Zakres przedmiotowy i terytorialny prawa do zdrowia

przedmiotem prawa do zdrowia jest uprawnienie jednostki do nieinge-rowania przez podmioty trzecie w jej zdrowie. Obejmuje ono zakaz stoso-wania wszelkich środków o charakterze inwazyjnym, mogących chociażby w sposób potencjalny powodować zmiany w zdrowostanie danej jednostki.

Zakres przedmiotowy od końca lat 90. XX w. ulega stopniowej krystaliza-cji, głównie dzięki aktywności orzeczniczej Hrc¹⁰⁰. Można wyróżnić kilka

95 B. Baer, A. Ball, H. Nygren-Krug, A. rietveld, D. Weil, Human Rights-based Ap-proaches to HIV, Tuberculosis, and Malaria, [w:] Advancing the Right..., op. cit., p. 245-255.

96 „HiV/AiDS, malaria, gruźlica i inne choroby zakaźne stanowią poważne zagrożenie dla całego świata i stają się jednym z wyzwań dla osiągnięcia milenijnych celów rozwojo-wych”. Zob. ust. 57 WSO.

97 W przypadku osoby pozbawionej wolności, a zakażonej wirusem HiV, „tak długo, jak skarżący pozostaje w zakładzie karnym, powinien być traktowany w sposób humani-tarny, z poszanowaniem przyrodzonej godności i mieć możliwość skorzystania z opieki zdrowotnej, odpowiedniej do stanu zdrowia”. Decyzja Hrc w sprawie Bradley Mccallum przeciwko republice południowej Afryki, com. No. 1818/2008.

98 W szczególności: prawo do niedyskryminacji (art. 2), prawo do życia, przeżycia i rozwoju (art. 6), prawo do respektowania poglądów (art. 12), prawo do prywatności (art.

16), które powinny być respektowane na wszystkich poziomach profilaktyki, leczenia, opieki i wsparcia.

99 Decyzja Hrc w sprawie ronald everett przeciwko Hiszpanii, com. No. 961/2000.

100 O.A. cabrera, A.S. Ayla, op. cit., p. 25-35.

płaszczyzn, w których ramach komponent negatywny prawa do zdrowia może być realizowany. W szczególności chodzi o normy wolnościowe do-tyczące pozbawiania zdrowia i życia, naruszenia nietykalności cielesnej, wolności od tortur i wszelkich form wykorzystywania, a także innych form naruszenia godności skutkujące uszczerbkiem w sferze zdrowia psychicznego i społecznego.

Zakres prawa należy łączyć z art. 6 MppOip, poddającym ochronie biologicznej całokształt egzystencji człowieka¹⁰¹. Wprowadza on zakaz po-zbawiania jednostki życia i zdrowia jako aktów celowego działania bądź zaniechania. Odmowa udzielenia pomocy medycznej w warunkach termi-nalnych, skutkująca śmiercią jednostki, jest rażącym naruszeniem art. 6 MppOip i zasługuje na reakcję ze strony władz nadzorujących¹⁰². Naruszenia mogą dotyczyć aspektu horyzontalnego bądź wertykalnego, zarówno w od-niesieniu do jednostek, kobiet ciężarnych albo do całych grup ludności¹⁰³.

Godzenie w zdrowie innej jednostki stanowi naruszenie jej przysługu-jącego, osobistego prawa. co do zasady także działania wymierzone przez jednostkę we własne zdrowie stanowią naruszenie omawianego prawa. Zda-niem Hrc strajk głodowy i odmowa przyjmowania pokarmów skutkująca rozstrojem zdrowia nie stanowi jednak samoistnej przesłanki naruszenia prawa do zdrowia analizowanego pod kątem art. 6 i art. 9 MppOip¹⁰⁴. przy ocenie fizycznych obrażeń i dolegliwości nie ma także znaczenia fakt, że ofiara w czasie zadawanych jej cierpień znajdowała się w stanie narkotycz-nym, w jaki sama się wprawiła¹⁰⁵. Uprawnienie jednostki do „odzyskania zdrowia bez jakiejkolwiek ingerencji ze strony władz państwa” ma zatem charakter prawa politycznego.

101 A. Szymaniak, Prawo do życia, [w:] Prawa człowieka. Wybrane zagadnienia i prob-lemy, red. L. Koba, W. Wacławczyk, Warszawa 2009, s. 167-168.

102 Aby ustalić, czy doszło do naruszenia art. 6, należy zebrać informacje o stanie zdrowia jednostki na wszystkich etapach postępowania, aby ustalić, czy i w jakim stopniu doszło do jego pogorszenia; zob.: Decyzja Hrc w sprawie r.S. przeciwko trynidadowi i to-bago, com. No. 684/1996.

103 Ataki fizyczne oraz groźby werbalne małżonka stanowią naruszenie integralności fizycznej, zdrowia fizycznego i psychicznego, a w konsekwencji uderzają w prawo do życia (życie w ciągłym strachu). Decyzja Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet w sprawie A.t. przeciwko Węgrom, ceDAW com. No. 2/2003.

104 Strajk głodowy podjęty przez jednostkę w ramach wykonywania prawa wyrażonego w art. 19 ust. 1 nie jest objęty restrykcjami wyrażonymi w ramach klauzuli bezpieczeństwa publicznego. Decyzja Hrc w sprawie Griffin przeciwko Hiszpanii, com. No. 493/1992.

Fakt utraty masy ciała, zagrażający życiu i zdrowiu jednostki, może bowiem także wynikać z innych czynników, także tych leżących po stronie jednostki. Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie Hanan Ahmed Fouad Abd el Khalek Attia przeciwko Szwecji, com.

No. 199/2002.

105 Zob.: Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie r.S. przeciwko Austrii, com. No. 111/1998.

Kolejna grupa czynów, wypełniająca znamiona bezprawnej ingerencji w ludzkie zdrowie, związana jest treściowo i funkcjonalnie z art. 7 MppOip oraz art. 3 tAc, zakazującymi stosowania tortur. Do takiego naruszenia może dojść w placówce szpitalnej, centrum medycznym czy klinice, leczni-cy i we wszelkich innych miejscach, w których podejmowane są czynności związane z przywracaniem czynności życiowych i zdrowotnych¹⁰⁶. Szczegól-nym przypadkiem są miejsca zamknięte, w tym ośrodki ochrony zdrowia psychicznego¹⁰⁷. przy ocenie, czy doszło do naruszenia art. 3 cAt, należy uwzględniać wszelkie okoliczności mające wpływ na zdrowie jednostki, będącej bezpośrednio lub pośrednio pozbawionej możności przebywania w normalnych warunkach¹⁰⁸. Ważne są nie tylko fizyczne znamiona tortur (blizny, rany) jako dowody skutków uszczerbku, ale zachowana, wiarygodna dokumentacja medyczna opisująca stan zdrowia ofiary.

W przypadku cudzoziemców zagrożonych deportacją, pogorszenie sta-nu zdrowia fizycznego lub psychicznego z tytułu grożącej deportacji jest niewystarczające, aby mówić o naruszeniu prawa do zdrowia. Samo zasto-sowanie instytucji deportacji nie jest jednoznaczne z naruszeniem przez państwo art. 3 cAt. Zwiększone ryzyko dla zdrowia nie stanowi jednak nigdy samodzielnej przesłanki uniemożliwiającej ekspulsję¹⁰⁹. Konieczne jest udowodnienie istnienia dodatkowych faktorów¹¹⁰. przykładowo, sama możliwość nabycia syndromu ptSD nie stanowi faktoru skierowanego prze-ciwko zdrowiu psychicznemu jednostki, muszą istnieć ku temu poważne, obiektywne podstawy, o których mowa w art. 3 ust. 2 cAt, aby można było traktować wydalenie jako zagrażające zdrowiu jednostki. Stan zdrowia jest zatem wypadkową dwóch zmiennych – poziomu cierpień, których jednostka

106 Umieszczenie osoby w zakładzie psychiatrycznym oraz leczenie, któremu została ona tam poddana wbrew swojej woli, stanowi naruszenie art. 7 MppOip.

107 przyjęcie jednostki do zakładu psychiatrycznego „[...] stanowi uznanie ograniczo-nej zdolności tej osoby, w zakresie działań prawnych i innych [...]. państwo ma szczególny obowiązek ochrony osób bezbronnych w granicach swojej jurysdykcji, w tym także osób chorych psychicznie. [Hrc] uznaje również, że ponieważ skarżąca miała ograniczoną zdol-ność do podjęcia jakichkolwiek działań, które mogłyby wpłynąć na jej możliwość osobistego uczestnictwa w postępowaniu, sąd powinien był zapewnić jej pomoc lub zastępstwo w tym zakresie, tak aby w czasie postępowania jej prawa mogły być właściwie zabezpieczone”.

Decyzja Hrc w sprawie Bożena Fijałkowska przeciwko polsce, com. No. 1061/2002.

108 Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie elif pelit przeciwko Azerbejdża-nowi, com. No. 281/2005.

109 Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie G.r.B. et al. przeciwko Szwecji, com. No. 83/1997.

110 Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie M.F. przeciwko Szwecji, com.

No. 326/2007.

doznała, oraz stopnia niepewności odnośnie do obecnej i przyszłej sytuacji faktycznej i prawnej¹¹¹.

Szczególnym przypadkiem naruszenia prawa do zdrowia jest zamach na jej zdrowostan w sytuacji faktycznego pozbawienia jej wolności. W warun-kach detencji brak należytej higieny, w tym czystych ubrań czy ograniczenia w dostępie do łóżka, wpływają w sposób znaczący na zdrowie jednostki i mogą być uznane za naruszenie art. 10 ust. 1 MppOip¹¹². Naruszenie prawa do zdrowia może nastąpić także w wyniku prowadzonych badań nauko-wych, niezależnie od tego, czy odbywają się one na osobie będącej na wol-ności, czy przebywającej w warunkach detencji. W sytuacji zaistnienia kolizji pomiędzy prawem do zdrowia a wolnością badań naukowych, w tym badań medycznych, lekarskich i zdrowotnych, noszących znamiona eksperymentu, należy rozpatrywać normę art. 7 MppOip in fine, stanowiącą bezwzględny zakaz poddawania doświadczeniom drugiego człowieka, bez możliwości wyrażenia przezeń swobodnej i dobrowolnej zgody na dysponowanie swoim statusem zdrowotnym¹¹³. Wachlarz możliwych naruszeń jest nieograniczony, co powoduje stałe poszerzenie zakresu przedmiotowego prawa do zdrowia w systemie ochrony praw człowieka ONZ¹¹⁴.