3. Podaż i popyt na usługi cyfrowe w kluczowych obszarach życia
3.1. Źródła danych i zakres prowadzonych badań
Na rynku można zauważyć dużą podaż rozmaitych usług cyfrowych w wielu dziedzinach życia. Nie wszystkie cieszą się dużym zainteresowaniem i wysokim stopniem użycia. W rozdziale tym analizie poddane zostaną dane wtórne oraz zebrane w przeprowadzonych przez autorkę ankietach: inter-netowej oraz kwestionariuszowych, adresowanych do słuchaczy jej wykładu na różnych rodzajach studiów (także podyplomowych dla nauczycieli).
Dane statystyczne dotyczące społeczeństwa informacyjnego publikuje Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz Ministerstwo Administracji i Cyfry-zacji (MAiC). Różnego typu raporty przygotowują też irmy badawcze, takie jak: MillwardBrown SMG/KRC, CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej), TNS OBOP (Ośrodek Badania Opinii Publicznej) czy IAB (Interactive Adverti-sing Bureau) Polska. Wykorzystano też wyniki badania – Diagnoza społeczna (2007, 2011). Wszystkie instytucje stosują różne metody badawcze, w inny sposób de iniują algorytm dobierania próby, ustalają też inne granice wieku badanych internautów, stąd ich wyniki różnią się czasem i nie są możliwe do porównania, choć wszystkie mają według założonych kryteriów reprezen-tatywny charakter dla badanej populacji. W wymienionych wyżej raportach
56 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...
nie umieszczano jednak wielu statystyk związanych z popytem na nowe usługi, dlatego autorka od wielu lat prowadzi badania wśród studentów, a w 2011 roku rozpoczęła badania internautów.
Gdy społeczeństwo informacyjne i jego usługi zaczęły stawać się ważnym zagadnieniem, Katedra Informatyki ujęła je w programie studiów1. Uznano, że studenci powinni kończyć uczelnię wyposażeni w wiedzę na temat no-wych technik i technologii, zauważać ich zalety i wady oraz znać możliwości ich wdrażania i zastosowania w różnych dziedzinach życia. Od pierwszej edy-cji wykładu na pierwszym spotkaniu przeprowadzana była ankieta, w której znajdowały się pytania o skojarzenie listy podanych pojęć z tematem wy-kładu. Do badanej próby co roku należą wszyscy studenci, którzy przyszli na pierwszy wykład, czyli jest to obserwacja statystyczna na podstawie ba-dania częściowego. Wyniki pierwszych ankiet znaleźć można w publikacjach autorki (Papińska-Kacperek, 2004, 2005). Porównanie wszystkich wyników (tabela 3.1) nie zawsze wykazywało wzrost wiedzy o społeczeństwie infor-macyjnym kolejnych roczników, choć wraz z rosnącą liczbą nowych usług, jak e-podatki, e-faktury i wiele innych, wydawałoby się, że znajomość pewnych pojęć powinna wzrastać.
Tabela 3.1. Porównanie wyników ankiet przeprowadzanych przed wykładem
Grupa pojęć
Odsetek osób znających i prawidłowo łączących z tematyką wykła-dów co najmniej połowę pojęć ujętych w ankiecie w 2009 roku
N=103 w 2010 rokuN=129 w 2011 rokuN=89 w 2012 rokuN=107
Technika i technologie 20 22 20 14
Bezpieczeństwo 16 18 9 13
Nauka i praca 20 31 27 37
Nowa gospodarka 20 23 36 39
E-urząd 19 23 31 39
Źródło: opracowanie własne.
Od drugiej edycji wykładu dla specjalności informatyka w zarządzaniu zdecydowano rozpocząć kolejne badanie. Tym razem ankieta przeprowa-dzana była po wysłuchaniu wykładu, czyli ankietowani wiedzieli już, czym jest społeczeństwo informacyjne i jakie zagadnienia są z nim związane. Py-tania zawarte w ankiecie były mody ikowane na przestrzeni lat. Dyktowały
1 Od 2005 roku dla specjalności informatyka w zarządzaniu. W 2008 roku temat ten był również podstawą przedmiotu Współczesne konteksty edukacji dla studiów podyplomowych
dla nauczycieli informatyki. Od roku akademickiego 2008/2009 do 2011/2012 został
57 3. Podaż i popyt na usługi cyfrowe w kluczowych obszarach życia
to pojawiające się nowe usługi cyfrowe. Przyczyną był też brak statystyk ilu-strujących, ilu Polaków np. odbiera już telewizję cyfrową, ilu przekonało się do aplikacji oraz płatności mobilnych. Z tego powodu podjęto decyzję o roz-szerzeniu badania. Przygotowana została ankieta internetowa Badanie stop-nia wykorzystastop-nia usług związanych z epoką społeczeństwa informacyjnego, którą opublikowano na platformie ebadania.pl – Badania Ankietowe Online, serwisie umożliwiającym przygotowanie i przeprowadzenie ankiety online. Link do niej został zamieszczony na stronie internetowej autorki oraz na por-talu Facebook. Do udziału w badaniu byli także zapraszani internauci poprzez wysłanie wiadomości pocztą elektroniczną. Wybór adresów mailowych miał charakter kwotowy, starano się bowiem wysłać zaproszenia do mieszkańców wszystkich województw. Adresatów proszono o przekazywanie linku do an-kiety swoim znajomym, zatem dobór próby dokonany był także techniką kuli śnieżnej (Babbie, 2011).
Ankieta została przeprowadzona w dwóch turach: od października 2011 roku do stycznia 2012 roku oraz od marca do maja 2012 roku. Wzięło w niej udział 631 osób. Ostatnia grupa respondentów, licząca 193 osoby, wypełnia-ła uzupełniony formularz. Do tych wyników dołączono rezultaty 195 ankiet studentów zarządzania z 2012 roku. Próba nie jest reprezentatywna dla całej populacji, bowiem wzięli w niej udział tylko internauci i określony rocznik kierunku zarządzanie. Struktura próby pod względem wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania jest bliska strukturze internautów prezentowanej w cytowanych raportach. W badaniu wzięło udział 63% kobiet (to jedyna wartość odbiegająca od struktur raportów irm badawczych), 36% stanowili mieszkańcy dużych miast (powyżej 500 tys. mieszkańców), a 66% to osoby z wyższym wykształceniem.
W dalszych rozważaniach kluczowe obszary życia codziennego, uwzględ-nione w Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, sklasy iko-wano w trzech grupach: komunikacja i kultura, działalność gospodarcza oraz administracja. Do pierwszej grupy usług zaliczono nowe rozwiązania komu-nikacji, rozrywkę w Internecie, cyfrowe dobra kultury oraz wykorzystanie cyfrowych mediów w nauce. W drugiej grupie umieszczono usługi związane z zastosowaniem ICT w różnych sektorach gospodarki, a do trzeciej włączo-no działania administracji publicznej szczebla lokalnego i centralnego oraz e-usługi w dziedzinie ochrony zdrowia. Jest to autorski podział ułatwiający dalszą analizę. Autorka zdaje sobie jednak sprawę, że czasem bardzo trudno jest rozgraniczyć, do jakiej grupy zakwali ikować odpłatne kursy e-learning czy płatną telefonię VoIP (Voice over Internet Protocol). Analogicznie zagad-nienia nauki i kultury można łączyć zarówno z działalnością komercyjną, jak i publiczną. Podziałowi przyświecało kryterium chronologiczne: Internet pierwotnie zagościł w komunikacji i rozrywce, potem w działalności bizneso-wej, a na końcu w administracji publicznej. Usługi związane z nauką i kulturą
58 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...
wiążą się z zagadnieniami bliskimi sieciom P2P i portalom społecznościo-wym, stąd umieszczono je w pierwszej grupie. Do wymienionych powyżej dodano czwartą kategorię – usługi związane z bezpieczeństwem – czyli bar-dzo ważny i nieobar-dzowny element każdej usługi cyfrowej.
W dalszej części rozdziału przedstawiono bardzo ogólne
charakte-rystyki przykładowych usług cyfrowych z każdej kategorii – często
zo-staną tylko zasygnalizowane ich wdrożenia, bowiem celem nie jest ich
do-kładny opis, ale wskazanie, jak szeroko usługi cyfrowe zakorzeniły się we współczesnym życiu, czyli gdzie można szukać przejawów istnienia
spo-łeczeństwa informacyjnego. Ze względu na temat pracy usługi świadczone przez administrację publiczną opisane zostały nieco szerzej.
Do analizy popytu na poszczególne grupy usług wybrano: telefonię IP, portale społecznościowe, czytelnictwo e-booków, telewizję cyfrową, e-tury-stykę, e-handel, e-bankowość, m-płatności, e-administrację i e-zdrowie. Są to popularne usługi adresowane do masowego klienta i dlatego uwzględnia je większość raportów, dzięki czemu realne jest ich porównanie. Niektóre z nich należą do najnowszych i budzących duże zainteresowanie (np. płatno-ści mobilne i e-turystyka).