wykorzystania wbrew przepisom ustawy informacji stanowiącej tajemnicę państwową, ma charakter powszechny
B. Zagadnienia związane z prowadzeniem postępowań przygotowawczych
nik zwrócił się67 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w powyższej sprawie.
Minister nie zgodził się68 ze stanowiskiem Rzecznika i poinformował, że obie grupy oficerów (tj. oficerowie starsi i młodsi) korzystają z tej samej konstytucyjnej za-sady równości wobec prawa, zarówno w kontekście prawa do sądu, jak i jawnego roz-poznania sprawy, przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ograniczenie zawarte w art. 430 § 2 k.p.k. z którego wynika, że na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy, należy uznać za wyjątek od zasady dwuinstancyjności. Przepis ten obowiązuje również w postępowaniu przed sądami powszechnymi. Stąd też wydaje się, iż wprowadzenie, w drodze nowelizacji ustawy, regulacji umożliwiającej w sytua-cji określonej w art. 430 § 1 k.p.k. rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczenia sądu odwoławczego przez inny skład tego sądu – Izby Wojskowej Sądu Najwyższe-go, mogłoby doprowadzić do stanu, w którym strony postępowań przed sądem po-wszechnym i wojskowym byłyby traktowane w sposób niejednolity.
B. Zagadnienia związane z prowadzeniem postępowań przygotowawczych
1. Uchybienia w postępowaniach przygotowawczych w sprawach wypadków drogowych
Rzecznik otrzymywał wnioski od osób pokrzywdzonych, w których kwestiono-wane były podstawy formalno-prawne prawomocnych postanowień prokuratorów o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego w sprawach wypadków drogowych. Po analizie akt prawomocnie zakończonych postępowań przy-gotowawczych, Rzecznik często sygnalizował prokuratorom nadrzędnym uchybienia natury procesowej, które miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia. W wyniku tych interwencji niejednokrotnie dochodziło do podjęcia postępowania na nowo. Dlatego też niezbędne jest prowadzenie tego rodzaju postępowań przez doświadczonych pro-kuratorów oraz właściwe sprawowanie nadzoru nad czynnościami przeprowadzanymi już we wstępnej fazie postępowania. Rzecznik zwrócił się69 do Prokuratora Krajowego z prośbą o przedstawienie wniosków sformułowanych w wyniku wizytacji i lustracji, a także oceny obowiązujących przepisów w omawianej materii.
W odpowiedzi poinformowano70 Rzecznika, że doświadczenia wynikające ze sprawowania nadzoru służbowego i instancyjnego nie wskazują na to, aby do uchy-bień w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych w sprawach o wypadki drogowe dochodziło częściej niż w innych kategoriach spraw. W organach prokura-tury od lat prowadzone są działania zmierzające do zapewnienia prawidłowego
po-67 RPO-609814-II/09 z 4 listopada 2009 r.
68 Pismo z 25 listopada 2009 r.
69 RPO-608100-II/09 z 8 kwietnia 2009 r.
70 Pismo z 4 maja 2009 r.
ziomu postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa przeciwko bezpie-czeństwu w komunikacji (m.in. szkolenia dla prokuratorów). W ocenie prokuratury, obecny stan prawny, w dziedzinie zarówno prawa materialnego, jak i procesowego, daje skuteczne instrumenty pozwalające na zwalczanie przestępstw przeciwko bez-pieczeństwu w komunikacji.
Z uwagi na specyfikę spraw dotyczących wypadków komunikacyjnych, w ko-lejnym wystąpieniu do Prokuratora Krajowego Rzecznik zwrócił się71 z prośbą o in-formację, czy sposób i prawidłowość prowadzenia tych spraw w skali ogólnokrajo-wej jest przedmiotem zainteresowania Prokuratury Krajoogólnokrajo-wej, a także przedstawienie wniosków sformułowanych w okresie ostatnich trzech lat w ramach sprawowanego nadzoru.
W odpowiedzi Prokurator poinformował72 Rzecznika, że sposób i prawidłowość prowadzenia postępowań dotyczących wypadków komunikacyjnych oraz innych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji pozostaje w zainteresowa-niu zarówno Prokuratury Krajowej jak i kierownictwa prokuratur niższych szczebli.
W wyniku przeprowadzonych wizytacji, lustracji i badań aktowych w 11 okręgach apelacji stwierdzono, w stosunkowo niewielu sprawach, nieprawidłowości i proble-my wynikające z prowadzenia postępowań. Do najczęstszych zaliczono uchybienia dotyczące: zabezpieczania śladów przestępstwa i sporządzania dokumentacji, niedo-statecznego wykorzystania wiedzy biegłych z zakresu ruchu drogowego i rekonstruk-cji wypadków, bądź bezkrytycznej akceptarekonstruk-cji ich opinii, nieprzeprowadzania ekspe-rymentów procesowych, brak inicjatywy dowodowej przewlekłości postępowania i wreszcie zaniechania przez niektórych prokuratorów zaskarżania wyroków w części dotyczących zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Wyniki lustracji i wi-zytacji dały asumpt do zwrócenia uwagi prokuratorom na wymienione uchybienia i skierowania wytyków, a także spowodowały podjęcie na nowo bądź wznowienia nie-których postępowań przygotowawczych. Jednocześnie, Prokurator Krajowy stwier-dził, iż podejmowane działania mają na celu stałe podnoszenie poziomu prowadzenia tej kategorii spraw.
2. Umorzenie śledztwa i sposób prowadzenia czynności procesowych przez Prokuraturę Rejonową Warszawa Ochota oraz kwestia przewlekłości postępowania w sprawie dotyczącej zorganizowania w jednym
z warszawskich centrów handlowych wystawy „Bodies – the exhibition”
Rzecznik wystąpił73 do Prokuratora Okręgowego w Warszawie o wszczęcie po-stępowania przygotowawczego w sprawie dotyczącej zorganizowania w jednym z warszawskich centrów handlowych wystawy „Bodies – the exhibition”. Z doniesień
71 RPO-608100-II/09 z 10 czerwca 2009 r.
72 Pismo z 1 września 2009 r.
73 RPO-609913-II/08 z 20 lutego 2009 r.
8
prasowych74 wynikało, że elementami wystawy są spreparowane ciała ludzkie oraz poszczególne organy. Eksponaty były udostępniane do dotykania zwiedzającym.
W sprawie tej w dniu 27 lutego 2009 r. zostało wydane postanowienie o umorzeniu śledztwa wobec stwierdzenia, że przedmiotowe czyny nie zawierały znamion czynu zabronionego. W wyniku czynności nadzorczych zlecono podjęcie na nowo umorzo-nego postępowania. Zgromadzone dowody dały prokuratorowi podstawę do wydania w dniu 28 maja 2009 r. ponownego postanowienia o umorzeniu śledztwa.
Prokurator Okręgowy w Warszawie poinformował75 Rzecznika, iż akta sprawy zostaną zbadane w ramach zwierzchniego nadzoru służbowego. Niezależnie od wnio-sków, do których doprowadzi podjęcie wskazanych wyżej czynności nadzorczych, bieg przedmiotowego śledztwa budził poważne zastrzeżenia Rzecznika. W śledztwie w omawianej sprawie doszło do oczywistych i rażących naruszeń prawa, polegających przede wszystkim na wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania bez prze-prowadzenia niezbędnych czynności procesowych, a także na przewlekłości postępo-wania oraz błędnej ocenie prawnej zaistniałego zdarzenia. Dlatego też Rzecznik zwró-cił się76 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o polecenie zbadania przedmiotowej sprawy i rozważenie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec prokuratorów odpowiedzialnych za zaistniałe uchybienia.
W odpowiedzi poinformowano77 Rzecznika, że w wyniku zbadania akt śledztwa w Prokuraturze Okręgowej w Warszawie w ramach zwierzchniego nadzoru służbowe-go uznano o konieczności kontynuowania postępowania w sprawie zorganizowania wystawy „Bodies – the exhibition”. Postanowieniem z dnia 13 lipca 2009 r. Prokurator Rejonowy Warszawa Ochota podjął na nowo umorzone śledztwo. Przeprowadzone badanie akt nie pozwoliło na podzielenie uwag Rzecznika o przewlekłości postępowa-nia. Zgodzono się natomiast, że w sprawie o tak znaczącym wydźwięku społecznym, prokurator prowadzący śledztwo powinien wykonać wszelkie czynności niezbędne do jej merytorycznego zakończenia, na co zwrócono uwagę Prokuratorowi Okręgo-wemu w Warszawie. Zdaniem Prokuratora Apelacyjnego, dostrzeżone uchybienia nie dają jednak podstaw do uznania, iż koniecznym jest wszczęcie postępowania dyscy-plinarnego wobec referenta sprawy.
Rzecznik monitoruje postępowanie i z uzyskanych informacji wynika, że śledz-two jest zawieszone z uwagi na oczekiwanie na dokumenty i inne dowody, o które Prokuratura Rejonowa Warszawa-Ochota wystąpiła w ramach międzynarodowej po-mocy prawnej.
74 Polska Agencja Prasowa z 19 lutego 2009 r., Warszawa: inspektorzy badają szokującą wystawę.
75 Pismo z 5 czerwca 2009 r.
76 RPO-609913-II/08 z 26 czerwca 2009 r.
77 Pismo z 31 lipca 2009 r.
59 3. Udzielanie mediom informacji o postępowaniach przygotowawczych
W prasie78 ukazała się publikacja zawierająca opis kontrowersji związanych z wy-tycznymi wydanymi przez Prokuratora Krajowego w zakresie udzielania mediom informacji o postępowaniach przygotowawczych. Poruszony w powyższej publikacji problem zapewnienia z jednej strony realizacji celów postępowania karnego, a z dru-giej zaś prawa obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, w tym także Policji, ma istotne znaczenie. Zdaniem Rzecznika warto roz-ważyć, czy przedmiotowe wytyczne, realizując zasadę tajności zapewniają właściwy balans pomiędzy koniecznością ochrony wiadomości z postępowania przygotowaw-czego, a prawem jednostki do informacji o działalności organów władzy publicznej.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się79 do Ministra Sprawiedliwości o ocenę powyższych wytycznych, w przedstawionym kontekście.
W odpowiedzi poinformowano80 Rzecznika, że wytyczne Prokuratora Krajowego z dnia 9 lipca 2009 r. wydane zostały w związku z pojawiającymi się przypadkami ujaw-niania przez organa ścigania, bez zgody prokuratora lub z przekroczeniem jej zakresu, in-formacji i materiałów filmowych utrwalonych w czasie czynności procesowych, w szcze-gólności zatrzymań podejrzanych i dokonywanych w związku z tym przeszukań. Celem wydania wytycznych nie było ograniczenie prawa obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, wyrażonego w art. 61 ust. 1 Konstytucji, a je-dynie zwrócenie uwagi na fakt, że zezwolenia na rozpowszechnianie wiadomości z postę-powania przygotowawczego udzielić może wyłącznie prokurator. Jednocześnie rzecznicy prasowi prokuratur, a także szefowie poszczególnych jednostek organizacyjnych prokura-tury, na bieżąco udzielają informacji przedstawicielom mediów o przebiegu postępowań przygotowawczych pozostających w zainteresowaniu opinii publicznej.