wykorzystania wbrew przepisom ustawy informacji stanowiącej tajemnicę państwową, ma charakter powszechny
A. Sądownictwo i prokuratura
1. Informatyzacja sal sądowych
W stałym zainteresowaniu Rzecznika pozostaje kwestia związana z informatyza-cją sal sądowych, dzięki czemu możliwe będzie wizyjne i foniczne rejestrowanie prze-biegu rozpraw. Powyższy problem Rzecznik poruszył58 w wystąpieniach do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w 2008 r. W ocenie Ministra Sprawiedli-wości wdrożenie takiego systemu we wszystkich salach rozpraw w sądach powszech-nych (około 4200) byłoby możliwe do zrealizowania w okresie trzyletnim i skutkowa-łoby znacznym obciążeniem dla budżetu państwa. Podkreślił także, iż elektroniczny zapis przebiegu rozpraw (posiedzeń) może doprowadzić do przedłużenia czasu roz-poznawania spraw poprzez przeciążenie i spowolnienie pracy sekretariatów wydzia-łów, w szczególności w sądach rejonowych. W konkluzji swego stanowiska Minister stwierdził, że wobec całkowitego braku doświadczeń, wynikających z zastosowania
58 Informacja RPO za 2008 r., str. 55.
3 takiego rozwiązania w polskiej praktyce sądowej, nie jest celowe wdrażanie kosztow-nego systemu organizacyjno – technologiczkosztow-nego poprzez działania odgórne, tym bardziej, że brak jest wyraźnie artykułowanych przez środowiska prawnicze potrzeb stosowania rejestracji audio przebiegu rozpraw. W związku z przytoczonym stanowi-skiem Rzecznik zwrócił się w przedmiotowej sprawie do prezesów: Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, prosząc o opinię w kwestii elektro-nicznej rejestracji dźwięku przebiegu rozpraw sądowych. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że zarówno adwokaci jak i radcowie prawni popierają koncepcję elektronicz-nego nagrywania przebiegu rozpraw. Dlatego też w 2009 r. Rzecznik wystąpił59 do Mi-nistra Sprawiedliwości o przeanalizowanie zajętego wcześniej stanowiska w oparciu o stanowiska Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych.
W odpowiedzi poinformowano60 Rzecznika, że w Ministerstwie Sprawiedliwości przygotowany został projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywil-nego, znajdujący się obecnie w fazie konsultacji społecznych. Przewiduje on wprowa-dzenie do procedury cywilnej nowoczesnych technik, które pozwolą na sporządzanie protokołu elektronicznego. W projekcie przewidziano, że sporządzanie protokołu elektronicznego stanowić ma zasadę, a jedynie w wyjątkowych przypadkach będzie możliwe sporządzenie protokołu tradycyjnego. W udzielonej odpowiedzi Minister Sprawiedliwości wskazał również, iż w procedurze karnej możliwe jest obecnie utrwa-lanie za pomocą odpowiednich urządzeń rejestrujących dźwięku i obrazu z prowa-dzonych czynności – na podstawie art. 147 § 2 k.p.k.
Z treści udzielonej odpowiedzi nie wynikało natomiast, aby w zakresie postępo-wania karnego planowane były zmiany jeśli chodzi o wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technicznych podczas rozpraw sądowych. W ocenie Rzecznika, nieza-leżnie od treści art. 147 § 2 k.p.k., wskazane byłoby, aby rozwiązania projektowane do wprowadzenia w procedurze cywilnej dotyczyły także procedury karnej, w tym zwłaszcza na etapie postępowania przed sądem. Rejestrowanie przebiegu posiedzeń sądowych w sprawach karnych przy pomocy odpowiednich urządzeń elektronicznych służyłoby także w sprawach karnych zarówno wymiarowi sprawiedliwości jak rów-nież stronom, ich obrońcom i pełnomocnikom, wzmacniając gwarancje procesowe i podnosząc jakość orzekania. Wprowadzenie takiego zapisu zwiększyłoby gwarancje praworządności, pozwalając sądowi na orzekanie w oparciu o materiał zgodny z tym, co w rzeczywistości zdarzyło się w ramach dokonywanych czynności procesowych, a także – docelowo powinno przyczynić się do usprawnienia biegu postępowania.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się61 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o zajęcie stanowiska dotyczącego potrzeby wprowadzenia do procedury karnej odpo-wiednich zmian, zmierzających do zastąpienia protokołu rozprawy zapisem elektro-nicznym. Do końca 2009 r. Rzecznik nie otrzymał odpowiedzi na swoje wystąpienie.
59 RPO-582023-II/08 z 24 czerwca 2009 r.
60 Pismo z 7 sierpnia 2009 r.
61 RPO-582023-II/08 z 23 października 2009 r.
4
2. Powołanie sejmowej komisji śledczej do zbadania prawidłowości i legalności działań organów: Policji, Prokuratury i Służby Więziennej w sprawach prowadzonych w związku ze śmiercią Krzysztofa Olewnika Sprawa porwania, a następnie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika pozostaje w za-interesowaniu Rzecznika od kwietnia 2008 r. Działania w tej sprawie Rzecznik pod-jął z własnej inicjatywy, ze względu na ujawnione w mediach uchybienia organów ścigania w toku śledztwa oraz potrzebę ochrony praw i wolności osób pokrzywdzo-nych przestępstwem. Uchybienia, do jakich doszło w toku postępowania w sprawie porwania i zabójstwa Krzysztofa Olewnika, a także zaniedbania Służby Więziennej, których następstwem były samobójstwa sprawców tej zbrodni, skłoniły Rzecznika do wystąpienia62 do Marszałka Sejmu z prośbą o rozważenie możliwości wniesienia przez Prezydium Sejmu uchwały o powołaniu sejmowej komisji śledczej do zbadania prawidłowości i legalności działań w tej sprawie organów publicznych: Policji, Proku-ratury i Służby Więziennej.
Rzecznik z satysfakcją przyjął powołanie przez Sejm RP komisji śledczej do zba-dania prawidłowości działań organów państwa w sprawie uprowadzenia i zabójstwa Krzysztofa Olewnika. Rzecznik wyraził nadzieję, iż komisja śledcza, działając bez-stronnie i ponad podziałami politycznymi, doprowadzi do wszechstronnego i społecz-nie wiarygodnego zbadania wszelkich aspektów funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości działających na rzecz uwolnienia a potem wyjaśnienia okoliczności zabójstwa Krzysztofa Olewnika.
3. Ograniczenie immunitetu parlamentarnego i sędziowskiego
W 2007 r. Rzecznik skierował63 wystąpienie do Marszałka Sejmu dotyczące po-trzeby ograniczenia immunitetu parlamentarnego i sędziowskiego. W odpowiedzi Marszałek poinformował, iż wystąpienie Rzecznika zostało przekazane przewodni-czącym: Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich, jako wewnętrznym organom Sejmu, właściwym do zbadania problemów podniesionych w tym wystąpieniu, a następnie Przewodniczącemu Komisji Nadzwyczajnej do rozpa-trzenia poselskich projektów ustaw o zmianie Konstytucji. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się64 do Przewodniczącego Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia poselskich projektów ustaw o zmianie Konstytucji o poinformowanie o stanowisku Komisji w kwestiach poruszonych w wystąpieniu.
W odpowiedzi poinformowano65, że z wystąpieniem Rzecznika zapoznano członków Komisji w dniu 29 maja 2008 r. Komisja Nadzwyczajna powołana została w dniu 9 maja 2008 r. do rozpatrzenia dwóch poselskich projektów ustaw o
zmia-62 RPO-586400-II/08 z 19 stycznia 2009 r.
63 Informacja RPO za 2007 r., str. 33.
64 RPO-556485-II/07 z 13 stycznia 2009 r.
65 Pismo z 18 lutego 2009 r.
nie Konstytucji RP66. W pierwszej kolejności podjęto prace nad projektem dotyczą-cym rozszerzenia konstytucyjnych przesłanek biernego prawa wyborczego do Sejmu i do Senatu, następne będą prace nad zmianą Konstytucji w zakresie ograniczenia immunitetu parlamentarnego.
W dniu 5 listopada 2009 r. Rzecznik przedstawił stanowisko w sprawie zmiany Konstytucji w zakresie immunitetu parlamentarnego, podczas obrad Komisji Nad-zwyczajnej Sejmu do rozpatrzenia poselskich projektów ustaw o zmianie Konstytucji.
Rzecznik podkreślił, iż rozważenia wymaga zastąpienie immunitetu formalnego im-munitetem o charakterze podmiotowym, który przysługiwałaby wówczas, gdy parla-mentarzysta (lub sędzia) się na niego powoła oraz gdy odpowiedni sąd lub inny organ to podtrzyma. Wprowadzenie tego rozwiązania wymagałoby nowelizacji przepisów konstytucyjnych i w konsekwencji zmian w ustawach.
4. Problem prawidłowego ukształtowania sądownictwa wojskowego w polskim systemie prawnym
W 2009 r. w zainteresowaniu Rzecznika znalazł się problem prawidłowego ukształtowania sądownictwa wojskowego w polskim systemie prawnym. Zgodnie z art. 652 k.p.k. w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych orzekają stosownie do zakresu właściwości: wojskowy sąd garnizonowy, wojskowy sąd okrę-gowy, Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa. Izba ta nie tylko rozpoznaje środki odwo-ławcze od orzeczeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym, ale również kasacje od prawomocnych wyroków tych sądów i własnych. Właściwością wojskowego sądu okręgowego objęci są wszyscy oskarżeni będący oficerami starszymi. Na mocy art.
430 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwo-ławczy, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 429 § 1 albo jeżeli przyjęcie tego środka nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu. Przepis § 2 stwier-dza, iż na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy. Oficerowie starsi, kierujący apelację do Sądu Najwyższego pozbawieni są możliwości wywiedzenia za-żalenia na postanowienie, o którym mowa w art. 430 § 1 k.p.k. Znajdują się zatem w pozycji gorszej, aniżeli oficerowie młodsi, objęci w pierwszej instancji właściwością wojskowego sądu garnizonowego. Powstaje zatem wątpliwość, czy takie zróżnicowa-nie znajduje uzasadzróżnicowa-niezróżnicowa-nie konstytucyjne. Wątpliwości co do zgodności z konstytucyj-ną zasadą równości wzbudza także rozwiązanie, zgodnie z którym właściwość sądu wojskowego określona jest zajmowanym stanowiskiem w chwili wszczęcia przeciwko oskarżonemu postępowania karnego, niezależnie od kategorii i rodzaju popełnionego czynu przestępnego. Godne rozważenia jest wprowadzenie regulacji przydzielającej nadzór judykacyjny nad sądami wojskowymi Izbie Karnej Sądu Najwyższego.
Rzecz-66 Druki nr 432 i 433.
nik zwrócił się67 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w powyższej sprawie.
Minister nie zgodził się68 ze stanowiskiem Rzecznika i poinformował, że obie grupy oficerów (tj. oficerowie starsi i młodsi) korzystają z tej samej konstytucyjnej za-sady równości wobec prawa, zarówno w kontekście prawa do sądu, jak i jawnego roz-poznania sprawy, przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ograniczenie zawarte w art. 430 § 2 k.p.k. z którego wynika, że na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy, należy uznać za wyjątek od zasady dwuinstancyjności. Przepis ten obowiązuje również w postępowaniu przed sądami powszechnymi. Stąd też wydaje się, iż wprowadzenie, w drodze nowelizacji ustawy, regulacji umożliwiającej w sytua-cji określonej w art. 430 § 1 k.p.k. rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczenia sądu odwoławczego przez inny skład tego sądu – Izby Wojskowej Sądu Najwyższe-go, mogłoby doprowadzić do stanu, w którym strony postępowań przed sądem po-wszechnym i wojskowym byłyby traktowane w sposób niejednolity.