Usługi cyfrowe w administracji publicznej

3.5.1. E-administracja

Elektroniczna administracja (e-government) to zintegrowane działa-nia, których celem jest stworzenie tańszej i skuteczniejszej administracji. To nowoczesny model działania instytucji rządowych i samorządowych, stosujących techniki IT w komunikacji urząd – obywatel, urząd – irma oraz urząd – urząd. Zdaniem Ewy Ziemby (2012), to jeden z rudymentów społe-czeństwa informacyjnego. Stworzenie administracji elektronicznej wymaga transformacji relacji wewnętrznych i zewnętrznych, zoptymalizowania ofer-ty dostarczanych usług oraz umożliwienia uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Alan Mather z e-Envoy Of ice stwierdził, że: „E-administracja nie jest niczym innym niż administracja. Ona tylko pozwala działać szybciej, lepiej” (Millard, 2003, s. 52). W ostatniej strategii UE podkreślono, iż: „Usłu-gi e-administracji oferują oszczędny sposób uzyskania lepszych usług przez każdego obywatela i przedsiębiorstwo oraz opartą na uczestnictwie, otwar-tą i przejrzysotwar-tą administrację” (Digital Agenda, 2010). Wymaga to budowy lub modernizacji, ale też integracji systemów komputerowych w administra-cji centralnej i urzędach lokalnych.

Polska, jak każdy kraj członkowski, zobowiązana była do współpracy ad-ministracji publicznej z programem IDA (Interchange of Data between Admi-nistrations) w układzie horyzontalnym i sektorowym oraz z innymi progra-mami i inicjatywami krajów UE w zakresie standardów infrastrukturalnych i wymiany informacji. Program IDA powstał w latach 90. XX wieku, a podsta-wowym zadaniem drugiego etapu jego działania była transeuropejska sieć elektronicznej wymiany informacji pomiędzy administracjami. Kolejny etap nazwano IDABC (Interoperable Delivery of European eGovernment Services to Public Administrations, Business and Citizens), a obecny ISA (Interopera-bility Solutions for European Public Administrations).

Podstawowym celem koncepcji e-administracji jest stworzenie takich warunków dla obywateli i przedsiębiorców, by szybciej i efektywniej niż w sposób tradycyjny załatwiali swoje sprawy w urzędach. Potrzebne są do tego platforma informatyczna, łatwy i bezpieczny sposób uwierzytelnia-nia oraz dostęp do wiarygodnych rejestrów publicznych, skąd będzie można czerpać dane dotyczące obywateli. Nie będą wtedy musieli podawać informa-cji, które urzędnicy mogą łatwo i legalnie zdobyć. Konieczny staje się także obowiązek wymiany pism elektronicznych, a nie listów poleconych, między urzędami. Dysponowanie tymi elementami usprawni istniejące i uruchomi kolejne e-usługi w urzędach.

Komisja Europejska wytypowała i monitoruje 20 usług publicznych de-dykowanych obywatelom i irmom, uznawanych za podstawowe. W grupie

80 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...

usług dla obywateli znajdują się: deklaracje dotyczące podatku dochodo-wego, pośrednictwo pracy, ubezpieczenia społeczne (zasiłki dla bezrobot-nych, zasiłki rodzinne, koszty opieki medycznej), wydawanie dokumentów tożsamości, rejestracja pojazdu, pozwolenia na budowę, zgłoszenia na poli-cję, usługi bibliotek publicznych, wydawanie zaświadczeń, zawiadomienia o zmianie adresu, rekrutacja do szkół różnych szczebli oraz usługi służby zdrowia. W przypadku przedsiębiorstw są to: rejestracja irmy, zgłoszenie do GUS, deklaracje celne, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne pracowni-ków, podatek CIT, VAT, zezwolenia związane z ochroną środowiska oraz za-mówienia publiczne. Wymienione czynności świadczone są zarówno przez administrację lokalną, jak i centralną, różne jest też ich zapotrzebowanie – z niektórych obywatele potrzebują skorzystać tylko kilka razy w życiu.

Podjęto już szereg inicjatyw dla rozwoju polskiej administracji cyfrowej. Zadbano o sprzyjające zapisy prawne, z których najważniejszym jest opisana ustawa o informatyzacji. Stworzyła ona standardy informatyczne dla rozwią-zań internetowych w instytucjach publicznych. Ponadto wdrożono lub zin-tegrowano rejestry państwowe i branżowe. W 2002 roku rozpoczęto prace nad portalem Wrota Polski, który przekształcono w zintegrowany portal usług publicznych ePUAP (elektroniczna Platforma Usług Administracji Pu-blicznej), dedykowany załatwianiu wszelkich czynności urzędowych.

3.5.2. Usługi cyfrowe administracji lokalnej

Obecnie zdecydowana większość polskich urzędów posiada porta-le internetowe (czyli front of ice) i wdrożone systemy obiegu dokumentów i przepływu pracy (back of ice). Instytucje lokalne są zatem przygotowane do przyjmowania elektronicznych formularzy od obywateli w wytypowanych sprawach, ale nie umieją swojej gotowości naprawdę przetestować, bowiem obywatele nie posiadają za drogich dla nich podpisów cyfrowych i usługi te okazują się dla nich nieosiągalne. Portal ePUAP udostępnił w czerwcu 2011 roku, po nowelizacji ustawy o informatyzacji, funkcjonalność pro ilu zaufa-nego, czyli indywidualnego konta pozwalającego na elektroniczne podpisy-wanie e-dokumentów wysyłanych do organów państwowych. W celu prze-kształcenia zwykłego konta w zaufany pro il trzeba raz udać się do urzędu z dokumentem tożsamości. Pro il ten pozwala jednak na kontakt tylko z nie-którymi urzędami i nie we wszystkich sprawach. Portal ePUAP nie oferu-je oferu-jeszcze większości usług, bowiem urzędy nie mają obowiązku integracji z nim swoich systemów. Często nie jest to łatwe do przeprowadzenia i m.in. dlatego usługi administracji elektronicznej nadal nie są zbyt popularne.

Urzędy gmin udostępniały na portalu ePUAP w końcu 2011 roku średnio 2 usługi, natomiast urzędy powiatowe 4. Aż 54% gmin nie świadczyło tam

81 3. Podaż i popyt na usługi cyfrowe w kluczowych obszarach życia

żadnych usług. Byli też liderzy: Urząd Miasta w Aleksandrowie Kujawskim (157 usług), Urząd Miasta Krakowa (76 usług), Urząd Miasta Mińsk Mazo-wiecki (63 usługi) oraz Urząd Miejski w Żmigrodzie (60 spraw do załatwie-nia online). Jednostki te należy traktować jako wyjątki. Nawet najprostsza usługa, jaką jest złożenie skargi, wniosku czy zapytania do urzędu, została w 2011 roku wdrożona tylko przez 194 jednostki, chociaż skrzynki podaw-cze na ePUAP, czyli specjalne konta poczty elektronicznej, posiadało 1087 (z 2489) gmin i 208 (z 373) powiatów. Nie wszystkie polskie urzędy, mimo prawnego obowiązku posiadania elektronicznej skrzynki podawczej (ESP), spełniają to wymaganie. Najgorzej w tym zakresie wypadają mniejsze urzę-dy, np. gminy wiejskie. Nie wszystkie urzędy posiadają też ESP na platformie ePUAP: najmniej w województwie warmińsko-mazurskim (31%), najwięcej zaś w województwie małopolskim (niemal 95%). Z badań wynika, że ok. 17% urzędów planujących zmiany w zakresie ESP zamierza przenieść je na ePUAP, ale 15% chce ze skrzynki na ePUAP zrezygnować i uruchomić inną17. W 2012 roku MSWiA rozpoczęło realizację projektu Powszechne e-usługi jednostek sa-morządu terytorialnego na platformie ePUAP, którego celem było upowszech-nienie świadczenia e-usług przez administrację publiczną za pomocą platfor-my ePUAP, czyli w strategii wdrażania e-administracji ujęto także marketing wewnętrzny.

Administracja lokalna, oprócz przygotowania typowych usług admini-stracyjnych, zajmuje się również tworzeniem lub inansowaniem projektów ułatwiających życie lokalnym społecznościom i turystom. Obejmują one: sys-temy sterujące sygnalizacją świetlną, samoobsługowe wypożyczalnie rowe-rów, sieci darmowych hot-spotów, elektroniczne karty będące także biletami komunikacji lub e-portmonetkami dedykowanymi np. opłatom parkingowym czy mobilne przewodniki. Wszystkie te systemy sprawiają, że zaczynamy mó-wić o inteligentnych miastach (smart cities), w których bardziej świadomie oraz interaktywnie używa się technik informacyjnych i komunikacyjnych do zarządzania krytycznymi elementami jego infrastruktury i usługami, taki-mi jak: adtaki-ministracja, edukacja, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo publiczne i transport (Nam, Pardo, 2011). Na przestrzeni lat zmienia się miejska in-frastruktura. Tworzą ją systemy: mediów (gaz, elektryczność, uzdatnianie i dostarczanie wody), kanalizacji, transportu (drogi, mosty, metra, lotniska, porty morskie, transport publiczny itp.) oraz budynki publiczne i prywatne. We wszystkich z nich znaleziono zastosowanie dla systemów informatycz-nych ułatwiających ich działanie i kontrolę, ale także otwierających nowe możliwości, jak np. inteligentne sterowanie sygnalizacją świetlną, inteligent-ne budynki czy inteligentinteligent-ne sieci einteligent-nergetyczinteligent-ne. Inteligentinteligent-ne miasto integruje wybrane systemy infrastruktury i może optymalizować swoje zasoby,

82 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...

torować aspekty bezpieczeństwa oraz planować działania konserwacyjne, co przyczynia się do polepszenia usług dla obywateli i podwyższenia standardu życia.

3.5.3. Usługi cyfrowe administracji centralnej E-usługi inansowe

W Polsce realizowanych jest też wiele projektów administracji central-nej. Należy do nich usługa składania elektronicznych zeznań podatkowych na platformie e-Deklaracje, która zostanie dokładnie opisana w rozdziale 5. Innym projektem Ministerstwa Finansów było wdrożenie w 2005 roku e-fak-tur. Według raportu Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewia-tan, tylko 11% faktur wystawianych jest w Polsce elektronicznie18. Tak niską popularność powoduje wymóg podpisywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym.

Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) wdrożył system in-formatyczny umożliwiający instytucjom elektroniczne przesyłanie danych do GIIF z użyciem bezpiecznego podpisu elektronicznego. Wiele podmiotów może w ten sposób spełnić obowiązek comiesięcznego przesyłania raportów dotyczących zrealizowanych transakcji powyżej 15 000 euro. Zobowiązane są do tego banki, domy maklerskie, podmioty prowadzące działalność w za-kresie gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach, zakłady ubezpieczeń, pośrednicy ubezpieczeniowi, fundusze inwestycyjne, towarzy-stwa funduszy inwestycyjnych, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredyto-we, przedsiębiorstwa leasingowe i faktoringooszczędnościowo-kredyto-we, kantory, notariusze, domy aukcyjne, antykwariaty, lombardy, komisy i fundacje.