Prawo udziału w podziale majątku likwidacyjnego funduszu …

Uprawnieniem majątkowym przysługującym uczestnikowi każdego typu funduszu inwestycyjnego w razie jego likwidacji jest roszczenie o wypłatę środków pieniężnych pozostałych po zaspokojeniu wierzycieli funduszu proporcjonalnie do liczby posiadanych tytułów uczestnictwa. W przypadku uczestników funduszu zamkniętego, w którego statucie nie przewidziano prawa żądania wykupu certyfikatów inwestycyjnych, jest to w zasadzie – pomijając oczywiście możliwość zbycia certyfikatów w obrocie wtórnym – jedyna możliwość odzyskania od funduszu wpłaconych środków pieniężnych¹⁹⁰. Tym niemniej, likwidacja funduszu jest przesłanką wymagalności wierzytelności

189 Tak: P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 508.

190 M. Michalski (w:) M. Michalski, L. Sobolewski, Prawo o funduszach..., s. 145. Warto zauważyć, że w świetle regulacji ustawy o funduszach inwestycyjnych z 1997 r. uczestnikom funduszy zamkniętych nie przysługiwało prawo żądania wykupu certyfikatów przez fundusz; przysługiwało ono wyłącznie uczestnikom istniejących na gruncie tej ustawy funduszy mieszanych.

120

pieniężnych wynikających z każdego rodzaju tytułów uczestnictwa w funduszach, tj. zarówno jednostek uczestnictwa, jak i certyfikatów inwestycyjnych (art. 249 u.f.i.).

Likwidacja funduszu inwestycyjnego jest procesem zmierzającym do zakończenia działalności przez fundusz w drodze ustania jego bytu prawnego, w pierwszej kolejności w celu zaspokojenia wszystkich wierzytelności wobec funduszu przysługujących z jakichkolwiek tytułów prawnych¹⁹¹, w szczególności w drodze zbycia jego aktywów, ściągnięcia należności funduszu, a następnie zaspokojenia wierzycieli funduszu i umorzeniu jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych przez wypłatę uzyskanych środków pieniężnych uczestnikom funduszu, proporcjonalnie do liczby posiadanych przez nich jednostek albo certyfikatów, przy czym zbywanie aktywów funduszu w procesie likwidacji powinno być dokonywane z należytym uwzględnieniem interesów uczestników funduszu inwestycyjnego (art. 249 u.f.i.).

Roszczenia uczestników funduszu w przypadku jego likwidacji, analogicznie jak to ma miejsce np. w przypadku spółek handlowych (por. art. 82 § 2 k.s.h., art. 286 § 1 k.s.h., art. 474 § 1 k.s.h.), podlegają zaspokojeniu z majątku funduszu pozostałego dopiero po zaspokojeniu osób trzecich będących wierzycielami funduszu, co wynika z kolejności czynności likwidatora opisanych w art. 249 ust. 1 u.f.i. oraz § 9 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 21 czerwca 2005 r. w sprawie trybu likwidacji funduszy inwestycyjnych¹⁹². Mianowicie, ustawodawca podzielił wszystkich wierzycieli funduszu dychotomicznie na następujące grupy, według kryterium łączącego ich z funduszem stosunku prawnego:

(i) do pierwszej grupy zaliczają się wszyscy wierzyciele, których roszczenie opiera się na innym tytule prawnym, aniżeli tytuł uczestnictwa w funduszu¹⁹³, zaś (ii) w drugiej grupie wierzycieli funduszu mieszczą się jego uczestnicy.

Ponieważ roszczenia uczestników funduszu ulegają zaspokojeniu dopiero po wykonaniu zobowiązań innych wierzycieli, warunkiem uzyskania przez nich należnych świadczeń jest pozostawanie w dyspozycji likwidatora środków finansowych wynikających z upłynnienia majątku funduszu po spłaceniu wierzycieli z pierwszej grupy.

Należy podzielić pogląd, zgodnie z którym w przypadku zbiegu tytułu uczestnictwa

191 Por. M. Michalski (w: ) M. Michalski, L. Sobolewski, Prawo o funduszach..., s. 465.

192 Dz.U. z 2005 r., Nr 114, poz. 963 ze zm.

193 Należy zwrócić uwagę, że w § 5 ust. 3 pkt 5) rozporządzenia RM w sprawie trybu likwidacji funduszy inwestycyjnych jest mowa o wezwaniu „wierzycieli, których roszczenia nie wynikają z tytułu uczestnictwa w funduszu”.

121

w funduszu z innym tytułem prawnym wierzytelności uczestnik powinien zostać zaspokojony wcześniej, tzn. na etapie zaspokajania należności funduszu względem wierzycieli z pierwszej kategorii¹⁹⁴. Fakt posiadania tytułu uczestnictwa nie może bowiem wpływać na pogorszenie sytuacji danego wierzyciela względem innych wierzycieli.

W sytuacji, gdy środki pozostałe po zaspokojeniu wierzycieli z pierwszej grupy nie wystarczają w pełni na spłacenie należności uczestników, wówczas obowiązuje zasada proporcjonalnego zaspokojenia uczestników w stosunku do liczby posiadanych tytułów uczestnictwa w funduszu, z uwzględnieniem ewentualnego ich uprzywilejowania dopuszczalnego w przypadku certyfikatów imiennych w funduszach zamkniętych (art. 121 ust. 4 u.f.i.). Wartość tytułów uczestnictwa w funduszu ustalana jest na zasadach ogólnych, tj. w oparciu o wartość aktywów netto tego funduszu, a więc po pomniejszeniu wartości aktywów o zobowiązania funduszu (art. 8 ust. 2 u.f.i.).

Natomiast w razie zaistnienia sytuacji, w której po upłynnieniu aktywów i zaspokojeniu wierzycieli pierwszej grupy w funduszu nie ma już środków pieniężnych pozwalających na zaspokojenie wierzytelności uczestników funduszu, wówczas nie otrzymują oni żadnej kwoty należnej z tytułu umorzenia jednostek lub certyfikatów.

W ten właśnie sposób realizuje się wobec uczestników ryzyko inwestycyjne związane z potencjalną niewypłacalnością funduszu, które jest immanentną cechą uczestnictwa w każdym przedsięwzięciu gospodarczym przez inwestora, który wyraża zgodę na to ryzyko poprzez przystąpienie do takiego przedsięwzięcia.

Właśnie z uwagi na potrzebę ochrony interesów inwestorów, przepis art. 249 ust. 2 u.f.i. ustanawia istotną dyrektywę postępowania dla likwidatora, zgodnie z którą

„zbywanie aktywów funduszu powinno być dokonywane z należytym uwzględnieniem interesów uczestników funduszu inwestycyjnego”. Dyrektywę tę należy rozumieć w ten sposób, że głównym priorytetem działań likwidatora podczas zbywania aktywów winien być interes uczestników funduszu, skoro wielkość uzyskanych w wyniku tych czynności środków determinuje to, w jakim zakresie zostaną pokryte tytuły uczestnictwa w likwidowanym funduszu¹⁹⁵.

Wierzytelności, które w trakcie postępowania likwidacyjnego funduszu okażą się sporne co do faktu istnienia lub wysokości wierzytelności, likwidator jest zobowiązany

194 Tak: M. Michalski (w:) M. Michalski, L. Sobolewski, Prawo o funduszach..., s. 471.

195 Por. M. Michalski (w:) M. Michalski, L. Sobolewski, Prawo o funduszach..., s. 472.

122

zabezpieczyć poprzez złożenie sumy pieniężnej odpowiadającej wartości przedmiotu sporu do depozytu sądowego (§ 8 rozporządzenia RM w sprawie trybu likwidacji funduszy inwestycyjnych), podobnie jak w przypadku, gdy nie jest możliwe wypłacenie uzyskanych środków pieniężnych, np. z powodu braku możliwości ustalenia miejsca pobytu wierzyciela (art. 250 u.f.i.).

Po zakończeniu procedury likwidacji, tj. z chwilą wykreślenia z rejestru funduszy inwestycyjnych fundusz traci swój byt prawny, a tym samym przestaje być podmiotem praw i obowiązków, tym niemniej, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 ust. 3 u.f.i., za wcześniej nieujawnione lub niewykonane zobowiązania zlikwidowanego funduszu jego uczestnicy nie będą ponosić odpowiedzialności¹⁹⁶.