Choroby wirusowe były znane już w starożytności (1). Pierwsze opisy obja-wów typowych dla poliomyelitis pochodzące z wykopalisk w Memfi s datowane są na ok. 1400 r. p.n.e. Już wówczas podejmowano próby rozpoznawania tych chorób i zapobiegania im. Pierwsze próby szczepień ochronnych (wariolizacja) przeciw ospie prawdziwej rozpoczęto w Chinach przed 1000 r. p.n.e., gdzie choroba ta występowała endemicznie. Rozwój bakteriologii nie mógł wyjaśnić przyczyny wielu chorób zakaźnych o charakterze epidemicznym. Ani Ludwik Pasteur ani Robert Koch nie rozróżniali bakterii i wirusów jako dwóch odręb-nych rodzajów zarazków, pomimo intensywodręb-nych prac nad wścieklizną i opraco-wania szczepionki przeciw tej chorobie.
Wielkie znaczenie dla wykazania istnienia odrębnego od bakterii czynnika chorobotwórczego miały badania Dymitra Iwanowskiego (2). W 1892 roku wykazał on obecność przesączalnego czynnika zakaźnego wywołującego cho-robę mozaikową tytoniu. W sześć lat później Martinus Beijerinck podjął podobne badania (3). W kilka lat później amerykański biochemik i wirusolog Wendell Meredith Stanley stwierdził, że wirus ma strukturę cząsteczki (2). W tym samym roku Loefl er i Frosch (1897/98) wykryli pierwszy wirus zwierzęcy – wirus prysz-czycy. Dopiero w roku 1909 Karol Landsteiner i Edward Poper udowodnili, że poliomyelitis wywołują przesączalne zarazki. Natomiast w roku 1915 Fryderyk Twort, a później Felix d’Herelle (1917) zidentyfi kowali bakteriofagi (wirusy zakażające bakterie) (6).
Do końca XIX wieku wirusy defi niowano na podstawie ich zakaźności, zdolności przechodzenia przez fi ltry bakteryjne i namnażania w żywych organi-zmach. Wirusy namnażano wówczas wyłącznie w organizmach roślin lub zwie-rząt. W 1906 r. Ross Granville Harrison zastosował metodę hodowli komórek a w 1913 r. Steinhardt, Israeli i Lambert wykorzystali tę metodę do namnożenia wirusa ospy we fragmentach tkanki pochodzącej z rogówki świnki morskiej (7).
Miało to istotne znaczenie do poszerzenia badań nad naturą wirusów. Metoda ta daje bowiem możliwość otrzymania wysokiego miana wirusów i umożliwia prowadzenie badań nad transkrypcją i translacją wirusowego materiału gene-tycznego.
Następnym znaczącym krokiem w rozwoju wirusologii było skonstruowa-nie przez skonstruowa-niemieckich inżyskonstruowa-nierów Ernst’a Ruska i Maxa Knoll’a mikroskopu elektronowego w 1931 r., dzięki czemu możliwe było poznanie budowy cząstki wirusowej (8). Dalsze lata to burzliwy rozwój wirusologii. Ta wąska do nie-dawna specjalność zajmuje obecnie jedno z czołowych miejsc wśród nauk bio-logicznych i ma istotne znaczenie w biologii ogólnej, medycynie, weterynarii i naukach rolniczych. Na modelu wirusów bada się podstawowe procesy bio-logiczne, tj. zagadnienia kodu genetycznego, syntezy kwasów nukleinowych i białek, chemicznej mutagenezy.
Wiek XX to odkrywanie nowych wirusów; grypy, polyomyelitis (9, 10, 11).
Anthony Epstein, Yvonne Barr i Bert Achong odkryli wirusa, który nazwano Epstein- Barr. Odkrycie to ma ważne znaczenie dla historii wirusologii, gdyż był to pierwszy wirus onkogenny dla człowieka. Druga połowa XX wieku nazy-wana złotem wiekiem wirusologii przyniosła dalsze odkrycia ok. 2 000 gatun-ków wirusów zwierzęcych, roślinnych i bakteryjnych (bakteriofagów). W 1963 r.
Baruch Blumberg odkrył wirus hepatitis B (13), zaś w 1963 r. Howard Temin opisał pierwszy retrowirus (14). Odkrycie przez Howarda Temina i Davida Baltimore’a w 1970 roku enzymu odwrotnej transkryptazy (rewertazy) umożli-wiającej przepisanie informacji z RNA na DNA miało ogromne znaczenie dla rozwoju leków przeciwwirusowych (15). Był to punkt zwrotny w historii wiru-sologii. W 1983 Luc Montagnier wraz z zaspołem Instytutu Pasteura wyizolo-wali pierwszy retrowirus nazwany HIV. XXI wiek przynosi odkrycia nowych wirusów jak np. SARS czy Nipah (16, 17, 18).
Rozwój nauk mikrobiologicznych i immunologicznych w XX wieku, wpro-wadzenie wielu szczepionek oraz chemioterapeutyków sugerował przekona-nie, że choroby zakaźne wkrótce przestaną zagrażać człowiekowi. Udało się w skali świata wyeliminować ospę prawdziwą, stworzono dwa banki szcze-pów, zamknięto produkcję szczepionki, ale dziś mamy ogromną populację ludzi w pełni wrażliwych na zakażenie wirusem ospy. Wielu epidemiologów zadaje więc sobie pytanie – jaka byłaby możliwość reakcji na wypadek epidemii. Dla wielu innych chorób życie zweryfi kowało przekonanie, że choroby zakaźne, a przynajmniej wiele z nich, odeszło do lamusa historii.
Epoka globalizacji, postęp i rozwój cywilizacyjny wyrażony zwiększeniem gęstości zaludnienia, ruchami migracyjnymi oraz szybkim przemieszczaniem się ludności stanowią istotne zagrożenie chorobami wirusowymi. Pojawiają się nowe groźne choroby wirusowe, jak zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS), zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej (SARS), grypa ptasia
czy grypa świńska. Należy również brać pod uwagę możliwość pojawienia się następnych nieznanych chorób wirusowych. W 2012 roku Komitet Taksono-mii Wirusów zarejestrował 2 480 gatunków wirusów sklasyfi kowanych w 395 rodzajach, 22 podrodzinach, 94 rodzinach i 6 rzędach. Nie bez znaczenia jest wzrost liczby chorych z upośledzoną odpornością o dużym ryzyku zakażeń, w tym także o etiologii wirusowej. Znaczna liczba chorych z przewlekłym wiru-sowym zapaleniem wątroby typu B i C wymaga leczenia przeciwwirusowego.
Duża zmienność wirusów powoduje selekcję szczepów opornych na stosowane w dotychczasowym leczeniu chorób wirusowych chemioterapeutyki. Z drugiej zaś strony dysponujemy stosunkowo małą liczbą leków wirusobójczych, zazwy-czaj o małej swoistości, wąskim spektrum przeciwwirusowym, które z reguły charakteryzują się toksycznością. Wszystkie te czynniki są przyczyną nieustan-nych badań nad poszukiwaniem nowych leków przeciwwirusowych działających na różnych etapach cyklu replikacyjnego wirusów. Badania ukierunkowane są na otrzymanie leków drogą syntezy chemicznej de novo bądź też związków pochodzenia naturalnego zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego oraz tworzenie ich syntetycznych pochodnych.
Zmiany demografi czne, zmiany behawioralne z jednej strony, z drugiej zaś zmiany środowiska (ekosystemu, klimatu, urbanizacja, wyrąb lasów, rozwój przemysłu i technologii) sprzyjają rozprzestrzenianiu się starych i nowych pato-genów. Ważnym czynnikiem jest także zmiana zjadliwości wirusów, selekcja szczepów opornych na stosowane dotychczas leki przeciwwirusowe, a nawet środki dezynfekcyjne. Choroby wirusowe ryb, ptaków i ssaków oraz zakażenia wirusowe roślin uprawnych są przyczyną dużych strat gospodarczych. Z tego powodu w epoce globalizacji konieczna jest współpraca zarówno na szczeblu regionalnym, krajowym jak również międzynarodowym. Rolę tę pełnią m.in.
towarzystwa naukowe.
Wirusolodzy różnych krajów zaczęli tworzyć stowarzyszenia mające sprzyjać wymianie doświadczeń. I tak w 1981 r. powstało Amerykańskie Towarzystwo Wirusologiczne (American Society of Virology), zaś w 1990 r. w Niemczech – Niemieckie Towarzystwo Wirusologiczne (Geselschaft für Virologie). W roku 1997 powołano do życia Europejskie Towarzystwo Wirusologii Klinicznej (European Society for Clinical Virology). Po roku 2000 powstały odpowied-nie towarzystwa naukowe w innych państwach Europy, tj we Włoszech (Italian Society of Virology), Grecji (Hellenic Society of Virology), Hiszpanii (Spanish Society of Virology), Danii (Danish Society of Virology). Naukowcy zgroma-dzeni na Zjeździe naukowym w Rzymie 24.04.2009 r. utworzyli Europejskie Towarzystwo Wirusologiczne (Eurpean Society for Virology).
Inicjatorką i pomysłodawczynią powołania podobnego towarzystwa nauko-wego w Polsce była prof. dr hab. Małgorzata Polz-Dacewicz – organizator I Lubelskich Dni Wirusologicznych, które odbyły się w czerwcu 2008 roku
w Lublinie. Powstała wówczas grupa inicjatywna (listę założycielską podpi-sało 49 osób) reprezentowana przez naukowców z kilku ośrodków naukowych (UMCS Lublin, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, Collegium Medi-cum UJ, Kraków, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa). Ideę powołania Towarzystwa Wirusologicznego mocno wspierał prof. dr hab. Jan Żmudziński – kierownik Zakładu Wirusologii Pań-stwowego Instytutu Weterynarii w Puławach.
Pierwsze zebranie Komitetu Założycielskiego Stowarzyszenia odbyło się 25 maja 2009 r. w Lublinie – Wybrano pierwszy Zarząd w składzie:
Prezes: prof. dr hab. Małgorzata Polz-Dacewicz Wiceprezesi: prof. dr hab. Martyna Kandefer-Szerszeń
dr hab. Bogumiła Litwińska Sekretarz: mgr Łukasz Świątek
Członkowie: doc. dr hab. n. med. Włodzimierz Gut doc. dr hab. Joanna Siennicka
dr Agnieszka Trzcińska
Polskie Towarzystwo Wirusologiczne na mocy postanowienia Sądu Rejo-nowego w Lublinie, XI Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 7.12.2009 roku i zostało wpisane w Rejestrze Stowarzyszeń, Innych Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji oraz Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej pod nr KRS 0000343054. Organem sprawującym nadzór jest prezydent m. Lublina. 14.12.2009 r. Polskie Towarzystwo Wirusologiczne na podstawie wniosku złożonego w Urzędzie Statystycznym w Lublinie otrzy-mało numer identyfi kacyjny, zaś 2.02.2010 r. uzyskało w I Urzędzie Skarbowym Numer Identyfi kacji Podatkowej NIP. Ofi cjalną działalność rozpoczęło z dniem 1 stycznia 2010 roku.
Towarzystwo postawiło przed sobą cele: integracja środowiska i stworzenie forum do wymiany informacji, doświadczeń, inspirowanie dyskusji i współ-pracy między uczonymi reprezentującymi wszystkie aspekty wirusologii. Swą działalność opiera głównie na społecznej pracy swoich członków. Konferencja naukowa „II Lubelskie Dni Wirusologiczne” we wrześniu 2010 roku odbyła się już w ramach działalności Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego. Z tej okazji wydano monografi ę: Viral infection – diagnostics, prevention and control.
The role of viral infection in public health.
W 2011 r. Polskie Towarzystwo Wirusologiczne przystąpiło do European Society for Virology (Corporate Members). Mamy prawo głosu w wyborach władz ESV.
10 kwietnia 2012 r. uzyskaliśmy wpis do rejestru podmiotów prowadzących kształcenia podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów Lubelskiej Izby Lekarskiej
(nr 58-000185-001) uzyskując prawo do prowadzenia doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów (zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty) – konferencje, kursy, seminaria i posiedzenia naukowo-szkoleniowe.
Polskie Towarzystwo Wirusologiczne organizuje posiedzenia naukowe. PTW i wirusolodzy pracujący w Lublinie w roku akademickim 2012/2013 zorgani-zowali 6 posiedzeń naukowych wspólnie z oddziałami lubelskimi innych towa-rzystw naukowych, natomiast w PZH w Warszawie zorganizowano 8 posiedzeń naukowych.
PTW zintensyfi kowało działania w Internecie. Oprócz prowadzonej od kilku lat strony internetowej, 5 stycznia 2011 roku, pojawił się profi l Stowarzyszenia na portalu społecznościowym Facebook. Liczba fanów profi lu systematycznie wzrasta (do tej pory profi l polubiło 90 osób). Dzięki możliwościom, jakie daje Facebook, PTW interaktywnie wspiera promocję wirusologii oraz integruje śro-dowisko polskich wirusologów, a także zacieśnia kontakty z zaprzyjaźnionymi instytucjami polskimi i zagranicznymi.
W połowie 2012 roku nawiązaliśmy współpracę z Wydawnictwem Instytutu Medycyny Wsi. W czasopiśmie afi liowanym przy IMW – Journal Preclinical and Clinical Research został utworzony nowy dział Clinical Virology. Redak-torami merytorycznymi działu zostali: prof. dr hab. Małgorzata Polz-Dacewicz (UM Lublin) oraz prof. dr hab. Elżbieta Samorek-Salomonowicz (PIWET Puławy). W skład Rady Redakcyjnej wchodzą: prof. dr hab. Martyna Kandefer--Szerszeń (UMCS Lublin) i prof. dr hab. Andrzej Szkaradkiewicz (UM Poznań).
Na zaproszenie redakcji artykuł wprowadzający do nowego działu czasopisma zatytułowany „Cytotoxic and antiviral compounds from Bryophytes and inedi-ble Mushroms” napisał prof. Yoshinori Asakawa (Tokushima Bunri University, Japan) – doctor honoris causa Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
W dniach 19–22 czerwca 2013 r. odbył się w Lublinie I Zjazd Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego, a jednocześnie III Lubelskie Dni Wirusolo-giczne. Zjazd odbywał się pod honorowym patronatem Jego Magnifi cencji Rek-tora UM w Lublinie prof. dr. hab. Andrzeja Dropa. Patronat medialny objęli:
TVP Lublin, Radio Lublin, Dziennik Wschodni.
Z okazji I Zjazdu na ręce prezes Towarzystwa prof. dr hab. Małgorzaty Polz--Dacewicz wpłynęły listy gratulacyjne. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia pan Krzysztof Chlebus, napisał m.in. „[…] proszę przyjąć wyrazy uznania i gratulacje za podejmowane działania na rzecz dziedziny naukowej – wirusologii”. Pani Edyta Kramek – zastępca dyrektora Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego w Ministerstwie Zdrowia napisała „proszę o przyjęcie wyrazów uznania za inicjatywę powołania przez Panią Prezes Polskiego Towa-rzystwa Wirusologicznego […] Wirusologia jest nauką odznaczającą się bogatą historią i osiągnięciami. Jednakże wciąż pojawiające się na świecie nowe choroby
o nieznanej etiologii, powodują poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowia publicznego na świecie. Z całą mocą należy więc podkreślić wagę tej inicja-tywy, która bezpośrednio oddziaływać będzie także na bezpieczeństwo zdro-wotne Polaków. […] Ufam, iż I Zjazd Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego będzie otwarciem dla wielu środowisk naukowo-badawczych na tę problematykę oraz przyczyni się do wkładu nauki polskiej w rozwój tej ważnej dziedziny wiedzy”. Krajowy Konsultant w dziedzinie Zdrowia Publicznego prof. dr hab.
Bolesław Samoliński napisał: „Problematyka, którą państwo zajmujecie się ma krytyczne znaczenie dla zdrowia populacji, więc wchodzi w zakres szeroko rozu-mianego zdrowia publicznego. Z tej też przyczyny, jako Krajowy Konsultant w tej dziedzinie, czuję wielką odpowiedzialność środowiska wirusologów, które przy współpracy z innymi specjalistami, w tym specjalistami zdrowia publicz-nego, może w istotny sposób wpłynąć na bezpieczeństwo zdrowotne w Polsce”.
Uroczysta inauguracja I Zjazdu Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego odbyła się w Lublinie w dniu 19 czerwca 2013 r. w Auli Collegium Maius Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Wykład inauguracyjny nt. związków przeciwwirusowych izolowanych z wątrobowców i innych roślin leczniczych wygłosił prof. Yoshinori Asakawa z Tokushima Bunri University w Japonii, który w ubiegłym roku otrzymał zaszczytny tytuł doctor honoris causa naszego Uniwersytetu. Konferencję otworzyła prezes Polskiego Towarzystwa Wirusolo-gicznego, kierownik Zakładu Wirusologii UM w Lublinie – prof. zw. dr hab.
n. med. Małgorzata Polz-Dacewicz nakreślając cele i zadania jakie stoją przed towarzystwem.
W Zjeździe wzięli udział zarówno młodzi, dopiero początkujący jak i już doświadczeni badacze reprezentujący różne działy wirusologii, tj. badania pod-stawowe, kliniczne, medyczne, weterynaryjne, roślinne. Kongres, podobnie jak poprzednie konferencje, cieszył się dużym zainteresowaniem, wzięło w nim udział około 100 uczestników z różnych ośrodków naukowych w kraju a także zagranicą.
Obrady w sesjach tematycznych toczyły się w Centrum Kongresowym Hotelu Victoria (wykłady plenarne, doniesienia ustne, sesje plakatowe). Wygłoszono 25 referatów, 15 doniesień zjazdowych zaś 38 osób prezentowało wyniki swoich badań w formie plakatowej. Obradom towarzyszyły wystawy 13 fi rm diagno-stycznych i farmaceutycznych. Po obradach uczestnicy zjazdu mieli możliwość spotkania na bankietach.
Obrady odbywały się w czterech sesjach tematycznych: 1/ Interakcje wiruskomórka; wirusy onkogenne; 2/ immunologia zakażeń wirusowych; profi -laktyka i terapia zakażeń wirusowych; 3/ diagnostyka wirusologiczna – nowe technologie diagnostyczne; 4/ etiopatogeneza zakażeń wirusowych. I sesję otwo-rzył referat prof. dr hab. Anny Goździckiej-Józefi ak (Poznań) pt. „Kod epige-netyczny”. Epigenetyka zajmuje się badaniem dziedziczności pozagenowej,
czyli zmian ekspresji genów niezależnie od sekwencji DNA. Opiera się ona na dwóch głównych procesach, tj. odwracalnej metylacji DNA oraz zmianie struk-tury i funkcji chromatyny przez chemiczną modyfi kację histonów obejmującą głównie metylację, acetylację, fosforylację aminokwasów w białkach histono-wych. Metylacja DNA i modyfi kacja histonów są ze sobą połączone tworząc specyfi czny kod epigenetyczny, którego zaburzenie prowadzi do nowotworzenia.
W sesji II wykład nt. nowych trendów w badaniach nad lekami przeciwwi-rusowymi przedstawił prof. dr hab. Dariusz Matosiuk – prorektor ds. Nauki UM w Lublinie. Sesja trzecia poświęcona była diagnostyce wirusologicznej, a w szczególności nowym technologiom diagnostycznym. Dużym zainteresowa-niem cieszyła się prezentacja fi rmy Open-Exome dotycząca sekwencjonowania tzw. next generation stwarzająca nowe możliwości diagnostyczne. W ostat-niej sesji przedstawiono aktualne zagrożenia ze strony nowych patogenów, jak np. wirus Zachodniego Nilu a także znaczenie Norowirusa jako patogenu alarmowego. Prof. Kazimierz Madaliński (PZH, Warszawa) omówił problem wirusowych zapaleń wątroby, zaś dr hab. Krzysztof Tomasiewicz przybliżył perspektywy leczenia wirusowego zapalenia wątroby B oraz C. We wszystkich dotychczas organizowanych konferencjach czynnie uczestniczyła prof. Anna Kwaśniewska, która poruszyła problem zakażeń wirusowych wśród kobiet cię-żarnych z perspektywy lekarza ginekologa-położnika.
Podczas Zjazdu odbyło się także Walne Zgromadzenie Członków Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego (obecnie Towarzystwo liczy 65 członków).
W tajnym głosowaniu wybrano władze Polskiego Towarzystwa Wirusologicz-nego na kadencję 2013–2017. Prezesem ponownie została prof. dr hab. Mał-gorzata Polz-Dacewicz, a sekretarzem mgr Łukasz Światek. Zarząd Główny podjął uchwałę o przyznaniu honorowego członkostwa PTW osobom szczegól-nie zasłużonym w rozwój polskiej wirusologii. Otrzymali je: prof. dr hab. Miro-sław Łuczak – emerytowany profesor Uniwersytetu Medycznego oraz prof. dr hab. Kazimierz Madaliński z PZH w Warszawie.
Piśmiennictwo
1. Andrewes C.H., Historia naturalna wirusów, PWN, Warszawa 1967.
2. Bishop R.F., Cameron D.J., Barnes G.L., Holmes I.H., Ruck B.J., The aetiology of diarrhoea in newborn infants, „Ciba Foundation Symposium” 1976, (42) p. 223–36.
3. Cossart Y., Parvovirus B19 fi nds a disease, „Lancet” October 1981, 2 (8253), p. 988–9.
4. Feldmann H., Geisbert T.W., Ebola haemorrhagic fever, „Lancet” November 2010, 377 (9768), p. 849–862.
5. Gallo R.C., History of the discoveries of the fi rst human retroviruses: HTLV-1 and HTLV-2, „Oncogene” September 2005, 24 (39), p. 5926–30.
6. Patterson R., Dr. William Gorgas and his war with the mosquito, „Canadian Medical Association Journal” September 1989, 141 (6), p. 596–7, 599.
7. Ackermann H.W., Desk Encyclopedia of General Virology, Academic Press. Oxford 2009, p. 5–10 Table 1.
8. Shors T., Understanding Viruses, Jones & Bartlett Publishers, Sudbury Mass: 2008, p. 76–77.
9. Pennazio S., Roggero P., Conti M., A history of plant virology. Mendelian genetics and resistance of plants to viruses, „New Microbiology” October 2001, 24 (4), p. 409–24.
10. Shors T., Understanding Viruses, Jones & Bartlett Publishers, Sudbury Mass: 2008, p. 563.
11. Maitland H.B., Magrath D.I., The growth in vitro of vaccinia virus in chick embryo chorio-allantoic membrane, minced embryo and cell suspensions, „The Journal of Hygiene” September 1957, 55 (3), p. 347–60.
12. Sussman M., Topley W.W.C., Wilson G.K., Collier L.H., Balows A., Topley & Wil-son’s microbiology and microbial infections, Arnold, London 1998, p. 4.
13. Thorley-Lawson D.A., EBV the prototypical human tumor virus—just how bad is it?,
„The Journal of Allergy and Clinical Immunology” August 2005, 116 (2) p. 251–61;
qui.
14. Norrby E., Nobel Prizes and the emerging virus concept, „Archives of Virology”
2008, 153 (6) p. 1109–23.
15. Murphy F.A., Discoverers and Discoveries, International Committee on Taxonomy of Viruses 2008.
16. Peterhans E., Bachofen C., Stalder H., Schweizer M., Cytopathic bovine viral diarrhea viruses (BVDV): emerging pestiviruses doomed to extinction, „Veterinary Research” 2010, 41 (6), p. 44.
17. Bryans J.T., Crowe M.E., Doll E.R., McCollum W.H., Isolation of a fi lterable agent causing arteritis of horses and abortion by mares; its differentiation from the equine abortion (infl uenza) virus, „The Cornell Veterinarian” January 1957, 47 (1), p. 3–41.
18. Weller T.H., Varicella-zoster virus: History, perspectives, and evolving concerns,
„Neurology” December 1995, 45 (12 Suppl. 8), p. 9–10.