Prawo do prywatności i ochrona danych osobowych

Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Art. 48. 1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi prze-konaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przy-padkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 49. Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ogra-niczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 50. Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, po-mieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 51. 1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujaw-niania informacji dotyczących jego osoby.

2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych infor-macji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji niepraw-dziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

Konstytucja RP

123 1. Projekt ustawy dotyczącej powszechnego spisu ludności i mieszkań, który

ma być przeprowadzony w roku 2011

Według informacji prasowych²⁹¹ Kancelaria Prezesa Rady Ministrów we współ-pracy z Głównym Urzędem Statystycznym przygotowuje projekt ustawy, który nałoży na GUS obowiązek przeprowadzenia w 2011 r. powszechnego spisu, obejmującego gromadzenie szczegółowych informacji na temat życia prywatnego, zawodowego i stanu majątkowego obywateli, w tym także danych wrażliwych. Może to stanowić na-ruszenie prawa do prywatności, gwarantowanego przez art. 47 Konstytucji. Zdaniem Rzecznika niepokojące są również informacje o zamiarze stworzenia tzw. „superbazy danych”, która zawierałaby dane osobowe wszystkich obywateli. Umieszczenie w jed-nym zbiorze szczegółowych danych umożliwiających łatwą identyfikację osób (imię, nazwisko, adres, numer PESEL) i uzyskania informacji o nich, nie tylko dotyczących miejsca zamieszkania, ale także o zarobkach, czy wyznaniu, stwarza poważne nie-bezpieczeństwo dla osób, o których informacje będą tam przechowywane. Dlatego Rzecznik zwrócił się²⁹² do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów z prośbą zajęcie stanowiska w przedmiotowej kwestii.

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego udzielił odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika, przekazane przez Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Wyjaśnił²⁹³, że na podstawie danych zebranych podczas narodowego spisu powszechnego w 2011 r. powstanie zbiór jednostkowych danych nieidentyfikowalnych (odpersonalizowa-nych), podobnie jak w poprzednich spisach ludności. GUS gwarantuje pełną pouf-ność zgromadzonych informacji.

W dniu 15 grudnia 2009 r. Rada Ministrów przyjęła, przedłożony przez Pre-zesa Głównego Urzędu Statystycznego, uzgodniony z GIODO, projekt ustawy o na-rodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 roku. Zgodnie z założe-niami, w spisie powszechnym zbierane będą dane dotyczące: stanu i charakterystyki demograficznej ludności, edukacji, aktywności ekonomicznej osób, dojazdu do pracy, źródła utrzymania, niepełnosprawności, obywatelstwa, migracji wewnętrznych i ze-wnętrznych, narodowości i języka oraz mniejszości narodowych i etnicznych, gospo-darstw domowych i rodzin, stanu i charakterystyki zasobów mieszkaniowych (miesz-kania i budynki).

Jak należy przyjąć projektodawca, modyfikując w toku prac nad projektem pro-ponowane rozwiązania, usunął szereg zgłaszanych uprzednio – tak przez GIODO, jak i wielu innych ekspertów – zasadniczych zastrzeżeń odnośnie metody i zakresu zbie-rania danych, a także gwarancji ich właściwego zabezpieczenia. W świetle przedłożo-nego projektu, GUS dysponować będzie jednak „megabazą” danych, gromadzonych w sposób umożliwiający personalizację (z wykorzystaniem numeru PESEL). Wydaje się, że z punktu widzenia ochrony praw obywateli może to budzić wątpliwości.

Rzecz-291 „Polityka” z 10 marca 2009 r., Spis powszechny czy inwigilacja?

292 RPO-611705-I/09 z 27 marca 2009 r.

293 Pismo z 23 kwietnia 2009 r.

124

nik zwrócił się²⁹⁴ do Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie projektowanych przepisów dotyczących spisu powszechnego w 2011 roku.

W odpowiedzi poinformowano Rzecznika²⁹⁵, iż w następstwie podjętych przez niego działań do pierwotnego projektu ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. wprowadzono szereg unormowań zwiększających bez-pieczeństwo danych gromadzonych w Bazie Danych NSP 2011. Ponadto zawężony został zakres danych zbieranych w ramach NSP 2011, jak również przyjęto regulacje gwarantujące respondentom prawo do dobrowolnego podawania niektórych infor-macji. GIODO zapewnił, że czuwał nad tym, aby w projekcie ustawy znalazły stosow-ne odzwierciedlenie przewidziastosow-ne w ustawie o ochronie danych osobowych zasady przetwarzania tych danych.

2. Konieczność zmian przepisów w zakresie rejestracji i dokonywania pochówku dzieci martwo urodzonych

W związku z niepokojącymi informacjami docierającymi do Rzecznika, dotyczą-cymi niejednolitych standardów stosowanych przez urzędy stanu cywilnego w sytua-cji urodzenia martwego dziecka i w konsekwensytua-cji problemów, z jakimi spotykają się rodzice chcący pochować swoje dzieci, Rzecznik podejmował interwencję w tej spra-wie w 2008 r. Został wówczas poinformowany²⁹⁶, że trwają prace zmierzające do opra-cowania propozycji zmian obowiązujących przepisów z zakresu rejestracji aktów stanu cywilnego oraz dokumentacji medycznej i świadczeń społecznych, co pozwoli na skierowanie ich do dalszego procesu legislacyjnego. Ponieważ postulowane zmiany nie zostały przyjęte, Rzecznik zwrócił się²⁹⁷ do Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi-nistracji z prośbą o poinformowanie, na jakim etapie znajdują się prace legislacyjne w przedmiotowej sprawie i w jakim terminie można oczekiwać ich zakończenia.

W odpowiedzi poinformowano²⁹⁸ Rzecznika, iż prace nad projektem nowej usta-wy doznały opóźnienia z uwagi na problem błędnie powołanych kierowników Urzę-dów stanu cywilnego oraz przedłużającymi się pracami nad Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym. Nadto projekt nowej ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego nie rozwiąże w sposób kompleksowy problemów, z jakimi spotykają się rodzice dzieci martwo urodzonych. Przewiduje on jedynie wprowadzenie przepisów związanych z rejestracją urodzenia dziecka martwego. Kwestia pochówku dziecka pozostaje jed-nak poza zakresem materii rejestracji stanu cywilnego.

294 RPO-630674-I/09 z 23 grudnia 2009 r.

295 Pismo z dnia 12 stycznia 2010 r.

296 Pismo z 22 kwietnia 2008 r.

297 RPO-564842-I/07 z 27 marca 2009 r.

298 Pismo z 23 kwietnia 2009 r.

125 4. Gromadzenie przez Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie danych

osobowych pasażerów ubiegających się o Warszawską Kartę Miejską Rzecznik podjął postępowanie wyjaśniające w sprawie gromadzenia przez Za-rząd Transportu Miejskiego w Warszawie danych osobowych pasażerów (w tym PE-SEL) ubiegających się o Warszawską Kartę Miejską (nośnik biletu okresowego). Z ko-respondencji z Dyrektorem ZTM wynikało, że jednostka zwróciła się do Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych o zarejestrowanie zbioru danych osobowych dot. kart miejskich. Rzecznik zwrócił się²⁹⁹ do Generalnego Inspektora Ochrony Da-nych Osobowych z prośbą o poinformowanie o stanie postępowania w przedmioto-wej sprawie i przewidywanym terminie jego zakończenia.

W odpowiedzi poinformowano³⁰⁰ Rzecznika, że w dniu 17 lipca 2007 r. Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie zgłosił do rejestracji zbiór danych o nazwie

„Personalizacja warszawskiej karty miejskiej” i toczy się stosowne postępowanie w tej sprawie. Po zakończeniu postępowania rejestracyjnego, Rzecznik został poinformo-wany³⁰¹, że organ ochrony danych osobowych nie kwestionuje samej zasady żądania od podróżnych ich danych osobowych (w tym numeru PESEL), przy zakupie karty miejskiej. Mocą wydanej decyzji w tej sprawie, zobowiązano jednakże Zakład Trans-portu Miejskiego do dokonania konkretnych zmian w zakresie pozyskiwania i prze-chowywania danych osobowych.

5. Złożenie zawiadomienia o utracie dowodu osobistego

Rzecznik zwrócił uwagę na następujący problem: przepis art. 42 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych³⁰² stanowi, iż osoba, która utraciła dowód osobisty, jest obowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym najbliższy organ gminy lub właściwą ze względu na miejsce pobytu polską placówkę konsularną. Organy te wyda-ją zaświadczenie o utracie dowodu osobistego oraz powiadamiawyda-ją organ, który wydał dowód osobisty, w celu unieważnienia dokumentu.

Zgodnie z § 24 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz trybu postępowania w sprawach wydawania dowodów osobistych, ich unieważniania, wymiany, zwrotu lub utraty³⁰³, zawiadomienie o utracie dowodu osobistego, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ustawy, wymaga osobistego stawiennictwa osoby, która utraciła dowód osobisty, a w przypadku małoletnich lub osób ubezwłas-nowolnionych – odpowiednio rodzica albo opiekuna lub kuratora ustanowionego przez sąd, w urzędzie obsługującym organ gminy lub w urzędzie konsularnym. Z ko-lei ust. 3 wskazanego przepisu rozporządzenia stanowi, iż w przypadku niemożności osobistego stawiennictwa osoby, która utraciła dowód osobisty z powodu choroby,

299 RPO-614955-X/09 z 6 maja 2009 r.

300 Pismo z 3 czerwca 2009 r.

301 Pismo z 12 sierpnia 2009 r.

302 Ustawa z 10 kwietnia 1974 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 z późn. zm.).

303 Rozporządzenie z 6 lutego 2009 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 384).

126

niepełnosprawności lub innej niedającej się pokonać przeszkody, zawiadomienia może dokonać pełnomocnik, po okazaniu pełnomocnictwa udzielonego na piśmie.

O ile wymóg osobistego stawiennictwa w urzędzie gminy nie powinien być nadmier-nie kłopotliwy, o tyle w przypadku konadmier-nieczności dokonania osobistego zgłoszenia utraty dowodu w urzędzie konsularnym budzi on poważne wątpliwości. Rzecznik zwrócił się³⁰⁴ do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z prośbą o rozważenie wystąpienia z inicjatywą zmiany przepisów w omawianym zakresie.

W odpowiedzi poinformowano³⁰⁵ Rzecznika, że ze względu na konsekwencje złożenia zawiadomienia o utracie dowodu osobistego w postaci unieważnienia do-kumentu, regulacja przewidziana w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz trybu postępowania w sprawach wydawania dowodów osobi-stych, ich unieważniania, wymiany, zwrotu lub utraty, zmniejsza prawdopodobieństwo dokonywania zgłoszeń przez osoby nieuprawnione i ma na celu ochronę interesów oby-wateli. Jednocześnie zapewniono, że kwestie poruszone w wystąpieniu Rzecznika zosta-ną rozważone w pracach nad projektem nowej ustawy o dowodach osobistych.