wykorzystania wbrew przepisom ustawy informacji stanowiącej tajemnicę państwową, ma charakter powszechny
H. Przewlekłość postępowań
1. Przewlekłość postępowań przygotowawczych oraz brak skuteczności prokuratury w śledztwach, które dotyczą spraw budzących duże zainteresowanie społeczne
W publikacjach prasowych130 poruszony został problem przewlekłości postę-powań przygotowawczych oraz braku skuteczności prokuratury w śledztwach, które
128 RPO-481256-IV/04 z 23 września 2009 r.
129 Pismo z 10 listopada 2009 r.
130 „Rzeczpospolita” z 2 stycznia 2009 r., Śledztwa bez odpowiedzi na kluczowe pytania.
3 dotyczą spraw budzących duże zainteresowanie społeczne. Część z wymienionych spraw była lub jest w dalszym ciągu przedmiotem czynności podejmowanych w Biu-rze Rzecznika. Wśród nich wymieniono umoBiu-rzenia postępowań w sprawach: zabój-stwa pacjenta, które zostało zarzucone kardiochirurgowi ze Szpitala MSWiA w War-szawie, Mirosławowi G.; zagłuszania sygnału telefonów komórkowych pielęgniarek okupujących latem 2007 r. Kancelarię Premiera; uszkodzenia laptopa byłego Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry; nagrania rozmowy pomiędzy byłym wicepremierem – Andrzejem Lepperem i byłym Ministrem Spra-wiedliwości – Prokuratorem Generalnym Zbigniewem Ziobrą, które miało wyjaśnić, czy A. Lepper został poinformowany o akcji Centralnego Biura Antykorupcyjnego w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi właśnie przez Z. Ziobrę. W publikacji wskazano również, iż nadal nie zostały zakończone postępowania przygotowawcze:
przeciwko lobbyście Markowi Dochnalowi podejrzanemu m. in. o przestępstwa prze-ciwko obrotowi gospodarczemu; dotyczące źródła przecieku w sprawie akcji CBA w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Utrzymywanie się takiej sytuacji nie służy dobrze umocnieniu zaufania do prokuratury i do państwa, dlatego Rzecznik zwrócił się131 do Ministra Sprawiedliwości o zajęcie stanowiska w sprawie.
Odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika udzielił132 Prokurator Krajowy, który przekazał szczegółową informację o wynikach badania akt postępowań wskazanych w wystąpieniu Rzecznika i przedstawił stanowisko, iż prawidłowość prowadzenia omówionych postępowań nie wzbudza zastrzeżeń. W szczególności nie stwierdzono, by postępowania te prowadzono w sposób niesprawny lub przewlekły. Postępowania, które nie zostały jeszcze zakończone, pozostawać będą w zainteresowaniu – w zależ-ności od kompetencji – Biura Postępowania Przygotowawczego lub Biura do Spraw Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej.
2. Postępowanie sądowe w sprawie wydarzeń na Wybrzeżu w grudniu 1970 r.
W stałym zainteresowaniu Rzecznika pozostaje postępowanie przeciwko oskar-żonym o popełnienie zbrodni wobec bezbronnych osób na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Rzecznik występował133 już do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora General-nego przedstawiając pogląd, iż zostało naruszone w tym postępowaniu statuowane w Konstytucji i aktach normatywnych prawa międzynarodowego prawo do rozpa-trzenia sprawy w rozsądnym terminie.
We wrześniu 2009 r. przedstawiciel Rzecznika uczestniczył w posiedzeniu Ko-misji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP poświęconej obecnemu stanowi postępowania w tym procesie. Przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości wskazali następujące przyczyny przewlekłości w rozpoznaniu omawianej sprawy: uchybienia w zakresie sprawności postępowania obciążające sędziego sprawozdawcę,
niewyzna-131 RPO-606537-II/09 z 28 stycznia 2009 r.
132 Pismo z 16 czerwca 2009 r.
133 Informacja RPO za 2008 r., str. 87.
4
czenie sędziego zapasowego, który uczestniczyłby biernie w rozprawie i w przypadku potrzeby zastąpienia sędziego przejąłby jego obowiązki, konieczność prowadzenia postępowania od początku w związku z przeniesieniem sprawy z Gdańska do Warsza-wy, obszerność materiału dowodowego, oraz przyczyny leżące po stronie stron postę-powania. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się134 do Ministra Sprawiedliwo-ści z prośbą o udzielenie informacji o dalszym biegu postępowania w przedmiotowej sprawie, jak również o poinformowanie, w jaki sposób został rozpatrzony wniosek Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie o rozważenie wszczęcia postępowania dy-scyplinarnego wobec sędziego sprawozdawcy oraz jakie środki zostały podjęte w celu przyspieszenia zakończenia tego procesu.
Minister poinformował135 Rzecznika, że przyczyny długotrwałości postępowania, na które zwrócono uwagę w wystąpieniu, zachowują aktualność. Blisko czteromie-sięczna bezczynność sądu, od czerwca 2009 r., była spowodowana absencją chorobo-wą sędziego sprawozdawcy. W związku z tym podjęto szereg czynności nadzorczych, w tym także za pośrednictwem Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, mających doprowadzić do zakończenia procesu w pierwszej instancji. Następstwem tych dzia-łań było stawiennictwo sędziego na rozprawach. Postępowanie dowodowe w sprawie znajduje się na etapie końcowym.
I. Represje ze strony organów państwa w latach 1944–1989
1. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych od Skarbu Państwa przez osoby faktycznie poddane represjom ze strony organów państwa w latach 1944-1989 w związku z działalnością ich bliskich na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
Rzecznik zwrócił się136 do Przewodniczącego Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka z prośbą o rozważenie możliwości zainicjowania działań legisla-cyjnych prowadzących do objęcia zakresem podmiotowym art. 8 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego137 osób, które poddane były faktycznym re-presjom ze strony organów państwa w latach 1944 – 1989 bez przeprowadzenia po-stępowania, w związku z działalnością niepodległościową ich najbliższych. Zdaniem Rzecznika, sytuacja wprowadzająca nierówność między osobami represjonowanymi za działalność niepodległościową, a tymi, którzy sami nie prowadząc takiej działalno-ści, poddani zostali faktycznym represjom ze strony organów państwa zwalczających niepodległościową działalność ich najbliższych, jest nieprawidłowa. Dlatego wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej prowadzącej do stworzenia podstaw prawnych
134 RPO-576509-II/07 z 11 września 2009 r.
135 Pismo z 27 października 2009 r.
136 RPO-396073-II/01 z 25 lutego 2009 r.
137 Ustawa z 23 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 149 z późn. zm.).
do dochodzenia od Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych także przez osoby faktycznie represjonowane, jest zasadny.
Rzecznik otrzymał informację138 Komisji o przekazaniu propozycji139 nowelizacji art. 8 cyt. ustawy, Przewodniczącemu sejmowej podkomisji nadzwyczajnej powołanej do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzia-łalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk nr 1677).
2. Problem kryterium miejsca działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jako warunku przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia osobom represjonowanym
Sąd Najwyższy podjął 28 października 2009 r. uchwałę140 w składzie 7 sędziów, w któ-rej uznał, iż przepisy art. 8 ust. 2a i 2b ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Pol-skiego141 nie zawierają kryterium miejsca działalności niepodległościowej, jako warunku przyznania prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia osobom represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organy pozasądowe.
Uchwała podjęta w następstwie kasacji Rzecznika zawierającej zarzut rażącego i mo-gącego mieć istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia art. 8 ust. 2a i 2b ustawy lutowej, przez błędną wykładnię tych przepisów, wprowadzającą samoistne kryterium terytorial-ne prowadzenia działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co zdecydo-wało o treści zaskarżonego orzeczenia, podczas gdy prawidłowa analiza wymienionych wyżej przepisów prowadzi do wniosku, że nie zawierają one takiego kryterium.