Standardy międzynarodowe

W dokumentach międzynarodowych brak konkretnych standardów doty-czących powierzchni mieszkalnej lub kubatury, jaka powinna przypadać w celi na jednego więźnia13. Wiele z nich jednak wskazuje, jakie standardy powin-ny spełniać powierzchnie mieszkalne, dostrzegając ich znaczenie dla reali-zacji celów całości systemu penitencjarnego14. Według Wzorcowych Reguł

12 T. Szymanowski, Z. Świda, Kodeks..., Warszawa 1998, s. 237.

13 J. Malec, Generalna koncepcja postępowania z osobami pozbawionymi wolności, [w:] Stan i

wę-złowe problemy polskiego więziennictwa, cz. III, „Biuletyn RPO. Materiały” 1988, nr 34, s. 422.

14 N. Pawłowska, Prawo podmiotowe więźniów do powierzchni mieszkalnej, „Państwo i Prawo” 2007, z. 6, s. 85.

Minimalnych15 w celach w porze nocnej należy umieszczać po jednym więźniu. Wyjątkowo dopuszcza się możliwość korzystania z sal sypialnianych wspólnych, ale pod warunkiem starannego doboru więźniów i regularnej kontroli (Reguła 10). Cele więzienne muszą odpowiadać wszelkim wymaganiom zdrowotnym, posiadać

minimum powierzchni (Reguła 11). Europejskie Reguły Więzienne z 1987 roku16

powtarzają, że skazani w nocy przebywają w celach jednoosobowych. Zakwa-terowanie w celach wspólnych jest możliwe pod warunkiem starannego doboru więźniów i kontroli w ciągu nocy (Reguła 14). Cele mieszkalne powinny odpo-wiadać „wymogom zdrowotnym i higienicznym ze stosownym uwzględnieniem warunków klimatycznych, a zwłaszcza powierzchni kubicznej powietrza,

roz-sądnej powierzchni metrycznej” (Reguła 15). W cytowanej regule zwraca się

uwagę na normy kubiczne i metryczne, lecz nie określa się ich wprost w odpo-wiednich miarach kubaturowych i metrycznych. Europejskie Reguły Więzienne z 2006 roku17 w podobny sposób określają standardy pomieszczeń przeznaczo-nych dla więźniów.

„Pomieszczenia udostępnione dla więźniów, a w szczególności pomieszczenia do spania, są urządzone w sposób respektujący ludzką godność i tak dalece, jak to jest możliwe, prywatność oraz spełniające wymogi zdrowotne i higieniczne, przy czym właściwą uwagę przykłada się do ich warunków klimatycznych oraz w szczególności do powierzchni podłogi, ilości powietrza mierzonego w metrach kubicznych, oświetlenia, ogrzewania oraz wentylacji” (Reguła 18.1).

Europejskie Reguły Więzienne stanowią przełom w podejściu do kary po-zbawienia wolności18, w tym do naruszania praw więźnia. Na szczególną uwagę zasługuje treść Reguły 18.4, z której wynika, że prawo krajowe kształtuje me-chanizmy, by standardy minimum nie były w więzieniach naruszane z powodu

przeludnienia, chodzi tu przede wszystkim o warunki bytowe w

pomieszcze-niach mieszkalnych. Drugie stwierdzenie w regułach ma również charakter re-wolucyjny, a mianowicie brak środków nie uzasadnia warunków więziennych naruszających prawa osόb pozbawionych wolności. Takie podejście do ochrony

15 Reguły Minimalne dotyczące postępowania z więźniami. Rezolucje i zalecenia I Kongresu ONZ w sprawie zapobiegania przestępczości i postępowania z więźniami, Genewa 22 VIII – 3 IX 1955, [w:] L. Bogunia, T. Kalisz (red.), Prawo karne wykonawcze. Wybór źródeł, Kolonia Limited 2001, s. 41.

16 Zalecenia Nr R (87) 3 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie Europejskich Reguł Więziennych przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 12 lutego 1987 r. na 404 po-siedzeniu wiceministrów, zastępców ministrów, [w:] L. Bogunia, T. Kalisz (red.), Prawo karne

wykonawcze..., s. 65.

17 Zalecenia Rec (2006) 2 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich Rady Europy w sprawie Europejskich Reguł Więziennych przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 11 stycznia 2006 r. na 952 posiedzeniu delegatów, [w:] „Biuletyn” 2008, nr 11, Biuro Informacji Rady Europy, Wy-dawnictwo Naukowe Scholar.

18 M. Płatek, Europejskie Reguły Więzienne z 11 stycznia 2006 r., „Biuletyn” 2008, nr 1, Biuro In-formacji Rady Europy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 5.

praw osób więzionych jest oparte na nowej filozofii pojęcia funkcji i roli kary pozbawienia wolności w systemie sprawiedliwości karnej. Europejskie Reguły Więzienne

„przyznają wprost, że kara pozbawienia wolności szkodzi. Skoro jednak na obecnym etapie cywilizacji nie rezygnujemy z tej metody karania, jej wykonanie powinno odbywać się w spo-sób minimalizujący szkody. W tym celu postuluje się wykonywanie tej kary w spospo-sób, który nastawiony jest na społeczną integrację skazanego. Wymagają, aby warunki, nie tylko byto-we, odbywania kary pozbawienia wolności były maksymalnie zbliżone do warunków w spo-łeczeństwie otwartym i by jedyną dolegliwością, jaką odczuwa skazany, było pozbawienie wolności”19.

Jakkolwiek cytowane dokumenty stanowiące wzorcowe reguły postępowania z więźniami nie zalecają norm powierzchniowych przypadających na jedną osobę pozbawioną wolności, to jednak Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu po wizytach w Polsce w latach 1996, 2000, 2004 i 2009 zalecił zwiększenie minimalnej powierzchni, jaka powinna przypadać na jednego osadzonego, do co najmniej 4 m² w celach wieloosobowych i 6 m² w celach jednoosobowych20. N. Pawłowska zauważa, że Polska została potraktowana wyjątkowo łagodnie. W II Generalnym Raporcie Ko-mitetu ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu, pkt 43 ustalono ogólny standard 7 m² (pomieszczenia nie powinny być przy tym węższe niż 2 m² i niższe niż 2,5 m²)21. Przyjęcie dwóch szybkości implementacji standardów praw człowieka w więzieniach, tj. „wschodniej”, wy-rażającej się w wymaganiu minimum 4 m² na uwięzionego, „zachodniej”, wyma-gającej minimum 7 m², jest z gruntu ideą niewłaściwą, jak zauważa M. Płatek.

19 Tamże.

20 Sprawozdanie dla Polskiego Rządu na temat wizyty w Polsce przeprowadzonej przez Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Kara-niu (CPT) 30.06. – 12.07.1996 r., „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1999, nr 24–25, s. 121, „CPT zaleca, aby standard na jednego więźnia mężczyznę był taki sam jak dla kobiet tj. 4m². Komitet zaleca również, żeby jakiekolwiek cele liczące mniej niż 6 m² nie były używane jako pomieszczenia dla więźniów”. Por. także: Sprawozdanie dla Polskiego Rządu z wizyty w Pol-sce przeprowadzonej przez Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) 8–19 maja 2000 r., „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2002, nr 36, s. 148; Sprawozdanie dla Polskiego Rządu z wizyty Europejskiego Komitetu ds. Zapo-biegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) w dniach od 4 do 15 października 2004 r., „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2005, nr 7, s. 11 i 25 oraz Sprawozdanie CPT z wizyty w dniach od 26 października do 8 grudnia 2009 r. dostępne na stronie: http://www.cpt.coe.int/documents/pol/2011-20-inf-eng.htm „Report to the Polish Gouer-nment on the visit to Poland carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 26 November to 8 December 2009 CPT/Inf (2011) 20”.

Stwarza to niebezpieczeństwo dalszego upolityczniania prawa karnego ze szcze-gólnym naciskiem na politykę penitencjarną22.

W Polsce prawo do powierzchni mieszkalnej kształtowało się przez bardzo wiele lat, nigdy nie osiągnęło standardów, jakie obowiązują w większości krajów Europy Zachodniej.

3.3.2. Kształtowanie się polskich standardów prawa