prawo do niezachorowania a prawo do wyleczenia

przez jednostkę możliwości spełnienia przysługującego mu minimum za-gwarantowanych uprawnień o charakterze socjalnym, wyrażonych w art.

68 Konstytucji rp. Jednostka uzyskuje możliwość oczekiwania od państwa

136 rekomendacje eKpS z 2013 r., s. 14-15.

137 Zob. pkt 24 Sprawozdania Wyjaśniającego do eKB.

138 W tym kontekście eKpS zwracał uwagę na fakt, że usługi socjalne, o których mowa w art. 13 ust. 1, są świadczone w polskim systemie na podstawie ustawy o pomocy społecz-nej. W jej świetle usługi zdrowotne są realizowane dla osób nieposiadających dostatecznych zasobów i które nie są zdolne do zapewnienia ich sobie z innych źródeł. Zob. rekomendację z 2013 r., s. 14.

139 K. Miaskowska-Daszkiewicz, op. cit., s. 496.

stworzenia i utrzymywania sieci placówek, w których możliwa jest rzeczy-wista realizacja tego prawa, ale warunki i zakres prawa do ochrony zdrowia są wprost proporcjonalne do zmian zachodzących w naukach medycznych i w zdrowiu. treść substratu tego prawa, którym jest opieka zdrowotna, ma charakter modalny, w zależności od dostępności zasobów może zostać ograniczony przez ustawodawcę¹⁴⁰.

prawo dostępu do określonego świadczenia leczniczego, umożliwia-jącego powrót do zdrowia osoby już chorej, ma charakter wtórny, to na obywatelach w pierwszej kolejności leży obowiązek zadbania o to, aby w jak najmniejszym stopniu być narażonym na potencjalny uszczerbek w swoim zdrowostanie. istnieją dwie zasadnicze funkcje prawa do ochrony zdrowia – profilaktyczna oraz lecznicza. O ile ta pierwsza polega na umacnianiu zdro-wia (profilaktyka ogólna lub niesamoistna) bądź zapobieganiu chorobom (profilaktyka ukierunkowana albo samoistna), o tyle funkcja lecznicza ma na celu zapobieganie rozwojowi choroby, ograniczenie jej skutków czy też rehabilitację, opiekę medyczno-społeczną oraz opiekę terminalną¹⁴¹. treścią prawa do ochrony zdrowia jest nie tylko „możliwość korzystania z systemu ochrony zdrowia, funkcjonalnie ukierunkowanego na zwalczanie i zapo-bieganie chorobom, urazom i niepełnosprawności”, ale także możliwość uzyskania takiego minimum minimoris świadczeń socjalnych, które pozwoli jednostce na utrzymanie swojej kondycji zdrowotnej w stanie umożliwiają-cym jej samodzielną egzystencję¹⁴².

W ramach prawa do ochrony zdrowia należałoby wyodrębnić, sto-sownie do systematyki eKS, prawo do niezachorowania (aspekt prewencji i promocji zdrowia) oraz prawo do wyleczenia (prawo do opieki zdrowot-nej i homeostazy). przy czym „na gruncie Konstytucji rp nie jest możliwe precyzyjne dookreślenie rodzajów bądź kategorii świadczeń mieszczących się w zakresie prawa gwarantowanego w art. 68”. Ustrojodawca w pierw-szej kolejności odniósł się do skutków braku zdrowia, umieszczając aspekty prewencji i promocji w kolejnych ustępach. tym samym prawo do opieki zdrowotnej, jako komponent prawa do wyleczenia, zostało uregulowane w art. 68 ust. 2, przed prawem do niezachorowania, wyrażonym w ust. 4 i 5 tego artykułu. Szczególny charakter ma regulacja wyrażona w ust. 3, łączy ona bowiem te dwa prawa. Zwrócił na to uwagę tK, którego zdaniem

„celem [szczególnej] opieki zdrowotnej jest nie tylko leczenie i rehabilitacja, ale również dbałość o zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom”¹⁴³.

140 p. Winczorek, op. cit., s. 164.

141 H. Szurgacz, Ochrona zdrowia a opieka społeczna, [w:] Opieka zdrowotna. Materiały V Kolokwium Ubezpieczenia Społecznego, red. J. Jończyk, Wrocław 1989, s. 22-23.

142 Wyrok tK z 23 marca 1999 r., sygn. K 2/98, OtK z 1999 r. Nr 3, poz. 38.

143 Wyrok tK z 22 lipca 2008 r., sygn. K 24/07 (Dz.U. z 2008 r. Nr 138, poz. 874).

Zasadniczym komponentem prawa do ochrony zdrowia jest prawo do opieki zdrowotnej. W świetle art. 3 ŚwOpZdrU opiekę zdrowotną można podzielić na podstawową, ambulatoryjną, nocną i świąteczną. prawo do opieki zdrowotnej, nazywane także prawem do zdrowia w chorobie, doty-czy jednak nie tylko ludzi chorych, w tym pacjentów, ale przede wszystkim odnosi się do wszystkich uczestników systemu świadczeń zdrowotnych, jak i osób znajdujących się poza tym systemem, ale otrzymujących określone świadczenia z niego wynikające¹⁴⁴. prawo do wyleczenia jest możliwe do zrealizowania za pomocą określonych środków składających się na system świadczeń z opieki zdrowotnej¹⁴⁵. podmiotami uprawnionymi są osoby wy-mienione w ustawie o świadczeniach. Strona nie może ponosić negatywnych skutków związanych z terminami oczekiwania na wizytę lekarską w ramach bezpłatnej, publicznej opieki zdrowotnej i z chwilą zgłoszenia się w sto-sownym zakładzie opieki zdrowotnej osoby powinny uzyskać świadczenia o określonej ustawowo treści. przez świadczenie zdrowotne należy rozumieć każde działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania¹⁴⁶.

Na gruncie Konstytucji rp nie jest możliwe precyzyjne dookreślenie rodzajów bądź kategorii świadczeń mieszczących się w zakresie prawa gwa-rantowanego w art. 68, zatem zakres świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych może być określony ustawowo, a możliwość jego limitowania nie jest wykluczona¹⁴⁷. poza systemem powinny znajdować się te świadczenia, które nie są obiektywnie skierowane na poprawę zdrowia, ale służą, w wymiarze subiektywnym, wyłącznie ulepszeniu jakości życia jednostki¹⁴⁸. Należy zgodzić się z poglądem, że „ustawowe zawężanie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, które ograniczałoby się do przysłowiowego naklejenia plastra czy podania aspiryny”, nie jest do pogodzenia z istotą art. 68 ust. 2 i 3 Konstytucji rp¹⁴⁹.

Zapewnienie podstawowej, a w uzasadnionych wypadkach także szcze-gólnej opieki zdrowotnej jako socjalnych komponentów prawa do zdrowia, (art. 68 ust. 2 i 3 Konstytucji rp) jest uzasadnione także względami ochrony zdrowia publicznego i leży w interesie całego społeczeństwa¹⁵⁰. realizacja

144 K. Wojtczak, op. cit., s. 209.

145 Wyrok tK z 23 marca 1999 r., sygn. K 2/98 (Dz.U. z 1999 r. Nr 26, poz. 242).

146 Art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z  15 kwietnia 2011  r. o  działalności leczniczej (Dz.U. z 2013 r. Nr 217).

147 Wyrok tK z 22 lipca 2008 r., sygn. K 24/07 (Dz.U. z 2008 r. Nr 138, poz. 874).

148 M. Bartoszewicz, Art. 68, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz, red.

M. Haczkowska, Warszawa 2014, s. 134.

149 S. Jarosz-Żukowska, op. cit., s. 666.

150 M. thorz, op. cit., s. 25.

tych celów spoczywa na organach władzy publicznej, ponieważ dzieci, ko-biety ciężarne, osoby niepełnosprawne oraz osoby w podeszłym wieku mają

„zwiększone zapotrzebowanie na świadczenia opieki zdrowotnej [...] [i] są w stopniu mniejszym niż przeciętny samodzielne”¹⁵¹. Oznacza to przyzna-nie określonych gwarancji dla jednostki, z jakich można wywieść „prawo do pewnych świadczeń materialnych ze strony władz publicznych”, a także stworzenie warunków do ogólnej oceny stanu zdrowia poszczególnych osób, które z racji wykonywanego zawodu pozostają w styczności z innymi ludźmi, jako podmioty jednocześnie uprawnione i zobowiązane.

Drugi zasadniczy komponent socjalnego prawa do opieki zdrowotnej to prawo do niezachorowania, wyrażające się w aspektach promocji i pre-wencji. W odniesieniu do tego ostatniego odpowiednie regulacje zawiera dyspozycja normy wyrażonej w art. 68 ust. 4 Konstytucji rp stwierdzającej, że „władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska”, w którym żyje człowiek. Stwarza to zobowiązanie do tworzenia prawa dobrej jakości, w tym prawa do zdrowego środowiska. Zdaniem tK normy art. 38 i art. 68 ust. 1 Konstytucji rp składają się na naczelną zasadę konstytucyjną

„takiego kształtowania porządku prawnego, który będzie sprzyjał ochronie życia i zdrowia obywateli”¹⁵². Z tego także względu dopuszcza się możli-wość ograniczenia innych praw i wolności, choćby wielu osób (np. prawo do zgromadzeń), jeśli istnieje uzasadnione ryzyko dla zdrowostanu choćby jednego człowieka, a stanu zagrożenia nie można uniknąć w inny sposób.

Aspekt promocji prawa do zdrowia wyrażony jest przede wszystkim przez treść art. 68 ust. 5 Konstytucji rp, w którego świetle „władze publicz-ne popierają rozwój kultury fizyczpublicz-nej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży”.

przepis ten należy odczytywać w kontekście obowiązku prowadzenia przez państwo polityki sprzyjającej możliwości zachowania i rozwijania zdrowia, w tym poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki w zakresie kultury fi-zycznej. Konstytucyjne zobowiązanie władz publicznych do wychowania fizycznego dzieci i młodzieży ma charakter instrumentalny w odniesieniu do nadrzędnego celu, którym jest profilaktyka i edukacja zdrowotna¹⁵³. promo-cja zdrowia w wymiarze negatywnym służy przeciwdziałaniu niekorzystnym zachowaniom zdrowotnym, np. alkoholizmu, nikotynizmu i narkotyzmu¹⁵⁴.

Naruszenie konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia może nastąpić poprzez niezastosowanie przez ustawodawcę środków przewidzianych w art.

68 ust. 2-5 Konstytucji rp; zrealizowanie tego celu poniżej tzw. standardu minimalnego, uniemożliwiającego w konsekwencji osiągnięcie celu

nadrzęd-151 Wyrok tK z 22 lipca 2008 r., sygn. K 24/07 (Dz.U. z 2008 r. Nr 138, poz. 874).

152 Wyrok tK z 12 marca 2014 r., sygn. p 27/13 (Dz.U. z 2014 r. poz. 375).

153 M. Bartoszewicz, op. cit., s. 137; H. Zięba-Załucka, op. cit., s. 44.

154 Orzeczenie tK z 14 lipca 1986 r., sygn. K 1/86, OtK z 1986 r. poz. 3.

nego, którym jest ochrona zdrowia ludzkiego, a także przez faktyczne lub prawne ograniczenie możliwości skorzystania z konstytucyjnego prawa do zdrowia, niezgodnego z treścią normy wyrażonej w art. 31 Konstytucji rp¹⁵⁵. treścią roszczenia jest możliwość żądania przez jednostkę zaniechania dal-szego naruszania prawa do zdrowia przez dokonujące tego naruszenia przez podmioty trzecie albo zobowiązanie do podjęcia przez państwo działań o charakterze pozytywnym, które kompensowałyby doznany uszczerbek¹⁵⁶. to ostatnie zawiera w sobie wymóg pozytywnego działania ustawodawcy wyrażającego szacunek dla zdrowia ludzkiego jako dobra fundamentalnego.

3.1.2. prAWO DOStĘpU DO pUBLicZNeJ OpieKi ZDrOWOtNeJ