Prawo do otrzymywania dochodów lub przychodów

W przypadku funduszy inwestycyjnych – zarówno otwartych, jak i zamkniętych – statut może przewidywać przyznanie uczestnikom uprawnienia do udziału w dochodach funduszu bez konieczności odkupywania lub umarzania posiadanych tytułów uczestnictwa. Przyznanie takiego uprawnienia uczestnikowi funduszu inwestycyjnego o określonej treści jest zawsze uzależnione od treści statutu funduszu. W literaturze fundusze inwestycyjne przyznające swoim uczestnikom uprawnienia do udziału w ich dochodach określane są mianem funduszy dystrybucyjnych¹⁵⁰, ponieważ dokonują one dystrybucji (rozdzielenia) dochodów funduszu pomiędzy swoimi uczestnikami, którzy zachowują swoje tytuły uczestnictwa.

W rezultacie takiej dystrybucji w każdym rodzaju funduszu zmniejszeniu zawsze ulega wartość aktywów netto funduszu, natomiast liczba przyznanych jednostek uczestnictwa pozostaje taka sama – w przypadku funduszy otwartych i specjalistycznych funduszy otwartych (art. 18 ust. 2 pkt 12 w zw. z art. 112 ust. 1 u.f.i.). Inaczej jednak jest w przypadku funduszy zamkniętych, w których liczba wyemitowanych certyfikatów inwestycyjnych musi ulec zmniejszeniu odpowiednio do zredukowanej wartości aktywów netto funduszu, ponieważ zgodnie z dyspozycją art. 139 ust. 6 u.f.i., z chwilą wykupienia przez fundusz certyfikaty inwestycyjne są umarzane z mocy prawa. Unormowanie to ma charakter normy ius cogens, a zatem nie może być ono zmienione postanowieniem statutowym (wniosek a contrario art. 18 ust. 2 pkt 12 i 13 u.f.i.). Świadczenia takie mają charakter uboczny w funduszach inwestycyjnych, w których świadczeniem głównym jest wypłata środków pieniężnych z odkupionych lub wykupionych tytułów uczestnictwa¹⁵¹. Jak wskazano powyżej, przedmiotowe uprawnienie uczestnika ma charakter statutowy, tzn. uzależnione jest od zamieszczenia w statucie funduszu stosownego zapisu dotyczącego dystrybucji dochodów funduszu między uczestnikami, przy czym w przypadku funduszy otwartych dystrybucja ta odbywa się bez odkupywania jednostek uczestnictwa (art. 18 ust. 2 pkt 12 u.f.i.).

150 Por. M. Dyl, Typy jednostek uczestnictwa, Glosa 1998, nr 8, s. 14 oraz G. Kościelniak, Fundusze powiernicze, Kraków 1998, s. 33 i n.

151 Por. M. Michalski (w:) M. Bączyk (i in.), Papiery…, s. 612 i n.

102

Jeszcze na gruncie przepisów ustawy – Prawo o publicznym obrocie i funduszach powierniczych w piśmiennictwie zaproponowano definicję pojęcia dochodów funduszu, rozumianego jako „zyski będące wynikiem korzystnej sprzedaży papierów wartościowych, wypłaty dywidend oraz oprocentowanie papierów dłużnych”¹⁵². W aktualnym stanie prawnym, zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 21 u.f.i., pojęcie „dochodów funduszu inwestycyjnego” oznacza przychody z lokat netto funduszu lub zrealizowany zysk (strata) ze zbycia lokat.

W literaturze wskazuje się, że przychodami z lokat są przychody uzyskiwane z szeroko rozumianych aktywów inwestycyjnych funduszu, pomniejszone o koszty działania funduszu związane bezpośrednio z tymi lokatami oraz o część kosztów działania funduszu przypadającą na takie lokaty proporcjonalnie do ich wartości w stosunku do wartości portfela inwestycyjnego funduszu (np. dywidendy od posiadanych akcji, odsetki od obligacji, itp.), natomiast dochodami ze zbycia lokat jest różnica pomiędzy przychodem ze zbycia określonego instrumentu finansowego lub innego aktywa a kosztem jego zakupu po pomniejszeniu o koszty transakcyjne i inne koszty działania funduszu związane bezpośrednio z tymi lokatami oraz o część kosztów działania funduszu przypadającą na takie lokaty proporcjonalnie do ich wartości w stosunku do wartości portfela inwestycyjnego funduszu¹⁵³. Podkreślenia wymaga fakt, że – pomimo pewnej nieścisłości w powyższej definicji (strata funduszu na zbywanych lokatach nie zwiększa, lecz pomniejsza jego dochody) – ustawodawca, posługując się pojęciem lokat, określił w sposób uniwersalny zakres źródeł przychodów funduszu. Zakres pojęcia dochodów funduszu jest węższy od pojęcia wartości aktywów netto, oznaczającego wartość rynkową wszystkich składników majątkowych funduszu pomniejszoną o jego zobowiązania (art. 8 ust. 2 u.f.i.). Statut funduszu inwestycyjnego może zakładać, że dochody mogą być wypłacane uczestnikom funduszu (tzw. fundusze dystrybucyjne) lub reinwestowane (tzw. fundusze tezauryzujące).

Przedmiotowe uprawnienie zostało unormowane w swoistej postaci w odniesieniu do funduszy zamkniętych aktywów niepublicznych, których statuty mogą przewidywać wypłacanie na rzecz uczestników funduszu przychodów ze zbycia lokat funduszu, pomniejszonych o koszty działania funduszu związane bezpośrednio ze zbytymi lokatami

152 Por. G. Kościelniak, Fundusze..., s. 82.

153 Por. R. Mroczkowski (w:) R. Mroczkowski (red.) Ustawa o funduszach…,s. 142-143.

103

oraz o część kosztów działania funduszu przypadającą na takie lokaty proporcjonalnie do ich wartości w stosunku do wartości portfela inwestycyjnego funduszu (art. 198 ust. 1 u.f.i.).

W tym kontekście trafnie podkreśla się w piśmiennictwie, że wartość przychodu ze zbycia lokat ulega w tym przypadku pomniejszeniu o dwojakiego rodzaju koszty:

(i) koszty działania funduszu związane bezpośrednio ze zbytymi lokatami oraz (ii) koszty działania funduszu przypadające na takie lokaty proporcjonalnie do ich wartości w stosunku do wartości portfela inwestycyjnego funduszu, które utożsamiane są z tzw.

kosztami pośrednimi transakcji¹⁵⁴. W przypadku zawarcia w statucie funduszu aktywów niepublicznych powyższych regulacji, powinien on również zawierać szczegółowe regulacje dotyczące warunków oraz trybu dokonywania wypłat przychodów na rzecz uczestników funduszu, w szczególności statut powinien określać kategorie przychodów funduszu podlegających wypłacie (tzn. poszczególne rodzaje lokat), sposób ustalenia kwot przypadających na każdego uczestnika, terminy dokonywania wypłat i zasady ustalania uczestników uprawnionych do otrzymania wypłaty, a nadto statut powinien określać rodzaje kosztów zaliczanych do kosztów działania funduszu związanych bezpośrednio z lokatami, rodzaje kosztów zaliczanych do kosztów działania funduszu i zasady ustalania wysokości takich kosztów przypadających na poszczególne lokaty (art. 198 ust. 2 u.f.i.).

Wypłata przychodów ze zbycia lokat nie pozostaje bez wpływu na stan aktywów funduszu, stąd też ustawodawca nałożył na każdy fundusz aktywów niepublicznych wypłacający uczestnikom przychody ze zbycia lokat obowiązek dostosowania stanu swoich aktywów do wymogów określonych w ustawie oraz statucie funduszu – w terminie 12 miesięcy od dnia wypłaty przychodów, przy czym obowiązek ten powinien być wykonany z należytym uwzględnieniem interesu uczestników funduszu (art. 198 ust. 3 u.f.i.). Zwolniony z powyższego obowiązku jest jedynie fundusz aktywów niepublicznych dokonujący wypłaty w dniu, w którym do określonego w statucie funduszu dnia rozpoczęcia likwidacji funduszu pozostało nie więcej niż 36 miesięcy (art. 198 ust. 4 u.f.i.).

154 Por. P. Stanisławiszyn (w:) R. Mroczkowski (red.) Ustawa o funduszach inwestycyjnych…,s. 661-662. Autor wskazuje, iż istotne jest ustalenie dnia rozpoznania kosztów, zarówno bezpośrednich, jak i pozostałych, uznając, iż powinien to być dzień, w którym nastąpiło zbycie lokat. W kwestii definicji pojęcia kosztów bezpośrednich i pośrednich, wobec braku specyficznych wskazań w przepisach u.f.i., zdaniem tego autora należy dokonywać wykładni tych pojęć w rozumieniu prawa podatkowego.

104

W tym kontekście nadmienić również należy, iż fundusz aktywów niepublicznych wypłacający uczestnikom przychody z lokat na rzecz uczestników, jest również zwolniony z obowiązku przestrzegania limitu inwestycyjnego z art. 145 ust. 3 u.f.i., dotyczącego dopuszczalności nabywania papierów wartościowych i instrumentów rynku pieniężnego wyemitowanych przez jeden podmiot, wierzytelności wobec tego podmiotu i udziałów w tym podmiocie łącznie w maksymalnej wysokości 20% wartości aktywów funduszu.

Zwolnienie ze stosowania tego limitu ma jednak charakter okresowy, ponieważ znajduje zastosowanie: (i) do czasu dostosowania stanu aktywów funduszu do wymogów ustawy oraz statutu funduszu, nie dłużej jednak niż do upływu 12 miesięcy od dnia wypłaty przychodów, albo (ii) w sytuacji, gdy do określonego w statucie funduszu dnia rozpoczęcia likwidacji funduszu pozostało nie więcej niż 36 miesięcy (art. 198 ust. 5 u.f.i.).