Pojęcie, istota i rodzaje wiedzy

Na wiedzę składają się informacje o faktach, aksjomatach i symbolach. Sta-nowią one w istocie łatwo kodyfikowaną wiedzę i mogą być transmitowane bez utraty integralności składni wymaganej do ich rozszyfrowania. Wiedza to zasób poddany bezwzględnemu imperatywowi stałego stosowania, pomnaża-nia i aktualizacji (Koźmiński, Jemielpomnaża-niak 2008, s. 259). Jest nie tylko zasobem niewyczerpalnym (nie ubywa jej w miarę stosowania), ale przeciwnie – pomna-żanym w trakcie stosowania. Im więcej się jej stosuje, tym więcej jej przyra-sta. Każde nowe zastosowanie wiedzy prowadzi bowiem do jej wzbogacenia. Szczególną cechą wiedzy jest jej nieokreśloność, a zarazem nieokreśloność jej zastosowań. Wiedzę można bowiem stosować we wszelkich procesach realizo-wanych w organizacji. Nie sposób też z góry ustalić, jakie może być zastoso-wanie konkretnego fragmentu wiedzy, tym bardziej że granice racjonalnego zastosowania wiedzy pozostają w znacznym stopniu nieokreślone (Koźmiński, Jemielniak 2008, s. 259).

Przyjmując za kryterium podziału wiedzy jej cechy, można wyróżnić: wiedzę jawną (explicit) i wiedzę niejawną określaną także mianem cichej, ukrytej (tacit).

Wiedza niejawna definiowana jest jako wiedza, która jest niezwerbalizo-wana, intuicyjna i niedająca się wyartykułować. Głównie za sprawą rzadkości i trudności w kopiowaniu wiedza ta uważana jest za podstawę przewagi kon-kurencyjnej (Barney 1991), a jak wiadomo, przewagę konkurencyjną można łatwiej utrzymać dzięki „nieruchomości” zasobów, czyli aktywów nieodłącz-nie związanych z przedsiębiorstwem. Wiedza nieodłącz-niejawna nieodłącz-nie jest podatna na kodyfikację i znajduje się pod wpływem osobistych przekonań, doświadczeń, wartości. Jej przykładami są: dostosowanie produktów do konkretnego klienta, doświadczenie odnośnie do agresywności konkurentów, określenie strategii negocjacyjnej, która wydaje się najbardziej prawdopodobna, by odnieść sukces w rozmowach z konkretnym dostawcą. Wiedza ukryta może być traktowana analogicznie z „instynktem” trenera baseballu, podpowiadającym, kiedy wsta-wić nowego zawodnika w celu przejęcia bazy (Collins, Hitt 2006). Ze względu

na swoje właściwości jest trudna do rozpoznania i interpretacji przez osoby z zewnątrz organizacji.

Natomiast wiedza jawna, czyli kodowana i artykułowana, jest łatwiejsza do transferowania. Wiedzę tę łatwiej jest przekazać innym, a to dlatego, że może być skodyfikowana w postaci instrukcji, wyjaśnień i procedur. Przykładami takiej wiedzy są standardowe procedury obsługi klientów, sposób serwisowania czy informacje kontaktowe dostawców (Collins, Hitt 2006).

Różnice między wiedzą jawną a niejawną przedstawiono w tabeli 6.4.

Tabela 6.4. Cechy wiedzy jawnej i niejawnej

Cechy wiedzy jawnej Cechy wiedzy niejawnej

Uświadomiona Podświadoma

Obiektywna Subiektywna

Wypływa z racjonalnego rozumowania Wypływa z doświadczenia

Udostępniona wszystkim uczestnikom organizacji Wysoce zindywidualizowana

Sformalizowana i usystematyzowana Trudna do sformalizowania i systematyzacji

Łatwa do przekazania (transferu) Trudna do przekazania innym

Wyrażona w postaci formuł, przepisów itp. Głęboko zakorzeniona w doświadczeniu i

umiejętno-ściach człowieka

Możliwa do zakwestionowania Niemożliwa do zakwestionowania

Źródło: opracowanie własne na podstawie I. Nonaka, H. Takeuchi (1995), The Knowledge – Creating Company: How Japanese Companies Create the Dynamics of Innovation, Oxford University Press, New York, za: A.A. Szpitter (2013), Zarządzanie wiedzą w tworzeniu innowacji: model dojrzałości projektowej organizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 30.

Jeśli wiedza może być przekształcana z jednego typu w inny lub przenoszona z jednego poziomu na inny, to właśnie przez mechanizm uczenia się. Dzięki temu podejściu uczenie się może być zdefiniowane jako proces, który zmienia poziom wiedzy jednostki, grupy, organizacji lub międzyorganizacyjny (Szpitter 2013, s. 30). Ta zmiana może przyjąć formę modyfikacji obecnych schematów myślenia lub adaptacji nowych schematów myślenia.

Wiedzę rozumianą jako aktywa przekształcane w procesie wytwórczym w innowacje można podzielić na cztery rodzaje, tj. (Lundvall, Johnson 1994): 1) know-how – obejmuje wiedzę niejawną (milczącą, cichą), „trudną do

upłyn-nienia”, złożoną i niepoddającą się kodyfikacji, przez co trudno ją naśla-dować i transferować. Wiedza ta odwołuje się do umiejętności związanych z działalnością człowieka. Odnosi się więc do umiejętności pracowników, do zrealizowania czegoś w określony, znany im sposób, trudny do sko-piowania przez innych. W jej ramach obok wymiaru praktycznego można wyodrębnić także wymiar teoretyczny. Ze względu na to, że wiedza staje się

coraz bardziej złożona, a relacje między organizacjami rozwijają się, istnieje potrzeba dzielenia się know-how przez tworzenie relacji współdziałania między przedsiębiorstwami. W ramach know-how mieszczą się nieopaten-towane, nieupublicznione informacje techniczne, technologiczne lub zasady organizacji i zarządzania, co do których podjęto działania zmierzające do zapobieżenia ich ujawnieniu, o ile stanowią całość lub część określonych informacji praktycznych wynikających z doświadczenia, przeprowadzonych badań lub testów istotnych do używania towarów1. Jest to wiedza odnoszą-ca się do procedur realizacji czynności, wyrażająodnoszą-ca się przede wszystkim w umiejętnościach (Wojtczuk-Turek 2010, s. 70);

• know-what – wiedza związana z wielkościami określonymi czasem, przestrze-nią czy pomiarem wyrażanym w liczbach. Odwołuje się do faktów i przybiera postać danych, które mogą być przechowywane i transferowane. Ten rodzaj wiedzy jest bliski pojęciu informacji, może być rozłożony na części i przed-stawiony w formie danych;

• know-why – wiedza o związkach przyczynowo-skutkowych w sferze społe-czeństwa, praw natury, człowieka. Wiedza tego rodzaju przyczynia się do rozwoju, a także osiągnięcia przewagi technologicznej przez redukcję błędów w procesie wytwórczym, dzięki czemu jest szczególnie ważna w działalności prowadzonej w przemyśle, np. elektronicznym, farmaceutycznym czy ko-smetycznym;

• know-who – wiedza o tych, którzy mają różne rodzaje wiedzy. Wyzwaniem staje się umiejętność zidentyfikowania posiadaczy określonego zasobu wie-dzy oraz umiejętność współpracy i komunikowania się z różnymi ludźmi, np. ekspertami (Szpitter 2013, s. 31).

Wiedza know-what i know-why są łatwe do skodyfikowania w przeciwieństwie do wiedzy typu know-how i know-who, które znacznie trudniej wyartykułować.

Właściwości wiedzy know-how zwiększają możliwości jej wykorzystania w osiąganiu i podtrzymywaniu przewagi konkurencyjnej. W rezultacie partne-rzy relacji, któpartne-rzy uzyskają większą efektywność w transferze know-how, mogą prześcignąć tych, którzy jej nie zdobyli.

Rozpoznaniu procesów tworzenia know-how i know-what na poziomie in-dywidualnym i zbiorowym często nie towarzyszy równie dokładne zrozumienie, od jakich podmiotów i dlaczego właśnie od nich organizacje się uczą. Lukę tę wypełnia nurt międzyorganizacyjnego uczenia się. Poszukiwanie wiedzy jest funkcją (Czakon 2012, s. 80):

1 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączenia określo-nych porozumień wertykalokreślo-nych w sektorze pojazdów samochodowych spod znaku porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. z 2010 r. Nr 198, poz. 1315, rozdział 1, § 2, pkt 7.

• wiedzy o tym, co wiedzą inni; • oceny tego, co wiedzą inni;

• zdolności uzyskania dostępu do tego, co wiedzą inni.

Podstawowym warunkiem międzyorganizacyjnego uczenia się jest więc identyfikacja zasobów informacyjnych, zdolności czy walorów poznawczych innych osób. Wobec tego organizacje powinny monitorować wiedzę obecnych partnerów relacji, a także przedsiębiorstw znajdujących się poza relacjami, aby świadomie podejmować decyzje o pozyskaniu danego partnera zewnętrz-nego. Drugim warunkiem relacyjnego uczenia się jest pozytywna ocena tego, co wiedzą inni. Ocena wiedzy dokonywana jest przy tym w perspektywie sta-nu zaawansowania i stopnia realizacji poszczególnych celów organizacji za pomocą metod pomiarowych z wykorzystywaniem wskaźników (Probst et al. 2002, s. 44–48). Jeśli nisko ocenia się informacje, zdolności czy technologie jakiegoś przedsiębiorstwa, to może nie wystąpić bodziec do nawiązania relacji. Oznacza to jednocześnie potrzebę posiadania przez przedsiębiorstwo zdolności oceny wartości wiedzy innych, czyli określonej wiedzy bazowej, ale także wizji przydatności wiedzy do procesów tworzenia wartości. Trzecim warunkiem jest możliwość uzyskania dostępu do przedsiębiorstwa dysponującego wiedzą war-tościową z punktu widzenia danej organizacji (Czakon 2012, s. 81).

Istnieją także inne kryteria podziału wiedzy. Jednym z nich jest rodzaj pod-miotu tworzenia wiedzy. Opierając się na nich, można wyodrębnić następujące rodzaje wiedzy (Kowalczyk, Nogalski 2007, s. 25):

• międzyorganizacyjną, pozwalającą na poznanie otoczenia zewnętrznego przedsiębiorstwa;

• organizacyjną, powstającą z norm, zachowań, zwyczajów, sposobów rozwią-zywania problemów;

• zespołową, czyli złożone zasady działania, które są tworzone, zmieniane i przeprowadzane w sposób grupowy, mające znaczenie w procesie organi-zacyjnego uczenia się;

• indywidualną (danego pracownika), stanowiącą fundament wiedzy genero-wanej w organizacji.

Wiedza może mieć różną wartość dla realizowanych celów organizacji. Przyj-mując to kryterium, można wyróżnić następujące rodzaje wiedzy (Kowalczyk, Nogalski 2007, s. 25):

• kluczową technologicznie (np. posiadanie wiedzy o zastosowaniu klejów, polimerów);

• kluczową koordynacyjnie (wiedza o rozwiązaniach organizacyjnych, zarząd-czych, kontrolnych);

• pomocniczą (wiedza o procesach, które nie stanowią przedmiotu głównej działalności przedsiębiorstwa);

• rynkową (wiedza związana ze zrozumieniem potrzeb odbiorców).

Wiedza stanowi strategiczny zasób w tych organizacjach, które świadomie nią zarządzają (Krzakiewicz 2006, s. 180). Jej transfer wiąże się z poprawą wyników przedsiębiorstwa. Należy jednak odróżnić kwestię transferu prostej wiedzy technicznej od transferu kompleksowej wiedzy technologicznej, gdyż różnią się one zakresem oraz poziomem zaangażowanej wiedzy (Sroka 2008). Rodzaj wiedzy, który wymieniają strony relacji, zależy od stanu wspólnego zrozumienia rzeczywistości (Rokita 2009, s. 112).

Nie zawsze cała posiadana przez organizację wiedza przekłada się jednak na konkurencyjne korzyści (Mesquita et al. 2008). W organizacji może bowiem istnieć wiedza, która ani nie dodaje wartości, ani nie umożliwia jej tworzenia, a wręcz obniża efektywność organizacji (Kowalczyk, Nogalski 2007).