszu rozstrzyga o sposobie postępowania w przypadku nadpłaty.

Mianowicie, o ile w przypadku funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych

296 Por. M. Kuźnicka, M. Marczuk (w:) M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda (red.), Prawo rynku kapitałowego..., s. 48-49.

181

funduszy inwestycyjnych otwartych istnieje możliwość przyznania części ułamkowej jednostki uczestnictwa, wobec czego nie powstaje tam problem zwrotu nadpłaty po przydziale, o tyle certyfikaty inwestycyjne są papierami wartościowymi i nie jest możliwe przyznanie ich subskrybentom w ułamkowej części.

W konsekwencji, jeżeli w ramach zapisów zostały wniesione do funduszu wkłady niepieniężne w postaci papierów wartościowych, udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, praw do nieruchomości, których wartość ustalona w drodze wyceny przewyższa cenę emisyjną objętych certyfikatów inwestycyjnych, z istoty rzeczy zachodzi konieczność rozliczenia nadpłaty. Sposób postępowania w takim wypadku określa statut funduszu, przy czym istnieje w tym zakresie zasadniczo kilka możliwości: (i) przyznanie uczestnikowi większej liczby certyfikatów, niż to wynika ze złożonego przez niego zapisu (z obowiązkiem ewentualnej dopłaty), (ii) redukcja złożonych zapisów lub (iii) zwrot nadpłaty w gotówce ponad całkowitą cenę emisyjną subskrybowanych certyfikatów w środkach pieniężnych, przy czym w tym ostatnim przypadku zwrot jest możliwy pod warunkiem, że nadpłata nie będzie przekraczać 10% ceny emisyjnej certyfikatu albo wielokrotności ceny emisyjnej certyfikatu (por. art. 29 ust. 2 i 3 u.f.i.).

Powyższe rozwiązanie, w pewnym stopniu ograniczające swobodę kształtowania postanowień statutu, zostało wprowadzone najprawdopodobniej celem zapewnienia stabilności finansowej funduszowi zamkniętemu przyjmującemu w ramach zapisów wkłady niepieniężne.

W doktrynie, jeszcze na gruncie ustawy o funduszach inwestycyjnych z 1997 r., wyrażono pogląd, że w przypadku pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych – inaczej aniżeli w przypadku przydziału jednostek uczestnictwa – w razie uzyskania odpowiedniej wysokości wpłat, towarzystwo ma co do zasady obowiązek wstrzymania prowadzenia dalszych zapisów i rozpoczęcia procedury rejestracji funduszu²⁹⁷. Stanowisko to znajduje uzasadnienie w potrzebie ochrony interesu osób składających zapisy na certyfikaty, które mogą zasadnie wymagać, aby przyznano im zadeklarowaną przez nich liczbę certyfikatów. Pomimo tego może się jednak zdarzyć, że liczba zapisów zebranych jednocześnie będzie przewyższać wielkość emisji i wówczas konieczna będzie redukcja zapisów według przyjętych w statucie kryteriów przydziału²⁹⁸.

297 Tak: M. Michalski, w: M. Michalski, L. Sobolewski, Prawo o funduszach..., s. 210 i n.

298 Ibidem.

182

Procedura przydziału certyfikatów inwestycyjnych drugiej i kolejnych emisji wprawdzie również winna zakończyć się w terminie 14 dni od dnia zakończenia przyjmowania zapisów (art. 135 u.f.i.), tym niemniej w tym przypadku – inaczej niż podczas pierwszej emisji certyfikatów, kiedy to ich wydanie może nastąpić dopiero po rejestracji funduszu (art. 29 ust. 10 u.f.i.) – przydział jest równoznaczny z wydaniem nowych certyfikatów. Szczegółowa procedura wydania certyfikatów inwestycyjnych stanowi obligatoryjną materię regulacyjną statutu funduszu i prospektu emisyjnego, względnie warunków emisji certyfikatów.

Zasadniczymi przesłankami warunkującymi dokonanie przydziału certyfikatów są:

(i) złożenie ważnego i skutecznego zapisu oraz (ii) dokonanie wpłaty na poczet ceny emisyjnej. W drodze wyjątku od powyższej zasady, w art. 137 ust. 1 u.f.i. dopuszczono możliwość uregulowania w statucie funduszu procedury wydawania uczestnikom certyfikatów imiennych przed dokonaniem wpłaty całości ceny emisyjnej certyfikatu – analogicznie do rozwiązania znajdującego zastosowanie w odniesieniu do akcji imiennych emitowanych w spółkach akcyjnych i komandytowo-akcyjnych (por. art. 335 § 2 k.s.h.

w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.). Nie bez znaczenia w tym kontekście pozostaje unormowanie wynikające z art. 137 ust. 2 i 4 u.f.i., zgodnie z którym warunkiem zarejestrowania funduszu zamkniętego jest zebranie określonej w statucie wartości wpłat na pokrycie certyfikatów pierwszej emisji, a dokonywanie wpłat na certyfikaty inwestycyjne nieopłacone w całości powinno się odbywać równomiernie na wszystkie certyfikaty. Ponieważ przedmiotowa procedura dotyczy expressis verbis certyfikatów imiennych, to a contrario należy wykluczyć jej zastosowanie w stosunku do certyfikatów na okaziciela²⁹⁹, w przypadku których identyfikacja każdoczesnego podmiotu zobowiązanego do opłacenia certyfikatu byłaby w praktyce niemożliwa.

Na osobie obejmującej certyfikaty nowej emisji, której przydzielono i wydano nieopłacone w całości certyfikaty imienne, spoczywa obowiązek dokonania wpłaty na te certyfikaty na podstawie otrzymanego od funduszu wezwania do dokonania wpłaty, wysłanego listem poleconym zasadniczo co najmniej na 1 miesiąc przed terminem wpłaty, tym niemniej statut funduszu może przewidywać inny tryb doręczenia tego wezwania lub inny termin do dokonania wpłaty, jak również mogą być w statucie przewidziane określone przyczyny uznania przez fundusz niedoręczonego wezwania za doręczone,

299 P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 513.

183

jeżeli nie jest możliwe skuteczne doręczenie uczestnikowi wezwania. W doktrynie trafnie podkreśla się, iż za pozbawione jakichkolwiek skutków prawnych trzeba uznać ewentualne oświadczenie uczestnika co do wskazania sposobu zaliczenia odpowiednich części wnoszonej kwoty na poszczególne certyfikaty w różnej wysokości³⁰⁰. Podkreślenia w tym kontekście wymaga fakt, iż w zasadzie jedynym ustawowo uregulowanym przypadkiem, w którym osoba zapisująca się na nowe certyfikaty może być zwolniona z obowiązku całkowitego opłacenia już wydanych certyfikatów po częściowej wpłacie jest otwarcie likwidacji funduszu przed doręczeniem tej osobie wezwania do uzupełnienia wpłaty.

Natomiast w innych przypadkach brak terminowej wpłaty nieopłaconej części ceny emisyjnej certyfikatów powoduje po stronie funduszu powstanie roszczeń do subskrybenta o zapłatę: (i) odsetek ustawowych za opóźnienie lub odsetek umownych zastrzeżonych w statucie funduszu (art. 481 § 1 - § 2⁴ k.c.) oraz (ii) odszkodowania, którego wysokość lub sposób jej ustalenia może określać statut funduszu (art. 481 § 3 k.c.). Nadmienić w tym miejscu należy, iż z mocy statutu funduszu subskrybent może być zwolniony w całości lub części z sankcji za opóźnienie w zapłacie zaległości na rzecz funduszu (art. 137 ust. 6 u.f.i.). Ponadto, na uwagę zasługuje okoliczność, iż roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w ogóle nie powstanie w sytuacji, gdy wpłaty na certyfikaty mają od samego początku charakter niepieniężny (tj. zgodnie ze statutem i warunkami emisji mają być dokonane w drodze przeniesienia na fundusz papierów wartościowych, udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub praw na nieruchomościach), ponieważ ze swojej istoty odsetki za opóźnienie należne są w przypadku nieterminowego spełnienia świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.). Inaczej jednak należałoby ocenić sytuację, w której wpłaty na certyfikaty mają charakter pieniężny w świetle postanowień statutu funduszu i warunków emisji certyfikatów, jednakże ex post, tj. po upływie terminu zapłaty nadano im charakter niepieniężny w drodze zawartej pomiędzy funduszem a subskrybentem umowy datio in solutum, na podstawie której subskrybent, działając w celu zwolnienia się z zobowiązania, za zgodą funduszu spełnia na jego rzecz inne świadczenie (niepieniężne), co w rezultacie skutkuje wygaśnięciem tego zobowiązania (art. 453 k.c.). W takim bowiem przypadku roszczenie funduszu ma od początku charakter pieniężny i wpłata niepieniężna uzgodniona między stronami już po jego powstaniu

300 Tak: P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 513 oraz M. Michalski (w:) A. Szumański (red.), System Prawa Prywatnego, t. 19, Warszawa 2006, s. 700.

184

powinna wyczerpywać sumę ceny emisyjnej certyfikatów i ewentualnych odsetek za opóźnienie w jej zapłacie.

Kolejną sankcją znajdującą zastosowanie ex lege wobec uczestnika po upływie terminu płatności subskrybowanych certyfikatów jest pozbawienie prawa wykonywania głosu w organach funduszu z nieopłaconych certyfikatów, o ile określonym w statucie terminie dodatkowym, nie przekraczającym 6 miesięcy od upływu pierwotnego terminu płatności, uczestnik ureguluje wobec funduszu wszystkie zaległości z tego tytułu (art. 137 ust. 8 u.f.i.).

Dalej idącą konsekwencją powstania po stronie nabywcy certyfikatów zaległości co do należności głównej, odsetek lub odszkodowania, trwającej przez okres określony w statucie funduszu, jednakże nie dłuższy niż 6 miesięcy, jest powstanie po stronie funduszu obowiązku przeprowadzenia procedury przymusowego (sankcyjnego) umorzenia certyfikatów³⁰¹ nieopłaconych w całości oraz dokonania na rzecz uczestnika zwrotu różnicy między WANCI funduszu z dnia umorzenia certyfikatu a sumą należności funduszu z tytułu nieopłacenia w pełni certyfikatu, odsetek lub odszkodowania, który to zwrot powinien nastąpić w terminie określonym w statucie funduszu, nie przekraczającym 1 roku od dnia umorzenia certyfikatu. Końcowym etapem tej procedury jest zawiadomienie przez fundusz uczestnika oraz jego prawnych poprzedników (wpisanych do księgi certyfikatów inwestycyjnych w okresie ostatnich 5 lat) o umorzeniu nieopłaconych certyfikatów wraz ze wskazaniem serii i numerów tych certyfikatów. Zawiadomienia te są dokonywane w formie listów poleconych wysyłanych na adresy uczestnika i jego poprzedników prawnych wskazane w księdze certyfikatów (art. 137 ust. 7 u.f.i.).

Do momentu przydziału certyfikatów inwestycyjnych kolejnych emisji towarzystwo, działające jako organ funduszu zamkniętego, nie ma prawa rozporządzania żadnymi kwotami uiszczonymi przez subskrybentów w związku ze złożeniem zapisów, przy czym zakaz ten dotyczy zarówno wpłat dokonanych na poczet certyfikatów, jak i opłat manipulacyjnych, odsetek od dokonanych wpłat oraz pożytków z tytułu wniesionych praw, do których zaliczają się np. dywidendy od papierów wartościowych lub czynsze najmu nieruchomości (art. 134 ust. 5 u.f.i.).

301 Por. M. Michalski (w:) A. Szumański (red.), System…, t. 19, s. 701 oraz P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 514. Autorka określa ten etap – jak się wydaje niefortunnie – jako „umorzenie definitywne o charakterze sanacyjnym”.

185

Przyczyny braku dokonania przydziału certyfikatów inwestycyjnych mogą być rozmaite – np. nieważność złożonego zapisu na certyfikaty, dokonanie zgodnie ze statutem redukcji zapisów, w wyniku której może nastąpić przydział mniejszej liczby certyfikatów niż wynikająca z zapisów, bądź też złożenie przez subskrybenta oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego zapisu³⁰².