Opłaty dodatkowe i inne koszty funduszu …

Wśród innych opłat unormowanych w praktyce w statutach funduszy, pokrywanych z ich aktywów należy wskazać opłaty, koszty i wydatki związane z działalnością inwestycyjną funduszu, w tym w szczególności koszty dokonywania transakcji przez fundusz (np. opłaty i prowizje maklerskie), koszty wynagrodzeń i prowizji podmiotów wykonujących powierzone im czynności umowne w ramach działalności funduszu

252 Por. P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 516 i cyt. tam literatura.

153

(np. depozytariusza, dystrybutora tytułów uczestnictwa, agenta transferowego), koszty zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz podatki²⁵³. W piśmiennictwie podkreśla się w tym kontekście, że wszelkie koszty obciążające aktywa funduszu powodują obniżenie stóp zwrotu z inwestycji w fundusz, a procentową wysokość w odniesieniu do aktywów kosztów niezwiązanych bezpośrednio z działalnością inwestycyjną w danym roku kalendarzowym fundusz typu otwartego jest zobowiązany publikować w prospekcie informacyjnym funduszu (por. § 14 ust. 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie prospektu informacyjnego funduszu inwestycyjnego otwartego i specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego oraz wyliczania wskaźnika zysku do ryzyka tych funduszy²⁵⁴).

W niektórych przypadkach mogą pojawić się pewne dodatkowe koszty obciążające aktywa funduszu, przewidziane statutem, np. w przypadku funduszu inwestycyjnego zamkniętego aktywów niepublicznych (FIZAN), który nie jest publicznym funduszem inwestycyjnym zamkniętym albo wprawdzie jest publicznym funduszem inwestycyjnym zamkniętym, jednak wyemitował certyfikaty o cenie emisyjnej jednego certyfikatu nie mniejszej niż równowartość w złotych kwoty 40.000 euro, statut może przewidywać, że w przypadku rozwiązania funduszu na podstawie uchwały rady inwestorów lub zgromadzenia inwestorów, towarzystwo zarządzające tym funduszem, a w przypadku zawarcia umowy o zarządzanie funduszem, również zarządzający z UE, będą uprawnieni do pobrania opłaty dodatkowej celem pokrycia kosztów organizacji funduszu i utraconych zysków, w stosunku proporcjonalnych do poniesionych kosztów organizacji funduszu i utraconych zysków przez każdy z tych podmiotów.

4. Uwagi podsumowujące

Na gruncie aktualnie obowiązującego stanu prawnego, w konsekwencji przyjętych przez polskiego ustawodawcę odmienności typologicznych funduszy inwestycyjnych (tj. podziału na fundusze otwarte, specjalistyczne otwarte i zamknięte) w sposób naturalny nasuwa się spostrzeżenie, że w pewnym stopniu różnią się one między sobą zakresem przyznanych uczestnikom uprawnień i nałożonych obowiązków, tym niemniej ich wspólną

253 Por. P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 545.

254 Dz. U. z 2013 r. poz. 673. Szerzej w tej kwestii: por. P. Zawadzka (w:) R. Mroczkowski (red.), Ustawa o funduszach…, s. 546.

154

cechą jest ustanowienie – reprezentowanego w przyznawanych uczestnikom tytułach uczestnictwa – ogółu praw i obowiązków uczestnika wobec funduszu inwestycyjnego, wynikającego ze stosunku uczestnictwa nawiązanego w drodze zawarcia umowy o przystąpienie do funduszu.

W świetle powyższego istnieją podstawy do sformułowania pewnych wspólnych cech klasyfikacyjnych modelowego zespołu praw i obowiązków uczestnika w odniesieniu do wszystkich ustawowych typów funduszy inwestycyjnych, z jednoczesnym uwzględnieniem specyficznych cech, występujących w poszczególnych ustawowych rodzajach funduszy.

Mianowicie, uprawnienia uczestnika funduszu inwestycyjnego można podzielić zasadniczo na następujące dwie kategorie prawne:

1) prawa majątkowe – obejmujące: (i) prawo do żądania zbycia jednostek uczestnictwa albo wydania certyfikatów inwestycyjnych, (ii) prawo do otrzymywania dochodów lub przychodów ze zbycia lokat, (ii) prawo rozporządzania tytułami uczestnictwa, (iii) prawo do żądania odkupu albo wykupu tytułów uczestnictwa, (iv) prawo do otrzymania potwierdzenia nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa, (v) prawo pierwszeństwa objęcia tytułów uczestnictwa, a także (vi) prawo udziału w podziale majątku funduszu w przypadku jego likwidacji;

2) prawa niemajątkowe (korporacyjne) – obejmujące (i) prawo udziału i wykonywania prawa głosu na zgromadzeniu uczestników albo (ii) prawo udziału i wykonywania prawa głosu na zgromadzeniu inwestorów, (iii) prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia uczestników, (iv) prawo uczestnictwa w radzie inwestorów, (v) prawo do informacji o sytuacji funduszu, przy czym temu ostatniemu uprawnieniu uczestnika odpowiadają liczne obowiązki informacyjne po stronie funduszu i towarzystwa.

Natomiast katalog obowiązków uczestnika funduszu inwestycyjnego obejmuje:

(i) obowiązek dokonania wpłaty na poczet objętych tytułów uczestnictwa (z rozróżnieniem formy pieniężnej i niepieniężnej realizacji tego obowiązku), (ii) obowiązek ponoszenia kosztów związanych z funkcjonowaniem funduszu, obejmujących koszty w postaci opłat manipulacyjnych, opłat za zarządzanie funduszem, a także opłat dodatkowych i innych kosztów ponoszonych przez fundusz w trakcie jego działalności.

155

W świetle obowiązujących przepisów u.f.i. przyjąć należy, iż w przypadku każdego rodzaju funduszu inwestycyjnego, zarówno rodzaje, jak i wysokość opłat ponoszonych przez uczestników powinny wynikać w sposób jednoznaczny i precyzyjny z treści statutu funduszu. Przedmiotowe regulacje statutowe są bowiem jedną z istotnych gwarancji przestrzegania przez podmiot zarządzający zasady działania w najlepiej pojętym interesie uczestników funduszu.

156 Rozdział III

NABYWANIE TYTUŁÓW UCZESTNICTWA W FUNDUSZACH INWESTYCYJNYCH

1. Zagadnienia ogólne

Możliwość uzyskania statusu uczestnika funduszu inwestycyjnego uzależniona jest od nabycia tytułów uczestnictwa w drodze czynności prawnej dokonanej inter vivos albo mortis causa²⁵⁵. W praktyce do najczęstszych sytuacji należy uzyskanie tytułów uczestnictwa w drodze czynności pierwszego rodzaju, wśród których można wyróżnić:

1) nabycie pierwotne i konstytutywne, które następuje na podstawie umowy z funduszem (lub z towarzystwem – przed utworzeniem funduszu), połączonej z wpisaniem nabywcy do rejestru lub ewidencji uczestników, ewentualnie – wydaniem certyfikatów inwestycyjnych w postaci dokumentu albo zapisaniem na rzecz nabywcy certyfikatów inwestycyjnych zdematerializowanych na jego rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczym;

2) nabycie pochodne i translatywne, które następuje na podstawie umowy przenoszącej własność tytułów uczestnictwa z zarejestrowanym już uczestnikiem funduszu, połączonej z rejestracją nowego uczestnika w rejestrze lub ewidencji uczestników, ewentualnie – wydaniem certyfikatów inwestycyjnych w postaci dokumentu albo zapisaniem na rzecz nabywcy certyfikatów inwestycyjnych zdematerializowanych na jego rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczym.

255 Por. M. Michalski, Pojęcie i charakter prawny tytułów uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, PUG 1998, nr 4, s. 7; G. Kościelniak, Fundusze powiernicze, Kraków 1998, s. 93 oraz A. Chłopecki, Jednostki uczestnictwa, Przegląd Podatkowy 1993, nr 9, s. 31 i n.

157

W pierwszym przypadku dochodzi do powstania stosunku uczestnictwa w funduszu, ponieważ fundusz (lub towarzystwo w procesie tworzenia funduszu) dokonuje przydziału jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych w zamian za dokonane przez inwestora wpłaty w formie pieniężnej lub niepieniężnej (art. 29 u.f.i.). Natomiast w drugim przypadku nabycie następuje w drodze umowy przenoszącej prawa i obowiązki wynikające z tytułów uczestnictwa (certyfikatów inwestycyjnych), zawartej bądź na rynku regulowanym, bądź też poza rynkiem regulowanym²⁵⁶. Mając na względzie fakt, że ustawa expressis verbis (art. 83 ust. 2 i art. 112 u.f.i.) wyklucza możliwość zbycia jednostek uczestnictwa przez samego uczestnika na rzecz osób trzecich w drodze czynności prawnych inter vivos w przypadku funduszy otwartych i specjalistycznych otwartych, dopuszczalne jest w tym trybie jedynie rozporządzanie certyfikatami inwestycyjnymi funduszy zamkniętych.

Moment nabycia statusu uczestnika został zróżnicowany w zależności od rodzaju tytułów uczestnictwa wydawanych przez fundusz inwestycyjny. Jednakże, jak wskazano powyżej, w każdym przypadku i trybie nabycia tytułów uczestnictwa ostatecznym warunkiem koniecznym nabycia statusu uczestnika funduszu inwestycyjnego jest wydanie osobie uprawnionej tytułów uczestnictwa w drodze ich rejestracji w odpowiednim dla danego typu funduszu rejestrze, tj. w rejestrze uczestników funduszu lub ewidencji uczestników funduszu, bądź też na jego rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczym, względnie poprzez fizyczne wręczenie dokumentu (papieru wartościowego) obejmującego jeden lub więcej tytułów uczestnictwa (art. 6 ust. 1 u.f.i.).

W odniesieniu do czynności mortis causa dotyczących jednostek uczestnictwa funduszy typu otwartego nadmienić w tym miejscu należy, że ustawa w sposób wyraźny przewiduje możliwość wstąpienia w prawa uczestnika funduszu otwartego przez jego spadkobierców na skutek dziedziczenia (art. 83 ust. 3 u.f.i.). Tym niemniej podkreślenia wymaga fakt, iż brak analogicznej regulacji w stosunku do tytułów uczestnictwa emitowanych przez fundusze zamknięte nie pociąga za sobą wykluczenia dopuszczalności ich dziedziczenia, ponieważ prawa i obowiązki majątkowe inkorporowane w certyfikatach inwestycyjnych podlegają spadkobraniu na zasadach ogólnych znajdujących zastosowanie do wszystkich rodzajów papierów wartościowych (por. art. 922 k.c. i art. 121 u.f.i.)²⁵⁷.

256 Por. M. Michalski, Pojęcie..., s. 7.

257 Por. E. Skowrońska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga IV – Spadki, Warszawa 1995, s. 20 (uwaga nr 100 do art. 922 k.c.).

158

W niniejszym rozdziale przedstawione zostaną zagadnienia prawne ściśle związane z kwestią nabywania tytułu uczestnictwa w sposób pierwotny (tzn. od funduszu).

Szczegółowe omówienie warunków i zasad rozporządzania, jak również zagadnień prawnych związanych z obrotem wtórnym tytułami uczestnictwa, znajduje się w rozdziale IV pkt 2.3 niniejszej rozprawy.