Nieco historii
W 1800 r. z inicjatywy Stanisława Staszica utworzono w Warszawie Zespół Pracujących Naukowo Techników Polskich Warszawskiego Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był on prekursorem stowarzyszeń naukowo--technicznych, ale za początek polskiego naukowo-technicznego ruchu stowa-rzyszeniowego przyjmuje się rok 1835, kiedy gen. Józef Bem założył w Paryżu Towarzystwo Politechniczne Polskie.
W czasie zaborów, kiedy następował w świecie ogromny rozwój techniki, pomimo braku państwowości polscy technicy działali i organizowali się w róż-nych, dopuszczalnych przez zaborców formach.
W zaborze pruskim polscy technicy zorganizowali się w 1857 r. na Wydziale Przyrodniczym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1888 r. utwo-rzono Wydział Techniczny, a w 1908 r. powstało Towarzystwo Techników Pol-skich w Poznaniu.
W zaborze austriackim utworzono w 1866 r. Towarzystwo dla Pielęgnowa-nia i RozpowszechPielęgnowa-niaPielęgnowa-nia Wiadomości Technicznych. W 1877 r. powstało we Lwowie Towarzystwo Ukończonych Techników. W tym samym roku powołano Krakowskie Towarzystwo Techniczne.
W zaborze rosyjskim utworzono w 1883 r. Sekcję Techniczną w Warszawskim Oddziale Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu, a w 1898 r.
powołano Stowarzyszenie Techników w Warszawie.
W czasie zaborów były organizowane także zjazdy techników polskich, z czasem nazwane Kongresami. Pierwszy Zjazd odbył się w 1882 r. w Krako-wie. W 1912 r. utworzono Radę Zjazdów i Zrzeszeń Techników Polskich, której powołanie stanowiło krok w kierunku koordynacji działalności wszystkich pol-skich stowarzyszeń technicznych
Stan obecny
Obecnie FSNT NOT jest pozarządową organizacją o 178-letniej tradycji. Sta-nowi wspólnotę 39 Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych (SNT). Skupia ok.
110 tys. członków, reprezentujących wszystkie specjalności współczesnej tech-niki począwszy od elektryków (SEP), mechaników (SIMP), po chirurgów drzew (PTChD) i ekologów (PTIE). Członkami FSNT NOT są dwa stowarzyszenia polonijne: Stowarzyszenie Inżynierów Polskich w Kanadzie i Stowarzysze-nie Techników Polskich w Wielkiej Brytanii. FSNT NOT działa sieciowo za pośrednictwem 48 oddziałów – Terenowych Jednostek Organizacyjnych (TJO) i ma 33 własne Domy Technika.
Federacja i zrzeszone w niej SNT skupiające ekspertów opiniują projekty ustaw, resortowe rozporządzenia wykonawcze oraz gospodarcze programy roz-wojowe przygotowane przez ministerstwa, agendy rządowe i samorządy.
Zawsze gospodarka
Wkład społecznego ruchu naukowo-technicznego w rozwój gospodarczy kraju datuje się od pierwszych lat jego powstania. Uchwały i wnioski Kon-gresów Techników Polskich, od pierwszego w 1882 r. w Krakowie, po ostatni w 2011 r. w Łodzi, są tego najlepszym dowodem.
Należy szczególnie wspomnieć o VII Zjeździe Techników Polskich, który odbył się w Warszawie w 1917 r. Zjazd odbywał się w czasie I wojny świato-wej, kiedy rysowała się już nadzieja na odrodzenie państwa polskiego. Obrady Zjazdu były poświęcone wypracowaniu programu budowy silnego przemysłu w odrodzonej Ojczyźnie. Wygłoszono ponad 70 referatów obejmującą szeroką tematykę. Rozważano zarówno sprawy ogólnotechniczne, jak i wąsko specjali-styczne. Dominowały problemy odbudowy kraju, rozwoju przemysłu i komu-nikacji – scalania jego struktury z trzech zaborów. W uchwałach postulowano m.in. opracowanie przepisów regulujących budownictwo, pomiary geodezyjne i gospodarkę mieszkaniową. Szczególną uwagę zwrócono na potrzebę elektry-fi kacji kraju, rozwój przemysłu maszynowego i gazowniczego, zwiększenie produkcji materiałów budowlanych. Zalecano działania zmierzające do zniwelo-wania odrębności poszczególnych dzielnic. Końcowa uchwała dotyczyła zwoła-nia następnego Zjazdu w Warszawie – stolicy niepodległego państwa polskiego.
Bo w to, że Ono się odrodzi, wszyscy wierzyli.
Pierwszy Zjazd po II wojnie światowej odbył się w grudniu 1946 r. w Kato-wicach pod hasłem: „Realizacja Planu Odbudowy – to utrwalanie naszych gra-nic, to dobrobyt ogólny”. Jego tematyka nierozerwalnie wiązała się ze stanem kraju po zniszczeniach wojennych. Brakowało techników i inżynierów. Z pożogi
wojennej ocalało ich zaledwie 7 tys. NOT włączył się w kształcenie kadry inży-nierskiej. Organizowano nowe uczelnie, prowadzono kursy i szkolenia. Rozpo-częto wydawanie książek i czasopism technicznych, będących wówczas głównym źródłem nowoczesnej wiedzy. Mimo tragicznej sytuacji materialnej i kadrowej, mimo dezorganizacji gospodarki tworzącej się od podstaw w nowych warunkach ustrojowych, ówczesne środowiska techniczne z entuzjazmem przystąpiły do odbudowy kraju. Dla wielu ludzi techniki odradzające się oraz nowo powstające Stowarzyszenia Naukowo-Techniczne były miejscem, gdzie mogły odbywać się nieskrępowane dyskusje na tematy techniczne, ekonomiczne i organizacyjne. Tu toczyła się merytoryczna dyskusja o problemach związanych z odbudową kraju i jego gospodarki.
Po przemianach
Pierwsze lata transformacji ustrojowej po 1989 r. były niezwykle trudne dla ruchu stowarzyszeniowego. Środowisko techniczne łączono z gospodarką nakazową. Pierwszy w nowych warunkach Kongres Techników Polskich (XXII KTP) odbył się dwuetapowo. Rozpoczął się w grudniu 1991 r. i zakończył we wrześniu 1992 r. Jego głównym tematem była ocena działalności NOT w okresie PRL oraz wypracowanie założeń funkcjonowania ruchu stowarzyszeniowego po przemianach ustrojowych. Ten Kongres był poświęcony przebudowie organiza-cyjnej i merytorycznej SNT i NOT. Mocno akcentując zadowolenie z przemian, środowisko techniczne wyrażało niepokój ze sposobu prywatyzacji szczególnie dobrze funkcjonujących przedsiębiorstw państwowych i deprecjacji dorobku pol-skich inżynierów.
Kolejny, XXIII Kongres, również był dwuetapowy (2001–2002 r.). Odbywał się przed wejściem Polski do Unii Europejskiej i przebiegał pod hasłem „Tech-nicy bliżej rynku”. W toku branżowych i regionalnych dyskusji wypracowano ponad 200 wniosków i postulatów, które w większości dotyczyły włączenia się środowiska technicznego w dostosowanie polskiej gospodarki do wejścia w struktury UE. Za najważniejsze uznawano zwiększenie innowacyjności szcze-gólnie małych i średnich przedsiębiorstw (msp).
Ostatni, XXIV Kongres Techników Polskich, odbył się po 6 latach obec-ności Polski w Unii Europejskiej. Kongres zajął się nie tylko relacjami tech-nika – gospodarka w Polsce, ale także w aspekcie globalizacji. Kongres został zapoczątkowany na VIII Forum Inżynierskim w czerwcu 2010 r. w Poznaniu, a zakończony sesją podsumowującą w Łodzi w maju 2011 r. Jego strategicznymi tematami były: innowacyjność, energetyka i transport (infrastruktura).
Innowacyjność i przedsiębiorczość
Celem strategicznym Federacji od XXIII Kongresu (po 2002 r.) jest wspie-ranie innowacyjnych przedsiębiorstw oraz innowacyjności polskiej gospodarki.
Obszarem szczególnego zainteresowania jest sektor małych i średnich przedsię-biorstw. Decydujące znaczenie dla gospodarki mają innowacje techniczne – pro-duktowe i procesowe. W FSNT NOT uznajemy, iż:
– nie ma innowacji bez badań;
– innowacje weryfi kuje rynek;
– czas jest wrogiem innowacji.
Podejmowane przez SNT i FSNT NOT działania były nakierowane na wspie-ranie msp. W latach 2005–2006, w ramach Sektorowego Programu Operacyj-nego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, zorganizowano 35 Ośrodków Innowacji NOT. Po zakończeniu i rozliczeniu projektu większość Ośrodków funkcjonuje nadal w strukturach Terenowych Jednostek Organizacyjnych NOT.
Stanowi ważne zaplecze doradcze dla sektora msp w realizacji projektów inno-wacyjnych. Można i należy podać pozytywne przykłady działania ośrodków w Bydgoszczy, Ostrołęce, Białymstoku, Łomży i Słupsku.
Na podstawie „ustawy o niektórych formach wpierania działalności innowa-cyjnej” z 2008 r., znowelizowanej w 2010 r. stowarzyszenia naukowo-techniczne o ogólnopolskim zasięgu działania mają obok jednostek naukowych (uczelnie i instytuty badawcze) oraz CBR-ów uprawnienia do wydawania opinii o tzw.
nowej technologii. Są one niezbędne przy ubieganiu się przedsiębiorców sektora msp o Kredyt Technologiczny w Banku Gospodarstwa Krajowego oraz delego-wanych przez BGK innych banków, a także do raportów o jej wdrożeniu oraz do projektów inwestycyjnych PARP i Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Opinie o nowej technologii i innowacyjności inwestycji, wydają stowa-rzyszenia naukowo-techniczne sfederowane w NOT oraz Terenowe Jednostki Operacyjne doświadczone w prowadzeniu Ośrodków Innowacji.
Najważniejszym przedsięwzięciem realizowanym przez FSNT NOT jest pro-gram projektów celowych – efektywna forma wsparcia sektora msp. Jest to zada-nie zlecone przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W tym celu władze NOT powołały Centrum Innowacji NOT, które realizuje na łączną kwotę 220 mln złotych 3 kolejne umowy między FSNT NOT, a MNiSW. Centrum ogłasza konkursy adresowane do przedsiębiorców, którzy w swych fi rmach chcą produ-kować nowe wyroby bądź wprowadzić nowoczesne technologie. Przedsiębiorcy wskazują placówki naukowo-badawcze, w których zostaną wykonane potrzebne im badania i prace rozwojowe. W latach 2001–2013 Centrum Innowacji NOT rozpatrzyło 1 485 wniosków i zawarło 939 umów o dofi nansowanie projektów celowych. W wartościach liczbowych można to scharakteryzować następująco;
– łączne nakłady na projekty: 647,5 mln zł;
– łączne nakłady na prace b+r: 430, 8 mln zł;
– przyznano dofi nansowanie w wysokości 204 mln zł;
– średnie dofi nansowanie projektu: 217 tys. zł;
– zrealizowano 767 projektów celowych;
– przyrost przychodów ze sprzedaży 1,4 mld zł;
– przyrost zysku brutto: 217 mln zł;
– wzrost zatrudnienia o 1 828 osób.
Konkretne przykłady
W wyniku zrealizowanych projektów celowych zostały uruchomione nowe innowacyjne wyroby lub wdrożone nowoczesne technologie wytwarzania. Warto zwrócić uwagę, że przy dofi nansowaniu rzędu ok. 200 mln zł są realizowane projekty o wartości trzykrotnie większej. W ten sposób w naszym programie uzyskaliśmy, że: 2/3 środków na b+r daje biznes, a 1/3 państwo. Dzięki koncen-tracji środków wsparcia bardzo rozwinęły się różne branże, a w szczególności przemysł maszyn rolniczych oraz stosowania nowoczesnych technologii przy produkcji.
Spośród ponad 700 skończonych projektów przytoczę tutaj m.in.:
1. Wieloczynnościowy agregat do sadzenia ziemniaków, wnioskodawca: PPHU
„AKPIL” Kazimierz Anioł, Pilzno. Wykonawca badań: Przemysłowy Insty-tut Maszyn Rolniczych, Poznań (w ubiegłym roku fi rma otrzymała nagrodę Polski Produkt Przyszłości, a w Raporcie o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 r. opracowanym przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN – AKPIL zajął 19 miejsce.
2. Opracowanie technologii otrzymywania wysokojakościowego żeliwa sfero-idalnego z kontrolowaną zawartością tlenu, wodoru i innych pierwiastków śladowych oraz uruchomienie produkcji odlewów dla wielkogabarytowych przepustnic i zasuw z tego tworzywa. Wnioskodawca: Fabryka Armatur JAFAR S.A. w Jaśle. (w Raporcie o innowacyjności gospodarki Polski w roku 2012 opracowanym przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN – JAFAR znaj-duje się na 48 miejscu innowacyjnych przedsiębiorstw). Wykonawca badań:
Instytut Odlewnictwa z Krakowa.
3. Uniwersalny system przewietrzania i odpylania wyrobisk chodnikowych.
Wnioskodawca: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe WIROMAG Sp. z o.o., Dobre Miasto. Wykonawca badań: Instytut Techniki Górniczej KOMAG, Gliwice
Dla tych co tworzą
Nie wszyscy wynalazcy i projektanci potrafi ą ze swoich pomysłów czer-pać zyski. Nie wiedzą też, jak z pomysłu zrobić biznes. Aby im pomóc, Cen-trum Innowacji NOT wspólnie z SATUS Venture powołało w 2009 r. spółkę celową „Akcelerator NOT”. Realizuje ona projekt: „Zwiększenie liczby inno-wacyjnych przedsiębiorstw poprzez dwuetapowe wsparcie pomysłodawców projektów innowacyjnych”. Program ten jest dofi nansowany przez PARP.
Aby zrealizować ten cel Akcelerator zbiera innowacyjne pomysły i weryfi -kuje je pod względem rynkowym. Następnie tworzy spółki celowe i inwestuje w nie. Spółki są powołane na bazie pomysłów zweryfi kowanych przez eks-pertów SNT i NOT. Pomysłodawcom oferujemy bezpłatny dostęp do usług doradczych (m.in. badania i ekspertyzy techniczne, analizy rynku, opraco-wanie biznesplanu) oraz wparcie fi nansowe na założenie fi rmy i rozpoczęcie działalności.
Podsumowanie
Społeczny ruch środowisk naukowo-technicznych skupionych w NOT repre-zentuje ogromny dorobek historyczny, potencjał intelektualny oraz dysponuje możliwościami realizacji projektów wspomagających rozwój oraz innowacyj-ność gospodarki. Nasze atuty to specjaliści z różnych obszarów techniki (Stowa-rzyszenia Naukowo-Techniczne), sieć Terenowych Jednostek Organizacyjnych NOT oraz współpraca międzynarodowa i bilateralna zarówno w strukturach światowych i europejskich organizacji inżynierskich (Światowa Federacja Organizacji Inżynierskich – WFEO i Europejska Federacja Narodowych Stowarzyszeń Inżynierów – FEANI), jak i z polonijnymi stowarzyszeniami naukowo-technicznymi.
To także współpraca z resortami gospodarki, nauki, edukacji, agendami rządowymi, organami samorządu terytorialnego i zawodowego; integracja ze środowiskami uczelni technicznych, instytutami badawczymi oraz PAN, PAU i AIP (Akademii Inżynierskiej w Polsce); doświadczenia we wdrażaniu innowa-cji w msp; w szkoleniach i ekspertyzach; współdziałanie z innymi organizacjami pozarządowymi.
FSNT NOT dysponuje również własną ofi cyną wydawniczą – SIGMA NOT, która wydaje od 1866 r. najstarsze w Europie czasopismo techniczno-społeczne
„Przegląd Techniczny” oraz placówką edukacyjną – Muzeum Techniki i Prze-mysłu NOT.
Przedstawiając w bardzo skrótowy sposób działania społecznego ruchu naukowo-technicznego uważamy, że bez inżynierów nowocześnie
wykształ-conych (wiedza i umiejętności techniczne, rozumienie mechanizmów rynkowych) trudno wyobrazić sobie rozwój gospodarki kraju. Mamy, niestety, wątpliwości, czy świadomość tego jest powszechna wśród polityków i społe-czeństwa.