Organizacja egzaminów prawniczych

a) Przewlekłość postępowania odwoławczego w przedmiocie ustalenia wyniku egzaminu konkursowego na aplikacje prawnicze

Do Rzecznika wpływały skargi kandydatów na aplikacje prawnicze, którzy uzy-skali wynik negatywny z egzaminu konkursowego przeprowadzonego we wrześniu 2008 r. Skarżący podnosili zarzut przewlekłości postępowania odwoławczego. Z na-desłanej korespondencji wynika, że Minister Sprawiedliwości, na podstawie art. 36 ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego⁴⁹⁷, wydaje postanowienia o prze-dłużeniu terminu do załatwienia sprawy, powołując się na konieczność wnikliwej analizy sprawy. Nie wskazuje jednak, w jakim terminie sprawa zostanie rozpatrzo-na. Na takie postanowienie nie przysługuje zażalenie. Skarżącym pozostaje wów-czas tylko złożenie skargi na bezczynność organu do właściwego sądu administra-cyjnego, co jednak spowoduje ponowne przedłużenie postępowania odwoławczego.

Dodatkowo, nie doprowadzi to do merytorycznego załatwienia sprawy. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się⁴⁹⁸ do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o zajęcie stanowiska w przedmiotowej kwestii, a w szczególności o usunięcie dostrzeżonych nieprawidłowości i niezwłoczne rozpoznanie złożonych odwołań.

Minister poinformował⁴⁹⁹ Rzecznika, że na szybkość i terminowość załatwiania odwołań od wyników egzaminów na aplikacje ma wpływ wiele czynników, również takich, które są niezależne od Ministra Sprawiedliwości np. brak wszystkich niezbęd-nych dla rozpatrzenia sprawy dokumentów, niewłaściwy adresat odwołania. Minister zapewnił, że podejmuje wszelkie działania, aby zapewnić sprawne załatwienie złożo-nych odwołań. Jednak szybkość prowadzonego postępowania (z wyżej przytoczozłożo-nych powodów) nie może naruszać naczelnych zasad postępowania administracyjnego w zakresie jakości wydawanych decyzji, m.in. obowiązku podejmowania wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwie-nia sprawy, mając na względzie społeczny i słuszny interes obywateli.

496 Dz.U. Nr 221, poz. 1746.

497 Ustawa z 14 czerwca 1960 r.

498 RPO-599168-I/08 z 11 lutego 2009 r.

499 Pismo z 4 marca 2009 r.

180

b) Wysokość opłaty egzaminacyjnej za udział w egzaminie konkursowym na aplikację ogólną

Do Rzecznika zwróciły się osoby zamierzające przystąpić do egzaminu na apli-kację ogólną, podnosząc problem związany z wprowadzeniem opłaty za ten egzamin.

Zgodnie z art. 21 ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury⁵⁰⁰, przed przy-stąpieniem do konkursu kandydat uiszcza opłatę za udział w konkursie, stanowiącą dochód budżetu państwa. Wysokość opłaty określonej w rozporządzeniu przez Mi-nistra Sprawiedliwości, nie może być wyższa niż równowartość 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w ustawie o minimalnym wynagrodzeniu za pracę⁵⁰¹. W wykonaniu upoważnienia z art. 21 ust. 2 tej ustawy, Minister Sprawied-liwości wydał rozporządzenie w sprawie wysokości opłaty egzaminacyjnej za udział w egzaminie konkursowym na aplikację ogólną⁵⁰², w którym określił wysokość tej opłaty na maksymalnym poziomie. Rzecznik podkreślił, że w historii polskiego sądow-nictwa i prokuratury nie zdarzyło się jeszcze, aby możliwość ubiegania się o miejsce na aplikacji sądowej czy prokuratorskiej uzależniona była od uiszczenia jakiejkolwiek opłaty. Zastrzeżenia do wprowadzenia opłat wnosiła Krajowa Rada Sądownictwa, która uznała, iż opłata powinna być niższa i mogłaby wynosić 30% minimalnego wynagrodzenia. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się⁵⁰³ do Ministra Spra-wiedliwości z prośbą o rozważenie podjęcia inicjatywy ustawodawczej mającej na celu zmianę, bądź uchylenie art. 21 ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz zmianę, bądź uchylenie rozporządzenia w sprawie wysokości opłaty egzamina-cyjnej za udział w egzaminie konkursowym na aplikację ogólną. Mając na względzie rezygnację z przedmiotowej opłaty lub określenie jej na niższym poziomie, w związku z uiszczeniem przez kandydatów na aplikantów opłat za udział w tegorocznym egza-minie, Rzecznik poprosił również o rozważenie możliwości zwrotu tych opłat lub ich części.

Minister nie zgodził się⁵⁰⁴ ze stanowiskiem Rzecznika i poinformował, że nie ma potrzeby występowania z inicjatywą ustawodawczą, mającą na celu zmianę bądź uchylenie art. 21 ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz uchylenia rozporządzenia w sprawie wysokości opłaty egzaminacyjnej za udział w egzaminie konkursowym na aplikację ogólną. Uregulowanie zawarte w przepisie art. 21 ustawy o KSSiP jest zbliżone do rozwiązań przyjętych w art. 75d ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze oraz § 1 rozporządzenia z dnia 3 września 2009 r.

w sprawie wysokości opłaty za egzamin wstępny na aplikację adwokacką, a także art.

33⁴ ust. 2 ustawy o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r. oraz § 1 rozporządzenia z dnia 3 września 2009 r. w sprawie wysokości opłaty za egzamin wstępny na

aplika-500 Ustawa z 23 stycznia 2009 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 157 z późn. zm.).

501 Ustawa z 10 października 2002 r. (Dz.U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.).

502 Rozporządzenie z 6 maja 2009 r. (Dz.U. Nr 71, poz. 614).

503 RPO-625176-I/09 z 31 lipca 2009 r.

504 Pismo z 13 października 2009 r.

181 cję radcowską. Skoro zatem regułą stało się pobieranie opłat za udział w konkursie na aplikacje, nie ma powodów, by udział w konkursie na aplikację ogólną był zwol-niony od opłaty. Przeciwne założenie mogłoby rodzić zarzuty co do nierównego trak-towania absolwentów studiów prawniczych.

c) Wysokość opłaty rocznej za aplikację radcowską

W 2008 r. Rzecznik podniósł⁵⁰⁵ kwestię konieczności rozważenia możliwo-ści zmiany wysokomożliwo-ści opłaty rocznej za aplikację radcowską. Zwrócił m.in. uwagę na wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę, z którym powiązana jest wysokość tej opłaty oraz na nieuzasadnione zróżnicowanie wysokości opłaty rocznej za aplikację adwokacką i radcowską. Poinformowano wówczas Rzecznika, że Ministerstwo Spra-wiedliwości skierowało do uzgodnień wewnątrzresortowych projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie wysokości opłaty rocznej za aplikację rad-cowską. Opłata ta miałaby zostać ustalona na poziomie 3,5 – krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Do Rzecznika wpłynęły kolejne liczne skargi aplikantów radcowskich, którzy wskazywali, iż na skutek podniesienia w 2009 r. minimalnego wynagrodzenia za pra-cę do wysokości 1276 zł, opłata roczna w 2009 r. będzie niewiele mniejsza od ana-logicznej opłaty w 2008 r. (4466 zł w stosunku do 4504 zł). W 2007 r. opłata roczna wynosiła jedynie 3744 zł. Takie rozwiązanie spowoduje wymierny wzrost obciążeń po stronie aplikantów, nieuzasadniony wzrostem kosztów związanych z organizacją aplikacji. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się⁵⁰⁶ do Ministra Sprawiedliwo-ści z prośbą o informację na temat aktualnego stanu prac nad projektem rozporządze-nia zmierozporządze-niającego wysokość opłaty za aplikację radcowską.

W odpowiedzi poinformowano⁵⁰⁷ Rzecznika, że rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości opłaty rocznej za aplikację radcowską zostało podpisane przez Ministra Sprawiedliwości 5 sierpnia 2009 r. i w tym samym dniu skierowane do Rządowego Centrum Legislacji w celu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Przedmiotowa regulacja zakłada obniżenie opłaty rocznej za aplikację radcowską do trzyipółkrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Powyższe umożliwi uisz-czanie niższych opłat rocznych (zamiast 5104 zł opłata wyniesie 4466 zł) przez apli-kantów radcowskich rozpoczynających rok szkoleniowy zarówno 1 października 2009 r. jak i 1 stycznia 2010 r. W piśmie nie odniesiono się do kwestii wzrostu minimalnego wynagrodzenia za pracę, z którym związana jest wysokość powyższej opłaty.

505 Informacja RPO za 2008 r., str. 203.

506 RPO-603295-I/08 z 23 lipca 2009 r.

507 Pismo z 6 sierpnia 2009 r.

182

6. Nabycie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego