Reguły rynkowe i zasady etyki fundamentem reformy

Jak wynika z dotychczasowego wywodu proponowana reforma winna zasadzać się na regułach konkurencji rynkowej. Podobnie jak w sferze gospodarki nie powinno być, co do zasady, różnicowania w sposobie traktowania podmiotów uczestniczących w grze rynkowej, tak w sferze ścigania przestępstw gospodarczych nie powinna występować, co do zasady, dyferencjacja na podmioty państwowe i prywatne, z punktu widzenia poziomu uprawnień czy dopuszczenia pewnych metod wykonywania funkcji śledczej. Impulsem wyzwalającym więk-szą skuteczność ścigania przestępstw gospodarczych winna być właśnie wolna konkurencja. Podmioty państwowe działające w tym obszarze winny działać w oparciu o zasady pełnego rozrachunku gospodarczego. Zasada ta winna dotyczyć tylko jednostek policji i innych orga-nów państwowych wykonujących funkcję śledczą, a nie innych, zajmujących się na przykład prewencją. Można by podnieść wątpliwość co do szans podmiotów prywatnych w konfronta-cji rynkowej z państwowymi, które, jak choćby policja, mogą korzystać z pomocy informato-rów pozyskiwanych w ramach działań operacyjnych. Wątpliwości te mogą być w części

za-180 sadne w odniesieniu do obszaru przestępczości tradycyjnej. Istnieją jednak przykłady agencji detektywistycznych, a tym bardziej wielkich firm zajmujących się gromadzeniem i przetwarzaniem informacji, odnoszących ogromne sukcesy na właściwym im polu, w każ-dym obszarze, w tym również przestępczości tradycyjnej.

Wątpliwości takie są zupełnie bezpodstawnie w odniesieniu do obszaru ścigania prze-stępczości gospodarczej, w którym wykorzystanie informacji pozyskanych w półświatku przestępczym nie ma żadnego znaczenia. W obszarze tym należy raczej zadbać o rozpropa-gowanie obcej jak na razie mentalności Polaków kultury whistle blowing - informowania o przestępstwach przez osoby prywatne, na przykład pracowników oraz tworzenie wewnętrz-nych (immanentwewnętrz-nych) oraz zewnętrzwewnętrz-nych (transcendentwewnętrz-nych) jednostek i podmiotów parają-cych się działalnością z dziedziny legal compliance i wewnętrznego dochodzenia korporacyj-nego. Postulowana wolna konkurencja w obszarze ścigania przestępczości gospodarczej win-na być rozumiawin-na współcześnie. Nie w tym rzecz, by pełniła owin-na funkcję gilotyny. Winwin-na raczej pełnić funkcję katalizatora wyzwalającego z konkurujących ze sobą podmiotów dodat-kową energię, która z kolei winna posłużyć wzmożeniu wysiłków mających na celu realizację celu postępowania przygotowawczego – prawidłowemu ustaleniu stanu faktycznego, a na-stępnie preliminarnemu rozstrzygnięciu o przestępności składających się nań czynów i posta-wieniu w stan oskarżenia ich sprawców lub o ich nieprzestępności i umorzeniu postępowania w sprawie lub przeciwko stającym pod postawionymi w jego toku zarzutami osobom. Konku-rencja nie wyklucza współpracy konkurujących ze sobą podmiotów z różnych sfer - pań-stwowej i prywatnej. Należy stworzyć warunki dla jej zaistnienia. Ideologia nawet najszczyt-niejsza nie jest właściwym narzędziem jej tworzenia. Prezentując pragmatyczne podejście do tej problematyki nie sposób przecenić znaczenia bodźców ekonomicznych w tej sferze – kon-kurencji dla efektywności, w znacznym stopniu realizowanej poprzez współpracę.

6.2 Podmiot powierzający wykonywanie funkcji śledczej

Postulat równoprawnego udziału podmiotów prywatnych w wykonywaniu funkcji śledczej w postępowaniu przygotowawczym, w kontekście całokształtu propozycji reformy wykonywania tejże funkcji zarysowanej w niniejszej rozprawie, rodzi pytanie o kompetencje do powierzenia jej wykonywania podmiotowi prywatnemu lub państwowemu. Pamiętając również o postulacie poszerzenia kręgu przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego oraz przyznania uprawnienia do rozstrzygania o ewentualnym ich objęciu publicznoskargowym trybem ścigania sędziemu śledczemu, należy dojść do wniosku, że w zależności od przypadku kompetencje te winny przysługiwać bądź pokrzywdzonemu wszczynającemu postępowanie przygotowawcze w sprawie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, bądź sędziemu śledczemu we wszystkich innych przypadkach.

Warto zauważyć, iż procedura karna nie przewiduje obecnie prowadzenia postępowa-nia przygotowawczego w sprawach prowadzonych w trybie prywatnoskargowym i stan ten jako niewłaściwy i niepożądany winien być zmieniony w drodze dokonania stosownych zmian w prawie. Podkreślenia wymaga również fakt, iż w wariancie maksimum wyżej zary-sowana propozycja reformy dopuszcza udział podmiotów prywatnych w wykonywania funk-cji śledczej w postępowaniu przygotowawczym, co do zasady we wszystkich obszarach,

181 a więc również poza obszarem przestępczości gospodarczej. Tak więc, nie tylko w sytuacji objęcia oskarżeniem publicznym sprawy o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, sędzia śledczy byłby kompetentnym do powierzenia wykonywania funkcji śledczej konkret-nemu podmiotowi państwowemu lub prywatkonkret-nemu. Czyniłby to również w sprawach ściga-nych z definicji w trybie publicznoskargowym. Nie wydaje się zasadnym ogłaszanie przetar-gu na wykonywanie tej funkcji w konkretnej sprawie lub w pewnej kategorii spraw. Niezawi-sły, kompetentny sędzia śledczy winien mieć pełnię dyskrecjonalnej władzy w tym zakresie, odpowiadającą obecnej władzy sądu lub prokuratora do powoływania biegłych dla wydania opinii w kwestii wymagającej wiedzy specjalnej.

Jednym z najistotniejszych kryteriów decyzji podmiotu powierzającego, winno być proponowane przez podmiot zainteresowany poprowadzeniem sprawy wynagrodzenie - zry-czałtowane, obliczone według stawek godzinowych za pracę poszczególnych osób lub wedle innej przejrzystej zasady. Warto rozważyć możliwość stosowania wynagrodzenia za sukces. Oczywiście korporacja prawnicza lub korporacja podmiotów uprawnionych do wykonywania funkcji śledczej w postępowaniu przygotowawczym winna prowadzić listę podmiotów pry-watnych do wykonywania tej funkcji uprawnionych. Sędzia śledczy powinien prowadzić taką listę podmiotów państwowych w swoim okręgu.

6.3 Aspekt finansowy reformy

Co jakiś czas wznawiane są prace legislacyjne na szczeblu rządowym nad aktami prawnymi wprowadzającymi stawki maksymalne za usługi świadczenia pomocy prawnej. Sam pomysł wydaje się zupełnie chybionym. Opozycja wobec stawek maksymalnych, sama w sobie, mogłaby być potraktowana jako ograniczenie społeczeństwu dostępu do pomocy prawnej. Im ta pomoc będzie bowiem tańsza, tym szersze rzesze społeczeństwa będą miały do niej dostęp. Nie tędy jednak droga. Zróżnicowanie spraw, ich charakteru i stopnia złożoności, nakładu pracy potrzebnego do realizacji konkretnego przedsięwzięcia, wkładu intelektualnego potrzebnego do osiągnięcia sukcesu i wiele innych czynników składa się na skomplikowany obraz problematyki wynagrodzeń za usługi z tego obszaru. Wziąwszy pod uwagę postulat otwarcia dostępu do wykonywania zawodów prawniczych, szczególnie do świadczenia po-mocy prawnej, należy dojść do wniosku, że to reguły konkurencji rynkowej, rozumianej współcześnie, winny ukształtować wynagrodzenia w tymże obszarze na optymalnym pozio-mie. Powyższy wywód dotyczy również w całej rozciągłości świadczenia pomocy prawnej poprzez wykonywanie funkcji śledczej w postępowaniu przygotowawczym, również w obsza-rze pobsza-rzestępczości gospodarczej. Wykonywanie tejże funkcji pobsza-rzez podmioty prywatne jest świadczeniem pomocy prawnej co do zasady, choć specyficznym ze względu na obszar, za-kres i podmiot zlecający.

6.4 Możliwość współfinansowania przez pokrzywdzonego

Co do zasady koszty procesu w sprawach z oskarżenia prywatnego winna ponosić strona przegrywająca sprawę. Jeśli pokrzywdzony na bazie zgromadzonego w spawie mate-riału dowodowego uzna, że szanse jej wygrania przed sądem są zbyt małe, by wnieść akt oskarżenia, będzie musiał ponieść koszty postępowania przygotowawczego we własnym

za-182 kresie. W postępowaniu sądowym o kosztach całego postępowania karnego, w tym również postępowania przygotowawczego, winien rozstrzygać sąd obciążając nimi jedną ze stron, tę przegrywającą sprawę lub miarkując je i obciążając nimi w określonej proporcji obie stro-ny. W sprawach objętych ściganiem publicznoskargowym pokrzywdzony może być żywotnie zainteresowany przyśpieszeniem toku postępowania poprzez na przykład szybsze i sprawniejsze przeprowadzenie niezbędnych badań przez biegłego i wydanie przez niego stosownej opinii. Pokrzywdzony w takim przypadku powinien mieć możliwość ich finanso-wania lub współfinansofinanso-wania.

Szczególnie w obszarze przestępczości gospodarczej przewlekłość postępowania przygotowawczego może być dokuczliwa i szkodząca interesom pokrzywdzonego, często dużego organizmu gospodarczego o równie dużych możliwościach finansowych. Winno się więc umożliwić mu minimalizowanie tychże szkód poprzez partycypację w kosztach służącą usprawnieniu i przyspieszeniu procesu. Należy wnikliwie rozważyć aspekt podatkowy propo-nowanego rozwiązania. Jeśliby koszty te bezwarunkowo stanowiły koszty uzyskania przez pokrzywdzonego przychodu, można by widzieć je otwierającymi pole do nadużyć. Nieuczci-wi zarządzający podmiotami gospodarczymi, chcący wykorzystać rodzące się w ten sposób możliwości do ich popełnienia, wszczynaliby fikcyjne postępowania przygotowawcze, mno-żyli fikcyjne koszty, po czym postępowania te umarzaliby, uznając poniesione rzekomo kosz-ty za zaliczane do kosztów uzyskania przychodu. W związku z kosz-tym, warto rozważyć takie pomysły jak choćby ścisłe ich ewidencjonowanie i zaliczenie do kosztów stanowiących kosz-ty uzyskania przychodu jedynie w sytuacji finansowania lub współfinansowania przez po-krzywdzonego postępowania prowadzonego na zlecenie sędziego śledczego w trybie publicz-noskargowym.

6.5 Kodeks etyczny podmiotów prywatnych

Podmioty prywatne, działające w sferze przestępstw, dla własnego dobra winny zor-ganizować się bądź w łonie istniejącej korporacji prawniczej, bądź w łonie nowoutworzonej korporacji grupującej tylko te podmioty. Pamiętając o postulatach licencjonowania, certyfika-cji i hierarchizacertyfika-cji należy raczej konsekwentnie trwać przy koncepcertyfika-cji jednej zhierarchizowa-nej korporacji prawniczej, której licencjonowani prawnicy, uprawnieni do wykonywania funkcji śledczej w postępowaniu przygotowawczym, będą stanowić grupę najwyżej wykwali-fikowaną. Elitarność tej grupy powinna znaleźć swój wyraz w stworzeniu jej kodeksu etycz-nego. Problematyka ta wymaga osobnego potraktowania w odrębnym opracowaniu, a w tym miejscu należy wskazać, iż kodeks ten powinien regulować precyzyjnie wszelkie kwestie wspomnianego „nieskazitelnego zachowania”, dopuszczalnych sposobów ubiegania się o zle-cenia świadczenia usług w obszarze ścigania przestępstw gospodarczych lub przestępstw w ogóle, rozliczeń finansowych z klientami oraz współpracy pomiędzy podmiotami prywatnymi oraz z podmiotami państwowymi. Inne kwestie powinny być regulowane kodeksem etyki całej korporacji. Oczywiście możliwym jest rozwiązanie, w którym kodeks etyki korporacji prawniczej będzie zawierał rozdział dotyczący kwestii etycznych związanych z wykonywa-niem funkcji śledczej w postępowaniu przygotowawczym.

świad-183 czonych przez podmioty prywatne w tej sferze jest ich opłacalność. Bycie nieprofesjonalnym i nieetycznym nie opłaca się po prostu i pod żadnym pozorem nie powinno się opłacać.

7. Prywatyzacja funkcji śledczej państwa w nowym, kontradyktoryjnym, procesie