W 1971 roku instytut JACUDI (Japan Computer Usage Development In-stitute) zatwierdził plan stworzenia w Japonii społeczeństwa informacyjne-go i uznał informacyjne-go za narodowy cel na 2000 rok. Jeinformacyjne-go współautorem był futurolog Yoneji Masuda. Plan przewidywał powstanie m.in. centralnego banku danych, zdalnie sterowanego systemu medycznego, a nawet systemu przekwali iko-wania siły roboczej, i miał z Japonii uczynić pierwsze społeczeństwo infor-macyjne na świecie.
Za prezydentury Richarda Nixona10 powstało hasło zastosowania elek-troniki dla potrzeb społecznych. Zainspirowało ono NASA (National Aeronau-tics and Space Administration) i inne amerykańskie instytucje do stworzenia projektu sieci narodowej. W 1971 roku powstał raport Communications for Social Needs: Technological Opportunities, a w 1979 roku raport amerykań-skiej Narodowej Akademii Nauk, proklamujący początek nowego okresu w dziejach świata.
W 1993 roku w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto realizację programu Narodowej Infrastruktury Informacyjnej (National Information Infrastructu-re, NII), przygotowanego przez ekonomistę Roberta Reicha. Hasło informa-cyjnej alei lub infostrady było podnoszone już w czasie kampanii wyborczej Billa Clintona w 1992 roku. Istnieje pogląd, że być może właśnie ono przeko-nało zwolenników republikanów z Silicon Valey do poparcia w ówczesnych wyborach demokratów. Infostrada miała zapewnić szerokiemu gronu użyt-kowników swobodny dostęp do źródeł informacji, do służby zdrowia oraz miała zreformować system edukacyjny. Zamierzenia NII nie zostały w całości zrealizowane. De icyt budżetowy w USA spowodował odrzucenie przez Kon-gres projektu Reicha. Program NII stracił swój społeczny charakter, pozostało tylko zastosowanie technologii i technik komunikacyjnych w ekonomii. Zda-niem prezydenta Clintona, aleja informacyjna pobudziła rozwój handlu elek-tronicznego i na tym wtedy skupiono uwagę.
28 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...
W 1994 roku wiceprezydent Al Gore zaproponował w Buenos Aires stworzenie Globalnej Infrastruktury Informacyjnej (Global Information In-frastructure, GII) i w 1997 roku wraz z prezydentem Billem Clintonem podpi-sali dokument A Framework for Global Electronic Commerce (Struktura świa-towej gospodarki elektronicznej).
Społeczeństwo informacyjne stało się też ważnym tematem regulacji i strategii Unii Europejskiej. Powstało wiele planów działania dedykowanych wszystkim krajom członkowskim (tabela 1.1), a od 2004 roku, czyli od wej-ścia Polski do UE, są one obowiązujące również dla naszego kraju.
Tabela 1.1. Strategie związane ze społeczeństwem informacyjnym w Unii Europejskiej
Tytuł dokumentu Miejsce i data ustanowienia
Europe and the Global Information Society Europa i społeczeństwo globalnej informacji
(tzw. Raport Bangemanna)
Bruksela 26 maja 1994 roku
eEurope – An Information Society For All
eEuropa – Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich Bruksela 8 grudnia 1999 roku
eEurope 2002 – An Information Society for All eEuropa 2002 – Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich
Bruksela 14 czerwca 2000 roku
Strategia lizbońska Lizbona 23 marca 2000 roku
eEurope+ A Cooperative Effort to Implement the Informa-tion Society in Europe
eEuropa+ Wspólne działania na rzecz wdrożenia społe-czeństwa informacyjnego w Europie
Göteborg 16 czerwca 2001 roku
eEurope 2005 – An Information Society for All Sewilla 22 czerwca 2002 roku
i2010 – A European Information Society for growth and employment
i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia
Bruksela 1 czerwca 2005 roku
Digital Agenda for Europe
Europejska agenda cyfrowa Bruksela 19 maja 2010 roku Źródło: opracowanie własne.
Społeczeństwo informacyjne budujemy w Polsce od 2000 roku, czy-li od uchwały Sejmu RP w sprawie budowania podstaw społeczeństwa in-formacyjnego (Papińska-Kacperek, 2008). Kolejne plany i strategie (tabela 1.2), począwszy od Planu e-Polska, przyjętego w 2001 roku oraz podpisanego w tym samym roku planu eEuropa+, dedykowanego państwom przygotowu-jącym się wówczas do wejścia do Unii Europejskiej, poprzez kolejne strate-gie: eEuropa 2005, plan i2010, aż po obecnie aktualną Europejską agendę
29 1. Społeczeństwo informacyjne
cyfrową, opracowaną w 2010 roku, oraz Strategię rozwoju społeczeństwa in-formacyjnego w Polsce do 2013 roku, przyjętą w 2008 roku, stworzyły ramy prawne, które mają zapewnić możliwość sprawnego i legalnego funkcjono-wania usług kojarzonych z nową epoką. Początkowo celem było przyspiesze-nie tworzenia podstaw budowy nowej epoki, a współcześprzyspiesze-nie – stworzeprzyspiesze-nie jednolitego rynku cyfrowego (Digital Agenda, 2010).
Tabela 1.2. Plany i strategie obowiązujące w Polsce
Tytuł dokumentu Data ustanowienia
Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce 28 listopada 2000 roku ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa
informa-cyjnego w Polsce na lata 2001–2006 11 września 2001 roku
Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska
na lata 2004–2006 13 stycznia 2004 roku
Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeń-stwa informacyjnego do roku 2020
29 czerwca 2005 roku
Plan Informatyzacji Państwa na rok 2006 lipiec 2006 roku
Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007–2010 kwiecień 2007 roku
Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce
do 2013 roku październik 2008 roku
Planu Informatyzacji Państwa na lata 2011–2015 w 2013 roku nadal projekt Źródło: opracowanie własne.
Przez cały ten czas przygotowywano nowe akty prawne, które często wymuszały nowelizacje już istniejących. Nowe wynalazki związane z zasto-sowaniem technik informacyjno-komunikacyjnych (ICT) niejednokrotnie sprawiały, iż praktyka ich stosowania wyprzedzała prawo. Kłopoty obywateli i przedsiębiorstw często były przyczyną powstawania nowych regulacji czy poprawiania już przyjętych.
Na początku starano się zagwarantować prawne bezpieczeństwo danych zapisanych w bazach danych, które tworzą właściciele i organizatorzy nowych modeli działalności biznesowej. Kolejnym zagadnieniem było zapewnienie legalności istnienia powyższych przedsięwzięć, a także legalności transakcji inansowych przeprowadzanych zdalnie. Najważniejszymi regulacjami z tym związanymi są: ustawa z 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych, ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych (nowelizowana w la-tach: 2001, 2004, 2006 i 2010), ustawa z 5 lipca 2002 roku o ochronie niektó-rych usług świadczonych drogą elektroniczną, ustawa z 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną (nowelizowana w 2008 roku), usta-wa z 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych.
30 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...
W 2007 roku weszła też w życie ustawa z 24 sierpnia 2007 roku o zmianie kodeksu pracy i innych ustaw, de iniująca w polskim prawie telepracę.
Powszechne stosowanie Internetu i jego usług wymusiło liczne noweli-zacje prawa telekomunikacyjnego (ustawa z 2004 roku, nowelizowana wie-lokrotnie w latach 2005–2013) oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (z 1994 roku, nowelizowanej w latach 2002–2010). W celu zapewnienia wiarygodności wykonywanych zdalnie czynności, jak np. pod-pisywanie umów, niezbędna była ustawa z 18 września 2001 roku o podpi-sie cyfrowym. W tytule dokumentu niezbyt fortunnie użyto nazwy „podpis elektroniczny”, którym może być także przesłanie znaków wprowadzonych z klawiatury, czyli podpis łatwy do podrobienia. Pojęcie „e-podpis” jest często stosowane, ale w większości przypadków chodzi jednak o bezpieczny podpis elektroniczny z kwali ikowanym certy ikatem, czyli podpis cyfrowy.
Podstawowym aktem regulującym zasady dostępu do informacji pu-blicznej jest ustawa z 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicz-nej, znowelizowana w 2011 roku. Zde iniowano w niej dodatkowy sposób udostępniania informacji urzędowych w publikatorze teleinformatycznym składającym się z ujednoliconego systemu stron internetowych. Reguluje to rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 17 maja 2002 roku (kolejne ze stycznia 2007 roku) w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej.
Ustawa z 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych – wpro-wadziła możliwość przeprowadzania przetargów i aukcji drogą elektronicz-ną. Zgodnie z artykułem 78 ustawy, oferty składane podczas elektronicznych przetargów powinny być opatrywane, pod rygorem nieważności, podpisem cyfrowym.
W 2005 roku weszło w życie rozporządzenie w sprawie wystawiania oraz przesyłania faktur w formie elektronicznej, a także przechowywania oraz udostępniania organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbo-wej e-faktur.
Wśród aktów prawnych związanych z zagadnieniem elektronicznej admi-nistracji najważniejsza jest ustawa o informatyzacji działalności niektórych podmiotów realizujących zadania publiczne (dalej ustawa o informatyzacji), uchwalona 17 lutego 2005 roku i znowelizowana w lutym 2010 roku. Okre-śliła ona minimalne wymagania „dla systemów teleinformatycznych używa-nych do realizacji zadań publiczużywa-nych oraz dla rejestrów publiczużywa-nych i wymia-ny informacji w formie elektronicznej z podmiotami publiczwymia-nymi”. Ustawa o informatyzacji zobowiązała wszystkie urzędy do zapewnienia możliwości cyfrowej wymiany informacji przez przyjmowanie dokumentów elektronicz-nych. Wprowadziła także zmiany do kodeksu postępowania administracyj-nego, w wyniku których jednostki administracji publicznej są już świadome, iż e-mail jest pełnoprawną formą kontaktu z obywatelami. Od maja 2008
31 1. Społeczeństwo informacyjne
roku wszystkie urzędy mają obowiązek przyjmowania dokumentów elektro-nicznych. Problem wery ikacji tożsamości nadawców e-maili miał rozwiązać podpis cyfrowy (Grudzińska-Kuna, Papińska-Kacperek, 2012). Przez wiele lat, ze względu na wysoki koszt, nie został on jednak zaakceptowany przez obywateli i dlatego najbardziej istotną zmianą wynikającą z nowelizacji usta-wy o informatyzacji jest umożliwienie korzystania z elektronicznej admini-stracji bez podpisu cyfrowego, za pomocą tzw. pro ilu zaufanego na portalu ePUAP (Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej).
Nie rezygnuje się ze stosowania cyfrowego podpisu: nadal może być wykorzystany na portalach miejskich, na opisanej w rozdziale 5 platformie e-Deklaracje oraz w kontaktach z biznesem. Kontynuowane są prace nad no-welizacją ustawy o podpisie elektronicznym, która ma zde iniować jego kilka rodzajów. Istniał także projekt wprowadzenia od 1 stycznia 2013 roku (data wielokrotnie przesuwana) elektronicznych dowodów osobistych z podpisem cyfrowym. Wiadomo już, że i tego terminu nie dotrzymano.