Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia

1. Zasady wynagradzania asystentów sędziów

Do Rzecznika wpłynęły wnioski asystentów sędziów o zakwestionowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym regulacji prawnych określających zasady wynagra-dzania asystentów sędziów, wynikających z ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa

396 Dyrektywa 88/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. (Dz.U. WE L 89.183 z późn. zm.).

397 RPO-606133-III/09 z 9 stycznia 2009 r.

398 Pismo z 25 lutego 2009 r.

399 Dz.U. Nr 115, poz. 958.

152

i Prokuratury⁴⁰⁰. Od wejścia w życie powyższej ustawy jednym z kryteriów niezbęd-nych do zajmowania stanowiska asystenta sędziego jest ukończenie aplikacji ogólnej, prowadzonej przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury i zdanie egzaminu sę-dziowskiego. W ramach aplikacji sędziowskiej, trwającej 54 miesiące, aplikanci odby-wają 24 miesięczny staż na stanowiskach asystenta sędziego, a następnie referendarza.

W okresie stażu aplikanci otrzymują wynagrodzenie za pracę ustalone w wysokości wy-nagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej referendarza sądowego. Tymczasem osobom, które pozytywnie zakończyły szkolenie w ramach poprzednio obowiązującego systemu aplikacji sądowej, złożyły egzamin sędziowski i zostały zatrudnione na stano-wiskach asystentów sędziów, przysługuje wynagrodzenie zasadnicze asystenckie okre-ślone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów⁴⁰¹. Takie rozwiązanie różnicuje grupę zawodową w sferze wynagradzania i jest odbierane jako dyskryminujące wobec asystentów sędziów zatrudnionych na zasadach obowiązujących przed wejściem w życie przepisów ustawy o KSSiP.

Kolejnym zastrzeżeniem podniesionym przez skarżących było zróżnicowanie wynagrodzenia asystentów w zależności od rodzaju sądu (rejonowy, okręgowy, apela-cyjny), w którym są zatrudnieni. Różnice w kwotach wynagrodzenia przysługującego asystentom z poszczególnych sądów są istotne i jest to odbierane przez skarżących jako przejaw dyskryminacji w zatrudnieniu. Rzecznik zwrócił się⁴⁰² do Ministra Spra-wiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.

W odpowiedzi poinformowano⁴⁰³ Rzecznika, że wynagrodzenie za pracę świad-czoną przez aplikanta aplikacji sędziowskiej w ramach stażu związane jest ze statusem tej osoby wynikającym z przywołanej ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Pro-kuratury. Natomiast wynagrodzenie za pracę świadczoną przez osoby zatrudnione na stanowisku asystenta sędziego, nie mające statusu aplikanta aplikacji sędziowskiej i nie świadczące pracy w warunkach stażu, zostało ustalone w granicach wskaza-nych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 r. w spra-wie wynagrodzenia asystentów sędziów.⁴⁰⁴ Wydaje się, że odmienny status prawny omawianych grup podmiotów uzasadnia zróżnicowanie płacowe osób zatrudnionych na stanowisku asystenta sędziego. Odnosząc się do kwestii związanej z różnicowa-niem wynagrodzenia asystentów sędziego w zależności od rodzaju sądu, w którym są zatrudnieni, poinformowano, iż w opracowanym w Ministerstwie Sprawiedliwości projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych planowa-na jest likwidacja tego zróżnicowania.

W związku z napływającą do Rzecznika korespondencją, analiza regulacji praw-nych określających status i wynagrodzenie asystentów sędziów wyłoniła kolejny

400 Ustawa z 23 stycznia 2009 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 157 z późn. zm.).

401 Rozporządzenie z 23 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 141, poz. 891).

402 RPO-620748-III/09 z 15 czerwca 2009 r.

403 Pismo z 8 lipca 2009 r.

404 Rozporządzenie z 16 czerwca 2009 r. (Dz.U. Nr 99, poz. 834).

13 problem. Przepis art. 155 § 6 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych⁴⁰⁵ udziela Ministrowi Sprawiedliwości upoważnienia do określenia w drodze rozporządzenia wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów, jednakże nie zawiera wytycznych do-tyczących treści aktu wykonawczego. W rezultacie wynagrodzenie asystenta stażysty odbywającego aplikację sędziowską jest jednoznacznie określone w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa na poziomie najniższego wyna-grodzenia zasadniczego referendarza sądowego, natomiast pozostałych asystentów w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości według niesprecyzowanej relacji do wy-nagrodzenia sędziów, referendarzy i urzędników sądowych.

Wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów, szczególnie w sądach rejono-wych, ustalone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 23 lipca 2008 r. w spra-wie wynagrodzenia asystentów sędziów w istocie jest bardziej zbliżone do wynagro-dzenia urzędników sądowych, niż innych grup zawodowych w sądach powszechnych (sędziów, referendarzy). Jest to odbierane jako krzywdzące zważywszy na zakres za-dań merytorycznych obowiązujących asystentów sędziów, a także ich kwalifikacje zawodowe. Problem nierówności w traktowaniu asystentów sędziów w zakresie wy-nagrodzenia podnoszony był także w związku ze zróżnicowaniem wynagrodzeń w za-leżności od rodzaju sądu, w którym są zatrudnieni. Likwidacja tego zróżnicowania miała nastąpić poprzez nowelizację ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

W związku z tym Rzecznik zwrócił się⁴⁰⁶ do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o in-formację, na jakim etapie postępowania legislacyjnego jest ta nowelizacja.

Minister Sprawiedliwości zgodził się⁴⁰⁷ ze stanowiskiem Rzecznika, iż wytyczne określone w art. 155 § 6 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych nie spełniają konstytucyjnego wymogu szczegółowości. W opracowanym w Ministerstwie Spra-wiedliwości projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszech-nych oraz niektórych inpowszech-nych ustaw zaproponowano zmianę omawianego przepisu poprzez wskazanie, iż Minister Sprawiedliwości, określając wysokość wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów, będzie miał na uwadze właściwe ukształtowanie poziomu wynagrodzeń asystentów sędziów, przy jednoczesnym uwzględnieniu ro-dzaju wykonywanych przez asystentów czynności. W przepisie tym zawarto jednak zastrzeżenie, iż wysokość wynagrodzenia zasadniczego asystenta sędziego nie może przekraczać wysokości najniższego wynagrodzenia zasadniczego referendarza są-dowego. Odnosząc się do kwestii różnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od rodzaju sądu, w którym są zatrudnieni, podkreślono w odpowiedzi, iż w opracowanym projekcie ustawy zaplanowano likwidację tego zróżnicowania. Pro-jekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw został przekazany do uzgodnień międzyresortowych.

405 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).

406 RPO-620748-III/09 z 11 września 2009 r.

407 Pismo z 16 października 2009 r.

14

2. Problemy związane z realizacją przepisów ustawy o ekwiwalencie

pieniężnym z tytułu węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych

Z korespondencji, która wpłynęła do Rzecznika wynika, że organy rentowe, sami zainteresowani, a także sądy powszechne orzekające w sprawach o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego mają wiele trudności ze stosowaniem przepisów ustawy o ekwiwalencie pie-niężnym z tytułu węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych⁴⁰⁸. Sprawy te z uwagi na niejednoznaczny stan prawny oraz skomplikowane stany faktycz-ne rodzą liczfaktycz-ne problemy w trakcie ich rozstrzygania przez sądy. Szczególną trudność sprawia sądom „śledzenie losów” byłych pracodawców ubezpieczonych, zmieniających swój status w wyniku licznych przekształceń w górnictwie, co wpływa na czas trwania postępowań sądowych. Rzecznik zwrócił się⁴⁰⁹ do Ministra Gospodarki z prośbą o zaję-cie stanowiska w sprawie możliwych zmian powyższej ustawy.

W odpowiedzi poinformowano⁴¹⁰ Rzecznika, iż celem omawianej ustawy jest przy-wrócenie praw majątkowych, w postaci prawa do ekwiwalentu pieniężnego, którego to pra-wa pracownicy przedsiębiorstw robót górniczych zostali pozbawieni od 2002 r. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego na rzecz byłych pracowników przedsiębiorstw robót górniczych realizowane będą do dnia 31 grudnia 2015 r. Zmiana zasad realizacji uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego oraz okresu obo-wiązywania powyższej ustawy nie jest obecnie wskazana. W odpowiedzi poinformowano ponadto, iż Minister przedstawił Prezesowi ZUS propozycję usprawnienia prowadzonych postępowań w sprawach dotyczących ekwiwalentu pieniężnego.

D . Bezrobocie

1. Świadczenie przedemerytalne oraz zasady jego rozliczania

W 2009 r. wzrosła liczba skarg kierowanych do Rzecznika, w których obywatele wyrażali swoje niezadowolenie z treści art. 5 i 6 ustawy o świadczeniach przedeme-rytalnych⁴¹¹ w zakresie, w jakim przepisy te regulują zmniejszanie lub zawieszanie świadczenia przedemerytalnego (czy też zasiłku przedemerytalnego) oraz zasad jego rozliczania (tj. głównie niemożność zawieszenia wypłaty świadczenia w danym mie-siącu). Skarżący kwestionowali wysokość „dopuszczalnej kwoty przychodu” oraz

„granicznej kwoty przychodu”, które według nich są za niskie. Ponadto część z nich zwracała uwagę na to, że jakiekolwiek limity „ograniczające” zarobki świadczenio-biorców powinny zostać zlikwidowane, na wzór rozwiązań zawartych w ustawie o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, które to miały dotyczyć osób pobierających rentę z tytułu

408 Ustawa z 6 lipca 2007 r. (Dz.U. Nr 147, poz. 1031).

409 RPO-412047-III/02 z 6 marca 2009 r.

410 Pismo z 12 maja 2009 r.

411 Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252 z późn. zm.).

1

niezdolności do pracy, a nie weszły w życie w związku z ponownym nieuchwaleniem ustawy po wecie Prezydenta RP. Zdaniem skarżących, obowiązujące rozwiązania wodują wzrost pasywności zawodowej wśród beneficjentów oraz „zmuszają” do po-dejmowania nielegalnego zatrudnienia lub innej nielegalnej pracy zarobkowej.

Problem ten był także dostrzeżony przez parlamentarzystów. W ramach prac podjętych w Sejmie nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw zaproponowa-no uchylenie art. 5 i 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych⁴¹².

Niezależnie od działań podjętych przez posłów Rzecznik zwrócił się do Ministra Pracy i Polityki Społecznej z prośbą o przedstawienie stanowiska w powyższej sprawie.

W odpowiedzi poinformowano⁴¹³ Rzecznika, że osoby posiadające prawo do świadczenia przedemerytalnego, w przypadku podjęcia zatrudnienia, tego prawa nie tracą, najwyżej samo świadczenie jest okresowo zawieszane. Łączny dochód moż-liwy do osiągania przez osobę pobierającą świadczenie przedemerytalne bez jego za-wieszania wynosi do 2167 zł, a więc obowiązujące zasady trudno uznać za wyjątkowo restrykcyjne. Ponadto w ocenie Ministerstwa, celowe jest promowanie działań wspie-rających różne formy zatrudnienia osób powyżej 50-go roku życia – w tym pobierają-cych świadczenie przedemerytalne – w pełnym wymiarze czasu pracy, a nie ułatwianie możliwości łączenia pobieranego świadczenia przedemerytalnego z uzyskiwaniem do-chodu z tytułu wykonywanej pracy w częściowym wymiarze czasu pracy.