kary pozbawienia wolności
3.4.2. Faza próby naprawy przepisów naruszających prawo więźniów do 3 m² powierzchni mieszkalnejprawo więźniów do 3 m² powierzchni mieszkalnej
Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 maja 2008 roku (SK 25/07) została uchwalona ustawa z dnia 9 października 2009 roku o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2009 r. Nr 190, poz. 1475) dostosowująca prawo karnowykonawcze do treści ww. wyroku. Trybunał Konstytucyjny posta-nowił odroczyć termin utraty mocy obowiązującego, zakwestionowanego art. 248 § 1 k.k.w. Decyzja o odroczeniu była spowodowana nie tyle potrzebą dokonania zmian w przepisach prawnych, ile koniecznością podjęcia wielu działań natury organizacyjnej, w celu wyeliminowania przeludnienia w zakładach karnych58.
U podstaw filozofii nowelizacji k.k.w. leżało przekonanie, że w systemie wię-ziennym zawsze może wystąpić zjawisko przeludnienia więziennego. W związku z tym uznano, że trzeba stworzyć podstawy prawne, aby przeludnienie więzienne w określonej sytuacji i w stosunku do określonej grupy skazanych zalegalizować. Temu celowi miała służyć regulacja zawarta w § 2a – 2i dodana do art. 110 k.k.w. ustawą z dnia 9 października 2009 roku59. Czy ten zabieg legislacyjny się udał? Nie podlegają dyskusji sytuacje określone w art. 110 § 2a k.k.w., które są przesłanką do naruszenia prawa do ustawowej normy powierzchniowej. Godny podkreślenia jest fakt, że ustawodawca określił dolną granicę powierzchni mieszkalnej do 2 m² oraz czas przebywania na takiej powierzchni do 90 dni. Wydaje się, że ustawo-dawca nie musiał tak daleko się zabezpieczać, bowiem sytuacje, o których mowa
57 Z uzasadnienia do Wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 maja 2008 r. (SK 25/07).
58 Wyrok TK zapadł 25 maja 2008 r. (OTK – A 2008, nr 4, poz. 62, Dz.U. RP 2008/96/620, Prok.i Pr. 10/2008, LEX nr 380071), znowelizowane przepisy k.k.w. weszły w życie 6 grudnia 2009 r.
w art. 110 § 2a k.k.w., nie zawsze można ująć i zamknąć w granicach 90 dni. Poważne zastrzeżenia budzą regulacje zawarte w art. 110 § 2b, są to bowiem od-stępstwa daleko idące, rokujące recydywę praktyki z uchylonego już art. 248 § 1 k.k.w. Z punktu widzenia interesów bezpieczeństwa społeczeństwa izolacja osób, o których jest mowa w § 2b, jest słuszna. Sposób rozwiązania tego problemu po-winien być inny, zapewne w aktualnej szacie prawnej będzie generował przelud-nienie więzienne. Istnieją już w świecie rozwiązania, które można by przenieść do polskich warunków, np. przyjęcie zasady, że więzienie zaludnia się w 95%60. Re-zerwa 5% byłaby wykorzystana w celach, o których mowa w cytowanym art. 110 § 2b k.k.w. oraz w bardzo wielu innych sytuacjach, gdy więźniowie nielegalnie przebywający na wolności są do nich doprowadzeni lub sami się zgłoszą do dal-szego odbywania kary pozbawienia wolności. Negatywnie oceniając rozwiązanie zawarte w § 2b art. 110 k.k.w., należałoby zwrócić uwagę, że wszelkie zgody sędziów penitencjarnych na przedłużanie terminów, o których mowa w § 2b, są
iluzoryczne. Doświadczenie z okresu obowiązywania art. 248 § 1 uczy, że nigdy
nie sprzeciwiali się decyzjom dyrektorów ZK i AŚ, a skargi więźniów na decyzje ww. organów były bezskuteczne61. Ponadto nakłady pracy administracyjnej nad czuwaniem, żeby czas przebywania osoby uwięzionej w warunkach powierzchni mieszkalnej poniżej 3 m² nie przekroczył okresów wymienionych w znowelizo-wanym art. 110 k.k.w., jest marnotrawieniem zasobów ludzkich, które mogłyby być wykorzystane w bardziej celowy sposób.
Wydaje się, że zbędne oraz niecelowe było wydanie rozporządzenia określa-jącego tryb postępowania właściwych organów w wypadkach, gdy liczba osadzo-nych w zakładach karosadzo-nych i aresztach śledczych przekroczy w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów, w szczególności tryb postępowania Dyrektora Gene-ralnego Służby Więziennej, dyrektorów okręgowych oraz dyrektorów zakładów karnych lub aresztów śledczych w zakresie zawiadamiania o przekroczonej po-jemności odpowiednio w skali kraju, obszaru działania okręgowego inspektoratu oraz zakładu karnego lub aresztu śledczego, tryb postępowania dyrektorów za-kładów karnych i aresztów śledczych w zakresie organizowania dodatkowych cel mieszkalnych, a także tryb postępowania prezesów sądów i kierowników jedno-stek organizacyjnych prokuratury w przypadku przeludnienia zakładów karnych lub aresztów śledczych ponad ustaloną pojemność w skali kraju, uzasadniając konieczność humanitarnego traktowania osadzonych, poszanowaniem ich godno-ści ludzkiej z dwóch powodów. Jaki cel ma uruchamianie mechanizmu zawartego w rozporządzeniu w momencie, gdy liczba osadzonych w skali kraju przekroczy
60 Komisja w stanie Minnesota połączyła kwestię wysokości orzekanych kar z liczbą miejsc w wię-zieniach i nakazała takie miarkowanie kar, aby liczba uwięzionych nie przekraczała granicy 95% liczby miejsc! Por. J. Jasiński, Problem przeludnienia zakładów karnych, „Przegląd Więziennic-twa Polskiego” 1997, nr 15, s. 15.
61 Wyjątkiem jest wyrok SN z 28 lutego 2007 r. CSK 431/06, patrz: uzasadnienie do wyroku (Biul. SN Nr 6/07 z dnia 5 lipca 2007 r., OSNC 2008, nr 1, poz. 13).
ogólną pojemność? Informacje mówiące o owym przekroczeniu wskazują na ist-nienie problemu, natomiast nie podają, jak liczba ta odnosi się do liczby prze-ludnionych zakładów karnych lub liczby więźniów żyjących w przeprze-ludnionych więzieniach. Po drugie, organizowanie dodatkowych cel mieszkalnych powinno następować tylko w sytuacjach, o których mowa w § 2a art. 110 k.k.w.
Nowelizacja przepisów k.k.w., tj. dodanie do art. 110 przepisów § 2a – § 2i stanowiących realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego, spotkała się z ich surową oceną przez niektórych komentatorów prawa karnego wykonawczego. S. Lelental stwierdza, iż wyżej wymienione przepisy nie rozwiązują problemu, który miały rozwiązać, są jedynie mistyfikacją. „Można więc oczekiwać – pisze autor – że po zbadaniu tych przepisów i analizie praktyki ich stosowania RPO wy-stąpi do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie ich niezgodności z przepisa-mi Konstytucji RP, które stanowiły podstawę niezgodności z Konstytucją przepisu art. 248 § 1”62. Taka ocena ustawowych rozwiązań przeludnienia więziennego jest zdroworozsądkowa i do przyjęcia. Po uchyleniu art. 248 k.k.w. ustawą z dnia 9 października 2009 roku (Dz. U. Nr 198, poz. 1475) i dodaniu przepisów 2a–2i do art. 110 k.k.w. sytuacja faktyczna więźnia w zakresie ochrony jego prawa do powierzchni mieszkalnej niewiele się zmieniła. Mocą ustawy została zalegali-zowana możliwość naruszenia prawa więźnia do powierzchni mieszkalnej nie mniejszej niż 2 m², wcześniej taka możliwość istniała na mocy rozporządzenia wydanego na podstawie art. 248 k.k.w. Jedyną korzyścią ze znowelizowanych przepisów k.k.w. jest to, iż pobyt skazanego w zatłoczonej celi jest ograniczony czasowo. Omawiane przepisy budzą wiele wątpliwości i pytań. Dwa z nich są ważne. Po pierwsze, czy prawa podmiotowe więźniów, w tym prawo do mini-malnej powierzchni mieszkalnej, ustawodawca może naruszyć tylko z powodu przeludnienia? Po drugie, czy norma powierzchni mieszkalnej 2 m² nie narusza przepisu art. 3 EKPCz?
62 S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 3, art. 110 Nb. 26, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010.