Programy i projekty UE w dziedzinie kultury

Wspomniany wyżej projekt Capital Culture powstał w 1985 r. z inspiracji greckiej minister kultury Meliny Mercouri. Uznając, że Europa była od zawsze miejscem aktywności artystycznej, ministrowie kultury WE ustanowili doroczne obcho-dy Europejskiego Miasta Kultury. W ramach programu corocznie wybranemu miastu europejskiemu nadawany jest tytuł i status miasta kultury, co wiąże się z obchodami przygotowanego przez to miasto programu imprez kulturalnych, związanych z dziedzictwem kulturowym Europy i wybranego regionu. Na ogół wybieranych jest corocznie kilka miast z różnych krajów Unii, tak aby pokazać i ożywić jak największą liczbę miast i regionów. Pierwszym Europejskim Miastem Kultury – ze względu na kulturowy wkład w europejską cywilizację i aby uho-norować pomysłodawczynię – zostały Ateny (1985). Następnymi były: Floren-cja (1986), Amsterdam (1987), Berlin (1988), Paryż (1989), Glasgow (1990), Dublin (1991), Madryt (1992), Antwerpia (1993), Lizbona (1994), Luksemburg (1995), Kopenhaga (1996), Saloniki (1997), Sztokholm (1998), Weimar (1999). W 1999 r. zmieniono tytuł wyróżnionego miasta na „Europejską Stolicę Kultury” oraz tryb przyznawania tytułu, angażując w procedurę najważniejsze instytucje europejskie: Parlament Europejski, Radę UE, Komisję Europejską oraz Komitet Regionów. W sposób szczególny uhonorowany został rok 2000 – rok milenij-ny, poprzez wybór aż dziewięciu europejskich stolic kultury a wśród nich także Krakowa. Nawiązały one ze sobą współpracę, powołując Stowarzyszenie Euro-pejskich Miast Kultury 2000, którego celem miała być koordynacja działań pro-mocyjnych, terminów imprez oraz polityki informacyjnej. W ramach wspólnego programu udało się zrealizować 11 projektów: Oblicza Ziemi (Santiago de Com-postella); Technomade (Awinion); Th e Coasts and Waterways (Bergen); Th e Mouse of the 9 Cities (Bruksela); Cafe Nine (Bologna); Telelink (Praga), Codex Calixtinus (Kraków); Communication (Helsinki); Voices of Europe (Reykjavik); Kide (Helsinki); Wlk Abort/Stalk (Bruksela)4.

W ramach międzynarodowego projektu Codex Calixtinus realizowanego w Krakowie zrekonstruowano zapisaną w nim XII-wieczną liturgię opracowaną przez papieża Kaliksta II5, wykonywaną przed wiekami w katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostella. Część liturgiczno-muzyczna księgi obejmowała tra-dycyjny repertuar gregoriański, który wzbogacony został o ok. 20 dwugłosowych utworów polifonicznych. Zrekonstruowaną liturgię zaprezentowano w siedmiu Europejskich Miastach Kultury, podczas koncertu z udziałem solistów z różnych krajów, którym towarzyszyły lokalne chóry męskie i chłopięce. Nagranie koncer-4 Szczegółowe omówienie projektów patrz: E. Latoszek, op. cit., s. 488–491.

5 Tak się formalnie przyjmuje, zob.: www. krakow2000.pl/99_wydarzenia/99codexcalixtinus.htm, [21.06. 2013].

tu krakowskiego dokonane zostało w marcu 2000 r. Przy okazji realizacji projektu odbyła się pielgrzymka krakowskiej młodzieży akademickiej do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela6.

W 2005 r. w związku z rozszerzeniem Unii Europejskiej Projekt „Capital Cul-ture” został zmodyfi kowany wspólną decyzją PE i Rady UE7, na mocy której od 2009 r. corocznie wybierane są dwie Europejskie Stolice Kultury, jedna za „sta-rej” a druga z „nowej” Unii. W następnym roku PE i Rada UE ogłosiły nowe zasady wyboru kandydatów, którzy odtąd wybierani są przez komisję selekcyjną, składającą się z 13 osób – 7 z instytucji europejskich i 6 ekspertów krajowych8. W 2013 r. ten zaszczytny tytuł przypadł Koszycom (Słowacja) oraz Marsylii we Francji a w 2016 r. Europejską Stolicą Kultury będzie Wrocław.

Kolejnym projektem europejskim był realizowany w latach 1996–1999 pro-gram Kalejdoskop (Caleidoscope). Celem Propro-gramu była popularyzacja kultury europejskiej, poprzez wspieranie projektów kulturalnych, artystów i imprez o za-sięgu europejskim. Obliczony na cztery lata program Kalejdoskop dysponował budżetem w wysokości prawie 38 mln euro. Obejmował szereg dziedzin kultu-ry, takich jak: muzyka, opera, taniec, teatr, sztuki piękne, architektura, fotogra-fi a. W sumie udało się zrealizować 518 projektów kulturalnych 15 krajów UE i EFTA, a także krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym ok. 10 tys. przed-stawień teatralnych, 70 festiwali i wiele innych imprez. Przy programie współpra-cowało bądź wzięło w nim udział blisko 1500 instytucji zajmujących się kulturą oraz 50 tys. artystów i pracowników kultury z całej Europy9.

Program Ariane, realizowany był w latach 1997–1998, a suma środków na jego realizację opiewała na 7 mln euro. Celem programu była promocja i wsparcie sektora książek i czytelnictwa. Dotyczył on także wsparcia dla tłumaczeń literatu-ry, sztuk teatralnych i opracowań upowszechniających kulturę, historię i sztukę. Z Programu dofi nansowano także szkolenia dla osób pracujących w tych dziedzi-nach. Ideowym przesłaniem programu Ariane było upowszechnianie literatury europejskiej, formowanie mentalności europejskiej oraz promocja teatru europej-skiego10.

Kolejnym chronologicznie programem był Raphael, realizowany w latach 1997–2000 z budżetem o wysokości 30 mln euro. Celem programu było umoc-nienie współpracy na rzecz ochrony, konserwacji i utrwalania europejskiego dziedzictwa kulturalnego, wyrabiania obywatelskiej świadomości znaczenia 6 www.biurofestiwalowe.pl/...codex-calixtinus –koncert-sredniowiecznej muzyki sakralnej [21.06. 2013].

7 Decyzja 649/2005/WE[5].

8 Decyzja 1622/2006/WE[7].

9 Program Kalejdoskop, http://www.mk.gov.pl/pkk/publikacje.php [czerwiec 2005].

dziedzictwa kulturalnego oraz ułatwianie dostępu do zasobów muzealnych w Europie. Program Raphael był próbą całościowego ujęciem działań na rzecz ochrony przede wszystkim dziedzictwa archeologicznego i architektonicznego, lecz na skutek braku porozumienia w Radzie UE objął tylko niektóre uzgodnio-ne tematy, takie jak: muzea, kolekcje, biblioteki i archiwa, w tym archiwa foto-grafi czne, fi lmowe i audiowizualne, obiekty architektoniczne i archeologiczne (w tym podwodne), kompleksy i zabytki architektoniczne a także zabytki kra-jobrazu11.

W początkach 2000 r. w związku z kończącymi się programami współpracy kulturalnej, Parlament Europejski i Rada UE przyjęły decyzją nr 508/2000/EC12

Program Kultura 2000, ustanowiony na lata 2000–2005, z budżetem 28  mln euro. Nowy Program wspierał współpracę pomiędzy twórcami, operatorami kul-tury, publicznymi i prywatnymi promotorami oraz instytucjami kulturalnymi państw członkowskich i kandydackich UE, a także innych krajów. Cele Programu były następujące:

– promocja dialogu kulturowego oraz wzajemne poznawanie kultury i histo-rii narodów Europy – promocja twórczości, ponadnarodowe propagowanie kultury i mobilności artystów, twórców i innych osób i podmiotów profe-sjonalnie związanych z kulturą, a także ich dzieł, ze szczególnym uwzględ-nieniem młodzieży,

– wspieranie różnorodności kulturowej oraz rozwój nowych form ekspresji kulturowej,

– wspieranie wspólnego dziedzictwa o szczególnym znaczeniu dla Europy, w tym propagowanie umiejętności i dobrych praktyk w zakresie konserwa-cji i ochrony tegoż dziedzictwa kulturowego,

– promocja i zachęcanie do dialogu międzykulturowego oraz wzajemnej wy-miany pomiędzy kulturami europejskimi i pozaeuropejskimi,

– uwzględnianie roli kultury w rozwoju społeczno-ekonomicznym,

– uznanie kultury za czynnik ekonomiczny oraz za czynnik integracji społecz-nej i obywatelskiej,

– ułatwianie dostępu do dzieł i instytucji kultury dla możliwie największej liczby obywateli UE.

Przyjęto założenie, że realizowane w ramach programu Kultura 2000 projek-ty powinny być ukierunkowane na: rozwój społeczeństwa obywatelskiego, nowe technologie /media na rzecz twórczości (kreatywne zastosowanie nowych tech-nologii), łączenie innowacji z tradycją. Każdego roku jako priorytetowy miał być traktowany jeden z sektorów działalności kulturalnej13.

11 Raphael. Ec.europa.eu/culture/archive/culture2000/historique/raphael_en.html [22.06. 2013].

12 Dz. Urz. WE OJ L 63 z 10.03. 2000.

Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 12 grudnia 2006 usta-nowiono nowy kompleksowy program współpracy w zakresie kultury „Kultura” (2007–2013), którego celem jest wzmocnienie wspólnej dla Europejczyków

prze-strzeni kulturowej w celu wsparcia procesu tworzenia się obywatelstwa europejskie-go14. Program ma trzy cele:

– wspieranie ponadnarodowej mobilności specjalistów z sektora kultury, – wspieranie ponadnarodowego obiegu dzieł sztuki oraz wyrobów

artystycz-nych i kulturalartystycz-nych,

– wspieranie dialogu między kulturami.

W ramach programu realizowane są różne projekty, lecz warunkiem uzyska-nia wsparcia Komisji Europejskiej jest spełnienie wymogów w zakresie trzech po-ziomów działań, odpowiadających różnym potrzebom.

Pierwszy poziom to wspieranie działań w zakresie kultury. Określono trzy ro-dzaje działań kwalifi kujących się do wsparcia: wieloletnie programy współpracy, działania w ramach współpracy i działania specjalne (o dużym znaczeniu sym-bolicznym). Pomoc unijna waha się w zależności od zdolności projektów do ge-nerowania „europejskiej wartości dodanej” i nie może przekraczać 50% budżetu projektu i 500 tys. euro. Dwa pozostałe poziomy to wspieranie organizacji działa-jących w dziedzinie kultury oraz wspieranie badań, gromadzenia i rozpowszech-niania informacji oraz maksymalizacji oddziaływania projektów w dziedzinie współpracy kulturalnej i rozwoju polityki.

KE powierzyła zarządzanie Programem Agencji Wykonawczej ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego. Program otwarty jest dla krajów kandydu-jących do UE i korzystakandydu-jących ze Strategii Przedakcesyjnej, dla państw Bałkanów Zachodnich oraz państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Wiel-kość środków, jakie przeznaczono na realizację Programu wynosi 400 mln euro. Jest on kontynuacją Programu „Kultura” 2000 oraz programów: Kalejdoskop, Ariane i Raphael.

Program Kultura jest obecnie podstawowym narzędziem działań Unii Euro-pejskiej w zakresie rozwijania międzynarodowej współpracy w dziedzinie kultury, pielęgnowania różnorodności europejskiego dziedzictwa kulturowego i budowa-nia mostów pomiędzy kulturami. Dzięki Programowi (obecnie kończy się druga edycja) liczne instytucje i organizacje kulturalne – muzea, teatry, orkiestry, zespo-ły taneczne, grupy artystów, mogą pracować wspólnie na poziomie europejskim, nawiązywać kontakty i realizować projekty o zasięgu wykraczającym poza ramy lokalne i krajowe. W ramach programu w okresie 2007–2011 jego zasięgiem ob-jęto 3000 organizacji z 70 krajów. Rocznie przyznawane są granty w ramach ok. 250 projektów (na sumę od 43 do 58 mln euro).

Polska bieże czynny udział w programie od 2001 r. W edycji 2007–2013 (a więc już w okresie formalnego członkostwa w UE), Polska uczestniczyła w po-nad 110 projektach, na kwotę przekraczającą 45 mln euro. W 22 projektach Pol-ska była liderem grupy15.