HNWftBSn0 Sl^
PROBLEMY PRAWA KARNEGO 2
ВОПРОСЫ УГОЛОВНОГО ПРАВА
2 PROBLEMS OF CRIMINAL LAW
2 PROBLÈMES DU DROIT PÉNAL 2 PROBLEME DES STRAFRECHTS 2
PRACE NAUKOWE
UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH
NR 153
PROBLEMY PRAWA
KARNEGO
KATOWICE 1977
V
2
REDAGUJE ZESPÓŁ:
OKTAWIA GÖRNIOK, KAZIMIERZ MARSZAŁ (przewodniczący) LEON TYSZKIEWICZ
RHCENZENT
MIECZYSŁAW SIEWIERSKI
PROJEKT OKŁADKI I STRONY TYTUŁOWEJ MAREK MOSIŃSKI
REDAKCJA , WIESŁAWA PISKOR GRAŻYNA WOJDAŁA
REDAKTOR TECHNICZNY LECH DOBRZAŃSKI
KOREKTA
LUDMIŁA SZPILMAN-SZYSZKA
COPYRIGHT © 1977
by WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE
Wydawca
uniwersytet Śląski,
UL. BANKOWA 14, 40-007 KATOWICE
Nakład: 380+25+30. Ark. druk. 10,25 + 6,75. Ark.
wyd. 13,20+6,75. Cena kompletu zł 40,— Papier druk, kl. III 80 g 70X100 Oddano do drukarni 31. I. 1977 r. Podpisano do druku i druk ukoń
czono W czerwcu 1977 r. Zam. 269/77 P-9 DRUKARNIA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO UL. 3 MAJA 12, 40-096 KATOWICE
SPIS RZECZY I. STUDIA
«Michał Kalitowski: Problemy podkultury w badaniach krÿminolo- gicznych... . 13 II. ARTYKUŁY
Andrzej G ab e r 1 e: Poglądy nakaranie i •wykrywalność przestępstw prze ciwko mieniu a pozycja społeczna... ... . ; : . . 51 S Oktawia Gó r n io k: Problemy z pogranicza przestępstwa zaborupojazdu
mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia . . . . ' . 77 Stanisław Stachowiak: Podstawowe uprawnienia pokrzywdzonego
w postępowaniu w sprawach o wykroczenia na tle uprawnień pokrzyw dzonego w polskim procesie karnym . . . . . . ... 89 Anna G ryni u k: Socjologiczna analiza pozycji przestępców gospodar
czych na tle formalnej i nieformalnej struktury zakładu karnego . . . 105
»Antoni Feluś: Właściwości graficzne a czas powstania pisma ręcznego 123 III. RECENZJE
Marvin E. Wolfgang, Robert M. Figlio, Thorsten Sellin: Delinquency in a birth cohort, Chicago and London 1972, ss. 327 (rec. Marek Jan Lu- » bełski) . . ... . . 133 RomanGóral: Kodeks karny.Orzecznictwo i piśmiennictwo, Warszawa 1974,
ss. 332 (rec. Zygfryd S iwi k)... . 137 Jan Skupiński: Model polskiego prawa o wykroczeniach, Wrocław—War
szawa—Kraków—Gdańsk 1974, ss. 343 (rec. Zbigniew Gostyński)» . 147 IV. ORZECZNICTWO SĄDÓW KARNYCH
Uchwała Sądu Najwyższego składu siedmiu sędziów z dnia 14 sierpnia 1975 roku, VI KZP 1/75, glosa Kazimierza Marsza ł a . 157
СОДЕРЖАНИЕ
I. ИССЛЕДОВАНИЯ
Михал Калитовскн: Проблемы подкультуры, в криминологических ис
следованиях ...13
II. СТАТЬИ
Анджей Га б е р л е: Взгляды на наказание и раскрываемость имуществен ных преступлений и общественное положение...51 Октавия Г у р н ио к: К вопросам по преступлению захвата механических
средств передвижения с целью их кратковременного использования . . 77 Станислав Стаховяк: Основные права пострадавшего в производстве по
проступкам на фоне прав пострадавшего в польском уголовном процессе 89 Анна Г р ы н ю к: Социологический анализ положения преступников, высту
пивших против социалистической собственности, на фоне формальной и неформальной структуры карательного заведения ...105 Антони Фелюсть: Графические свойства и срок возникновения ручного
письма ...123
III. РЕЦЕНЗИИ '
Marvin Е. Wolfgang, Robert М. Figlio, Thorsten Sellin: Delinquency in a birth cohort, Chicago and London 1972, 327 стр. (рец. Ян Любель-.
ски) . . . ... , . - . , . ... . . ,133 Роман Гураль: Уголовный кодекс. Судебная практика и литература, Варшава
1974, 332 стр. (рец. Зигфрид Си в и к) , . . . .137 Ян Скупиньски: Модель польского закона о правонарушениях, Вроцлав—
Варшава—Краков—Гданьск 1974, 343стр. (рец. Збигнев Гостыньски) 147 IV. ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УГОЛОВНЫХ СУДОВ
Постановление Верховного Суда состава 7 судей от дня,14 августа 1975 г., 6 КЗП 1/75, глосса Казимежа Маршала...157
CONTENTS I. STUDIES
Michal Kalitowski: Problems of Subculture in Criminologie Rese arches ... . . . . 13 n. PAPERS (ARTICLES)
Andrzej Gaber le: Views concerning the Punishment and Detectability of Delinquencies against Property and the Social Position . . 51 Oktawia Gór ni o k: Problems within the Confines of the Offense of
Appropriating a Motor Vehicle with the Viewofits short time Use . . 77 Stanislaw Stachowiak: The Principal Legal Titles for a Wronged
Person in Proceedings of Misdemeanor on the Basis of a Wronged Person’s legal Rights in Polish Criminal Law ... 89 Anna G r y n i u k:Sociological Analyzis of an Economic Delinquent’s Po
sition on the Basis of the Formal and Non-Formal Structure of Penal Establishments... 105 Antoni Feluś: Graphic Characteristic Features and the Time-Period of
Producing the Handwriting... 123 HI. REVIEWS
Marvin E. Wolfgang, Robert M. Figlio, Thorsten Sellin: Delinquency in a birth cohort, Chicago and London 1972, 327 pages (reviewed by Marek Jan Lubelski)... . 133 Roman Góral: The Criminal Code. Jurisdiction and Literature, Warszawa
1974, 332 pages (reviewed by Zygfryd Siwik) . . . ... 137 Jan Skupińśki: The Patternof the Polish, law on Offenses,Wroclaw—War- ■
szawa—Kraków—Gdańsk 1974, 343 pages (reviewed by Zbigniew Go
styński). . . . , . . . . . .... . . . . 147 IV. ADMINISTRATION OF JUSTICE IN CRIMINAL COURTS
High Court Decree concerning the number of seven Judges from the 14lh of August 1975, VI KZP 1/75 (gloss by Kazimierz Marsza!) . . . 157
TABLE DES MATIERES i. Etudes
Michal Kalitowski: Les problèmes de la subculture dans les recher
ches criminologiques... . 13 II. ARTICLES
Andrzej Ga ber 1e: Les opinions sur la punition et la révélation des infractions contre le bien et la position sociale... . 51 Oktawia Górn i o k: Les problèmes concernant la conquête d’un véhicule •
pour son emploi de court terme... . 77 Stanisław Stachowiak: Les droits fondamentaux du lésé dans la pro
cédure judiciaire concernant les infractions, à la base des droits du lésé dans le droit pénal polonais... . 89 Anna Gryni u k: L’analyse sociologique de la position des malfaiteurs
économiques à base de la structure formelle et non-formelle de l’étab lissement pénitentiaire... 105 Antoni Feluś: Les particularités graphiques et le moment de l’origine
de récriture"5 à la main... 123 III. CRITIQUES
Marvin E. Wolfgang, Robert M. Figlio, Thorsten Sellin: Delinquency in a birth cohort, Chicago and London 1972, pp. 327 par Marek Jan Lu belski) . . . ... ...133 Roman Góral: Le code pénal. Jurisprudence et littérature, Warszawa 1974,
pp. 332 (par Zygfryd Siwik) . ... ... . . . • 137 Jan Skupiński: Le modèle du droit polonais sur les infractions, Wrocław—
Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, pp. 343 (parZbigniew Gostyński) 147 IV. LA JURISPRUDENCE DES TRIBUNAUX CORRECTIONNELS
Le jugement de la Cour Suprême composée de 7 juges du 14 Août 1975, VI KZP 1/75, la glose de Kazimierz Marsza! . 157
INHALTSVERZEICHNIS I. STUDIEN
Michal Kalitowski: Unterkultur — Probleme in der Kriminologischen Forschung...13 II. AUFSÄTZE
Andrzej G a b e r 1e: Ansichten über die Bestrafung und Entdeckbarkeit von Eingentumsvergehen und die gesellschaftliche Stellung .... 51 Oktawia Gó r ni o k: Grenzprobleme bei der Aneignung eines Kraftfahr
zeugs zwecks dessen kurzfristigen Gebrauchs...77 Stanislaw Stachowiak: Grundsätzliche Berechtigungen eines Benach
teiligten im Verfahren von Vergehenssachen auf Grund der Rechte des Benachteiligten gemäß dem polnischen Strafverfahren...89 Anna Gryniu k: Soziologische Analyse der Stellung von iWirtschafts-
verbrechern auf Grund der formalen oder nichtformalen Struktur einer Strafanstalt...105 Antoni Feluś: Graphische Merkmale und die Zeitbestimmung des Ent
stehens einer Handschrift... 123 III. REZENSIONEN
Marvin E. Wolfgang, Robert M. Figlio, Thorsten Sellin: Delinquency in a birth cohort, Chicago and London 1972, 327SS. (Rezensiert von Marek Jan Lubelski)...133 Roman Góral: Das Strafgesetzouch. Rechtsprechung und Schrifttum, War
szawa 1974, 332 SS. (Rezensiert von Zygfryd S iw i k)...137 Jan Skupiński: Modell des polnischen Rechts über Vergehen, Wroclaw—
Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, 343 SS. (Rezensiert von Zbigniew Gostyński)...147 IV. RECHTSPRECHUNG DER STRAFGERICHTE
Beschluß des Obersten Gerichtshofs bezüglich des Personenbestandes von 7 Richtern — vom 14. August 1975, VI KZP 1/75, Glosse von Kazimierz Marsza!...157
STUDIA
MICHAŁ KALITOWSKI
Problemy podkultury w badaniach kryminologicznych
I. WSTĘP
\ Ą / rozmaitych próbach podejmowanych w celu ustalenia warunków
’ ’ w jakich dochodzi do popełniania przestępstw, zwracano uwagęna różneczynniki, przypisując im decydujące znaczenie przyczynowe w prze
stępczości1. Wymieniano czynniki psychiczne, ekonomiczne oraz kulturo we. Dążono do wykazania, że istnieje jeden lub niewieleczynników, któ rym przypisać można istotne znaczenie w powstawaniu i kształtowaniu przestępczości, przy czym skala preferencji spośród wymienionych czyn
ników zależna była od wstępnie przyjętych założeń. Próby podejmowane w celu wykrycia genetycznego czynnika przestępczości w zakresie jednej z wymienionych płaszczyzn poszukiwań z góry skazane były na niepo
wodzenie. Jest to następstwem różnorakiego uwarunkowania złożonego zjawiska, jakim jest przestępstwo. Natomiast w poszukiwaniach czynnika genetycznego z kompleksowym uwzględnieniem płaszczyzn ekonomicz
nej, psychicznej i kulturowej akcentowanie ważności poszczególnych grup czynników nie było równomierne.
Analiza polskiej literatury dotyczącej przyczyn przestępczości prowa dzi do wniosku, że w minimalnym stopniu uwzględniano w badanach pro
blematykę kulturową jako jeden ze składników przyczyn przestępczości2. Natomiast literatura zachodnia, szczególnie amerykańska, poruszająca pro
blematykę podkulturowej przestępczości jest bardzo bogata.
Poszukiwanie zależności pomiędzykulturą a przestępczością jest utrud nione głównie ze względu na bardzo szeroki zakres pojęcia kultura. Nic więc dziwnego, że w prowadzonych badaniach próbowano wyodrębnić znacznie węższe systemy kulturowe, właściwe tylko pewnym odłamom społeczeństwa, które nazwano podkulturami. Dążono do uchwyceniaewen-
1 Por. A. Podgórecki: Patologia życia społecznego, Warszawa 1969, PWN.
2 Brak jest kompleksowych opracowań tej problematyki, tylko w niektórych pracach kryminologicznych znaleźć można niewielkie fragmenty poświęcone zagad
nieniom, które określić można jako wchodzące w zakres podkultury.
tualnych powiązań między preferowaniem określonego systemu podkul turowego (lub prościej podkultury) a przestępczością.
Takie ujęcie nie oznacza wcale, że z góry zakłada się większą krymi- nogenność pewnych podkultur 3, ani też że w konsekwencji szeroko poj
mowana kultura wyłączona zostaje z kręgu czynników kryminogennych 4.
Znaczy to jedynie, że poszukując czynnika genetycznego przestępczości w sferze zjawisk szeroko rozumianej kultury, dąży się do uchwycenia tych systemów wartości, norm i wzorów zachowania, które łatwiej można zba dać, a także które ;— zdaniem przynajmniej części badaczy — ściślej niż inne powiązane są z przestępczością.
Powstaje pytanie, czy w zakresie rozmaitych wyróżnianych podkultur funkcjonują takie wartości, normy i wzory zachowania, których prefero
wanie prowadzi do statystycznie częstszego popełniania przestępstw niż w przypadku odrzucania tych systemów podkulturowych. Stwierdzenie takiego powiązania stanowiłoby podstawę do uznania danej podkultury ża kryminogenną; i odwrotnie — niemożność ustalenia takiego związku świadczyłaby o tym, że aczkolwiek w zakresie danej podkultury funkcjo nują wartości, normy i wzory zachowania odmienne niż w kulturze do minującej, to jednak nie takie, aby ich przyjęcie prowadziło wprost do przestępczości. Uznanie, że dana podkultura jest bardziej kryminogenna niż inne, winno prowadzić do sformułowania określonych wniosków socjo
technicznych w ramach walki z przestępczością jużw stadium działań pro
filaktycznych. Z uwagi na to, a także ze względów poznawczych badanie problematyki podkulturowej, również w jej implikacjach z przestępczo
ścią, wydaje- się w pełni uzasadnione.
Celem przedstawionego opracowania jest kompleksowe ujęcie proble matyki podkultury w jej implikacjach z przestępczością.
Ze względu na trudności wiążące się z określeniem definicji podkul tury należało rozpocząć ód możliwie szerokiego przedstawienia teoretycz nej problematyki podkultury. Nie jest to konieczne wyłącznie do pełniej
3 Do ustalenia kryminogenności poszczególnych podkultur nieodzowne są pogłę bione badania, w pierwszej fazie zmierzające do określenia cech charakterystycznych danej podkultury, a następnie w powiązaniu uzyskanych danych z przestępczością odłamu społeczeństwa, w którym ta podkultura funkcjonuje, dążące do wykrycia ewentualnych powiązań pomiędzy określoną podkulturą a przestępczością.
4 Wspomina się czasem o kryminogenności całej kultury. P. Wierzbicki wsprawozdaniu z VII Międzynarodowego Kongresu Kryminologicznegow Belgradzie („Gazeta Sądowa” 1974, nr 1) pisze: „Obserwuje się ostatnio w zachodniej literaturze kryminologicznej duże zainteresowanie interakcjonizmem, koncepcją któraprzyjmuje, że przestępczość i dewiacje społeczne są właściwe całemu społeczeństwu. To, że ktoś jest przestępcą, jest wynikiem ujawnienia, że popełnił on czyn przestępczy i naruszył normę prawną ustaloną przez klasę rządzącą.” Również V.V. Stanciu stwierdza, że czynniki kryminogenne tkwią w cywilizacji (używa tego pojęcia zamiast terminu
„kultura”, przy czym cywilizacja to warunki pracy, zwyczaje, opinie,postawy moralne i koncepcja żyoia), por. V. V. St a n c iu: La criminalité à Paris, Paris 1968, Centre National de la Recherche Scientifique; także recencja L.Tyszkiewicza do pracy V. V. Stanciu, („Przegląd Penitencjarny” 1972, nr 3). Por. także D. R. T a ff t:
Crimiriology, NewYork 1956, The Macmillan Company.
szego wykazania znaczenia systemów podkulturowych w kształtowaniu zachowań człowieka5.
Krótkie zreferowanie wyników dotychczasowych badań nad podkultu rami pozwala nie tylko na wskazanie uznawanych powiązań między po szczególnymi systemami podkulturowymi a zachowaniem, w tym także przestępczym, lecz także umożliwia ustalenie metod i technik badawczych przydatnych w badaniach podkultur.
Autorniniejszego opracowania nie ukrywa, iżbędąc przekonany oważ kości zagadnień podkulturowych (choć nie tylko tych) w kształtowaniu przestępczości, liczy na oddźwięk ze strony badaczy, których zaintereso wania koncentrują się na czynniku genetycznym przestępczości. Ewen
tualna konfrontacjapoglądów mogłaby się przyczynić do pełniejszego wy jaśnienia znaczenia funkcjonującychsystemów podkulturowych w ukształ towaniu przestępczości, do podjęcia szerszych badań, których wyniki by łyby podstawą do formułowania Wniosków o powiązaniu określonych pod
kultur z przestępczością. Dotychczas wnioski takie często oparte są wy łącznie na intuicji.
II. ISTOTA, GENEZA I FUNKCJA PODKULTUR
W definicjach szeroko ujmowanej kultury podkreśla się to, że stanowi ona zestaw wartości6. Jednocześnie stwierdza się, że każda wartość jest relatywna, co odzwierciedla się w różnej ocenie tej samej wartości przez poszczególnych ludzi. Wynika tó z odmienności zachowań ludzkich, będą cej następstwem nie tylko uwarunkowań biologicznych, lecz także (trudno w tym miejscu przesądzić czy lepszym byłobyokreślenie „przede wszyst kim”) stawiania sobie przez jednostki różnych celów i poszukiwania roz maitych środków służących do ich realizacji. Niejednokrotnie ta odmien ność dążeń i środków mających je zaspokoić mieści się w zakresie tych uznanych wartości i sposobów zachowania, które są właściwe danej kul
turze. Mogą one odbiegać od powszechnie przyjętego wzorca, jednak nie na tyle, aby mogły być uznane za niezgodne z nim7. Czasami człowiek, 5 Całkowicie pominięto w niniejszym opracowaniu bardzo istotną dla przedsta
wianych zagadnień, lecz skomplikowaną i wymagającą długich analiz, problematykę mechanizmu kształtowania wartości. W tej kwestii należy wskazać szczególnie na opracowania: Teorie postaw, praca zbiorowa pod redakcją S. Nowaka, Warszawa 1972, PWN; T. Mądrzycki: Psychologiczne prawidłowości kształtowania się po
staw, Warszawa 1970, PWN; S. Mika: Wstęp do psychologii społecznej, Warszawa 1972,PWN.
6 W zakresie problematyki definicyjnej pojęcia kultury odesłać należy szczegól
nie do opracowań: A. Kłoskowska: Kultura masowa, Warszawa 1964, PWN;
cytowana tam literatura.
7 Jeżeli np. żołnierz oddałby honory nie prawą, lecz lewą ręką, jego zachowanie zostałoby uznane za odbiegające od przyjętego wzorca, a nawet z nim niezgodne.
Natomiast jeżeli ktoś, spotykając znajomego, kłaniałby mu się tak, jak to czyniono w średniowieczu, to zapewne uznano by go za „oryginała”, lecz jego zachowanie nie mogłoby być ocenione jako niezgodne z wzorcem nakazującym przez ukłon wyrazić szacunek (warunek ten został spełniony).
dążąc do osiągnięcia pewnych celów, nie znajduje możliwości zaspokoje nia potrzeb w powszechnie uznanym i obowiązującym systemie wartości i tworzy system swoisty, umożliwiający osiągnięcie tego, co zamierzone.
Stanie się on wyznacznikiem zachowania danego człowieka w zakresie potrzeb, dla zaspokojenia których został stworzony8. Jeżeli ten system wartości właściwy będzie nie tylko jednostce, lecz większej liczbie ludzi, można będzie mówić o podkulturze określonej zbiorowości, której człon kami są poszczególne jednostki podporządkowujące się danemu systemowi wartości.
1. DEFINICJE PODKULTURY
Mimo intuicyjnego rozumienia znaczenia terminu „podkultura” istnieją duże trudności z ustaleniem ścisłej definicji. Wynika to nie tylko z od miennego pojmowania podkultury, lecz także z niemożliwości uniezależ nienia się od relatywności słowa „podkultura”, a także określeń definiu
jących. Komplikuje sprawę także i to, że przyimek „pod” występujący w tym terminie sugeruje, zgodnie ze sposobem jego rozumienia, podrzęd- ność podkultury w stosunku do kultury, a co za tym idzie bardziej nega tywną ocenę podkultury w porównaniu z oceną kultury. Rzecz jednak nie wygląda tak prosto, jak wynikałoby to ze ścisłego uwzględnienia przeję tego sposoburozumienia znaczeniaprzyimka „pod”. Pozostawiając tę kwe stię do głębszych rozważań w dalszych rozdziałach, w tym miejscu należy
stwierdzić, że ani stopień zależności podkultury od kultury, ani też jej ocena ijie mogą być wiązane tylko i wyłącznie ze znaczeniem części skła
dowych terminu „podkultura”.
Pojęcie to używane było, choć niepowszechnie, jeszcze przed II wojną światową. W nauce pojawiło się po wojnie, a pierwszeństwo jego użycia M. E. Wolfgang i F. Ferracuti9 przypisują A. Mc Clung Lee. W 1947 roku M. Gordon 10 zdefiniował podkulturę jako „poddział narodowej kultury, stanowiący kombinację elementarnych sytuacji społecznych, takich jak po dobieństwoklasowego położenia, tło etniczne, zamieszkania miejskiego lub wiejskiego, religijnej przynależności, a kształtujący w tych kombinacjach funkcjonalną jedność posiadającą integrujący wpływ na jednostki uczest
niczące w tych układach”.
8 Wyraźnie podkreślam to, że swoisty system wartości, powstały w celu zaspo kojenia pewnych potrzeb, oddziałuje regulująco na zachowanie człowieka, lecz tylko w zakresie tych potrzeb, dla zaspokojenia których został stworzony. Jest to jedna z cech odróżniających podkulturę od kultury dominującej. Będzie o tym mowa w dalszych rozważaniach.
9 M. E. Wolfgang, F. Ferracuti: The Subculture of Violence. Towards an Integrated Theory in Criminology, London—New York—Sydney—Toronto—Wel lington 1969, Tavistock Publications, s. 97.
10 M.M. Gordon: The Concept of the Sub-Culture and its Application, „Social Forces”, Oct. 1947.
M. Gordon w zasadzie zastrzegł termin „podkultura” dla „kulturowych wzorów podspołeczności, obejmujących obie płcie, wszystkie grupy wie
kowe i rodzinne, a zastrzeżone dla grup i instytucji istniejących przez czas nie ograniczony trwaniem ludzkim” n. W tym ujęciu słowo „pod kultura” odnosi się do tych systemów', które są właściwe dużym odłamom społeczeństwa, podobnym w swym przekroju do całego społeczeństwa, a różniących się od niego właśnie tym odmiennym systemem kulturowym.
Zastrzeżenia te doprowadziły M. Gordona do stwierdzenia, że aczkolwiek koncepcja podkultury przestępczej stworzona przez A. Cohena jest dla nauki potrzebna, to jednak nie dotyczy podkultury, odnosi się bowiem do systemu kulturowego właściwegogrupie, nie obejmującej wszak wszyst
kich kategorii wiekowych itp. Według M. Gordona odpowiednim termi
nem byłaby „kultura grupowa”.
Propozycja M. Gordona, aby słowo „podkultura” zarezerwować tylko dla wspomnianych wyżej sytuacji, nie została w nauce utrzymana. Obec nie używa się go do określenia systemów wartości obowiązujących w róż nych grupach społecznych (czasami obejmujących jedynie jedną płeć lub tylko pewne kategorie zawodowe, wiekowe itp.), o ile oczywiście są one wyraźnie odróżnione od całego społeczeństwa i innych grup przynajmniej przez ten odmienny system wartości. Stosuje się go także w stosunku do systemów wartości właściwych ludziom, którzy nie stanowiąc grupy w znaczeniu socjologicznym, charakteryzują się podobieństwem wykony wanego zawodu, stosunku do prawa wyrażonego w zachowaniach itp. Ten dencja do takiego używania terminu „podkultura” jest obecnie w nauce powszechna.
W A Modern Dictionary of Sociology 1112 znajdujemy następujące okre
ślenie podkultury: „Jest to kultura jednorodnego segmentu społeczeństwa.
Podkultura jest częścią powszechnej kultury społeczeństwa, lecz wystę pują różnice pomiędzy nią a powszechną kulturą, widoczne w języku, zwyczajach, wartościach i normach społecznych. Rozmiar, w jakim system norm społecznych lub wzorów kulturowych ma być brany pod uwagę, nie musi być ściśle definiowany. Istnieje bowiem zgoda, że grupy etniczne posiadają swą podkulturę, lecz również wymienia się podkultury zawodu, młodzieży, przestępczości itp.”
A. Cohen13 zwracał uwagę na to, że wewnątrzkażdej szerszej społecz ności, która wytwarza swą kulturę, istnieje wiele grup mniejszych, z któ
rych każda posiada swoją specyfikę kulturową, zwyczaje i wartości. Te zestawy wartości i zwyczajów autor nazywa właśnie podkulturą. Ponie 11 M.M. G or don: Assimilation in America Life, New York 1964, Oxford Uni versity Press, s. 39.
12 A Modern Dictionary of Sociology. The Concepts and Terminology of Socio logy and related Disciplines. NewYork 1969, G. A. Theodorson and A. C. Theodorson.
Thomas Y. Crowell Company.
13 A. C o h en: Delinquent Boys. The Culture of the Gang, Glencoe 1955.
2 Problemy prawa karnego 17
waż pośród wspomnianych grup mogą być również grupy przestępcze, możemy mieć do czynienia także z podkulturą przestępczą.
Opisując tę właśnie podkulturę, A. Cohen stwierdzał ogólnie, iż „[...]
nie jesttylko zbiorem określonych reguł życiowych, sprzecznych lub wro
gich uznawanym normom uczciwej społeczności. Zjawisko z którym mamy do czynienia można określić jako biegunową złośliwość. Podkultura prze stępcza bierze powszechnie uznawane normy i przewraca je do góry no gami. Postępowanie nieletniego przestępcy uznawane jest za słuszne z punktu widzenia jego bandy czy grupy właśnie dlatego, że jest uwa żane za naganne przez społeczność. Takie pojęcia jak złośliwość czy nega- tywność wśród nieletnich nie istnieją. Czasami ze skruchą, czasami jakby radośnie, a czasami wręcz z dumą młodzi ludzie zapewniają, że są po prostu źli.” 14
Podkulturę taką, której głównymi cechami są negatywizm, nieuży- teczność i złośliwość, widział A. Cohen przede wszystkim w gangach, do których młodzież wstępuje dlatego, że może w nich rozwiązać swe pro
blemy w sposób zgodny z wymaganiami gangu, a niemożliwy do zasto
sowania wnormalnym środowisku społecznym.
W innych określeniach podkultury zwracano uwagę, że system pod
kultury istnieje i funkcjonuje ze względu na pewne potrzeby okre
ślonej zbiorowości osób, potrzeby które nie mogą być zaspokojone przez system kulturowy powszechnie przyjęty.
Cz. Czapów, opierając się na definicji M.S. Olmsteda, nazywa podkul
turą „[...] te dóbr» materialne i duchowe, które wyrażają, bezpośrednio rzecz biorąc, potrzeby i dążenia jedynie wąskiej zbiorowości osób i jedy nie przez tę zbiorowość mogą być rozwijane i konsumowane. Podkulturą są np. wzory kulturowe charakteryzujące problemy życiowe specyficzne dla środowisk: harcerskiego i zetemesowców, filatelistów i sportowców, złodziei i chuliganów. Podkultury mogą być bardziej lub mniej związane z całokształtem kultury oraz mniej lub bardziej z punktu widzenia danej kultury konstruktywne.” 15
Podobnie określa podkulturę R. Dyoniziak, stwierdzając, że możemy mówić o jej istnieniu wówczas, „gdy wiele jednostek ma podobne proble my i gdy na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzy między rówieśnikami, którzy tworzą tylko im odpowiada jące i tylko ich obowiązujące normy, wzory i wartości [...]” 16
Na cechę występowania podkultury w rozmaitych środowiskach zwra
ca uwagę A. Podgórecki, gdy pisze: „Powiada się również, że rozmaite środowiska, rozmaite kręgi społeczne, istniejące w ramach tego społe czeństwa, posiadają rozmaite specyficzne podkultury. Swoistość tych pod
kultur polega na tym, że wartości uznawane w rozmaitych środowiskach 14 Ibidem, s. 28.
15 Cz. Czapów: Młodzież a przestępstwo, t. 1, Warszawa 1962, NK, s. 245.
1S R. Dyoniziak: Młodzieżowa „podkultura", Warszawa 1962, WP.
