Przyczyny niekorzystania z elektronicznego wysyłania deklaracji PIT

OECD w swoich raportach także stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego obywatele nie korzystają z elektronicznych usług związanych z po-datkami (OECD, 2010). Wykorzystuje w tym celu wyniki badań inansowane przez administrację skarbową poszczególnych krajów.

Jedną z przyczyn jest jakość usług elektronicznych oferowanych przez administrację podatkową. Obywatele w wielu badaniach wskazują na szereg problemów, jak np. nieścisłości w całym zestawie oferowanych e-usług, nie-wygodne albo zbyt skomplikowane użycie, brak możliwości spersonalizowa-nia lub brak zróżnicowaspersonalizowa-nia e-usług, tak by stały się atrakcyjne w użyciu.

Popełnianie przez podatników drobnych błędów formalnych, m.in. zwią-zanych z niepoprawną pisownią czy niewłaściwą datą, w deklaracjach papie-rowych nie stanowi przeszkody do ich skutecznego złożenia, w tym wypadku może być powodem odrzucenia złożonej deklaracji, co jest postrzegane jako wada.

W Wielkiej Brytanii wiele osób wyraziło pogląd, że formularze online powinny mieć wygląd wersji papierowych (Hall i in., 2008). Aplikacje muszą być wygodne dla użytkowników, a nie tylko dla urzędów. Na przykład należa-łoby je dostosować do potrzeb użytkowników, zadawać pytania odpowiednie do sytuacji podatnika, podpowiadać, jakie ulgi mogą być wykorzystane, auto-matycznie prezentować informacje już przechowywane przez urząd – czyli bardziej interaktywne.

Kolejną przyczyną jest nieznajomość usługi. Wielu obywateli nadal nie wie o takiej możliwości, w przeciwieństwie do znajomości procedur zwią-zanych z papierowymi formularzami używanymi przez wiele lat. Ponadto podatnicy uważają, że konieczność rejestracji w serwisie, nabycia i korzysta-nia z podpisu cyfrowego z certy ikatem itp. wymaga zbyt dużego wysiłku. Wielu potencjalnych klientów sądzi, że koszty z tym związane są przeszkodą. W niektórych krajach nie wszyscy mogą skorzystać z darmowych aplikacji, np. w USA jest wyznaczony próg rocznego dochodu.

Badania prowadzone przez organy skarbowe pokazały także inne czynni-ki uznane za istotne przy podejmowaniu decyzji, czy korzystać z tej usługi. Są to: bezpieczeństwo i ochrona prywatności, potwierdzenie otrzymania dekla-racji oraz zapewnienie pomocy i wsparcia. Bezpieczeństwo i zachowanie pry-watności były istotne dla wielu podatników. Uważali oni, że stosowane normy powinny być porównywalne z tymi wdrożonymi np. w instytucjach inanso-wych (Hall i in., 2008). Niechęć niektórych podatników wiąże się z ich oba-wami o właściwy poziom poufności podczas wysyłania deklaracji. Poczucie braku bezpieczeństwa przesyłanych danych oraz ryzyko narażenia całego

sys-189 5. Elektroniczne rozliczanie podatku dochodowego od osób izycznych

temu na różnego typu ataki skłaniają czasem do pozostania przy tradycyjnej formie papierowej. Użytkownicy chcą wiedzieć, że ich elektroniczne formu-larze przybyły do miejsca przeznaczenia. Dość powszechne jest oczekiwanie, że powinno zostać wygenerowane pokwitowanie transakcji elektronicznych. Potencjalni użytkownicy e-usług oczekują też od organów podatkowych po-mocy online i telefonicznej, szczególnie w czasie szczytu składania deklaracji. W badaniu podatników amerykańskich (Thomas i in., 2004) najczęściej podawanymi przyczynami wyboru tradycyjnej metody były przyzwyczaje-nie (31%) i brak zaufania do bezpieczeństwa e-usługi (10%). Na pytaprzyzwyczaje-nie, co mogłoby zachęcić do metody elektronicznej, odpowiadano, że poprawienie zaufania do bezpieczeństwa komputerowego (18%) oraz obniżenie (albo na-wet likwidacja) kosztu związanego z e-rozliczaniem (9%). Z kolei 27% ba-danych pozostawiło to decyzji doradcy podatkowego, a 15% podatników nic nie było w stanie przekonać.

Badania Ipsos z 2010 roku pokazały (rysunek 5.9), że większość pol-skich podatników niekorzystających z przesyłania elektronicznych deklara-cji podatkowych nie czuje potrzeby wybrania takiej formy rozliczenia (27%) lub woli bezpośredni kontakt z pracownikiem (23%). Tradycyjną formę roz-liczenia preferują też podatnicy zlecający obliczenie podatku innym osobom lub instytucjom (14%). Problemem jest także brak umiejętności korzystania z Internetu (13%). Brak wiedzy na temat Internetu i jego usług wskazywa-li najczęściej podatnicy z wykształceniem podstawowym, osoby o niskich dochodach oraz mieszkańcy wsi. Rozliczanie za pomocą systemu e-Deklara-cje najczęściej było wybierane przez osoby w wieku 25–29 lat, posiadające wyższe wykształcenie, o wyższych dochodach, rozliczające się samodzielnie. Badanie zrealizowano metodą indywidualnych wywiadów kwestionariuszo-wych wspomaganych komputerowo na reprezentatywnej próbie 1005 osób.

Mniej reprezentatywne badanie, także na zlecenie MF, przeprowadzono również w 2010 roku (PwC, 2010b). Była to ankieta internetowa adresowa-na do osób nieprzekraczających 40 lat, z wyższym i średnim wykształce-niem. Część respondentów (20%) była użytkownikami portalu e-Deklara-cje. Dla większości z nich (73%) wypełnienie e-deklaracji zajęło mniej niż 20 minut. Za największą wadę usługi uznano konieczność podawania kwoty przychodu z poprzedniego roku (41%), a za zaletę – wygodę i możliwość wy-słania formularza z domu (61%). Wśród przyczyn nieskorzystania z syste-mu najczęściej wymieniano brak wiedzy o takiej możliwości (26%), zlecenie rozliczenia (16%) oraz przyzwyczajenie do tradycyjnych metod (14%). 10% badanych sądziło, że niezbędny jest podpis cyfrowy.

Według badań ankietowych przeprowadzonych przez studentów Wy-działu Zarządzania Politechniki Rzeszowskiej, wśród wad elektronicznego wysyłania formularzy PIT wymieniono trzy główne: brak zaufania do tego

190 Usługi cyfrowe. Perspektywy wdrożenia i akceptacji...

typu zeznań, problemy z obsługą komputera oraz brak pewności, że zezna-nie zostało złożone. Badani przyznali jednak, że wypełniazezna-nie formularza PIT nie należało do najłatwiejszych, niezależnie, czy była to forma papierowa czy elektroniczna. Ponad 1/3 respondentów wymagała pomocy rodziny lub zna-jomych, a niemal co piąta osoba korzystała z porad księgowych. Z tego powo-du wiele instytucji oferuje w Polsce darmową pomoc w wypełnianiu PIT-ów, np. para ie, prosząc w zamian o 1% podatku, a jeden z banków komercyjnych (który zaproponował taką usługę w 2011 roku) – o wypełnienie ankiety.

Dość często podatnicy korzystali z programów komputerowych poma-gających w wypełnianiu deklaracji podatkowej. Badania przeprowadzono w okresie grudzień 2011 – styczeń 2012 na próbie 1230 gospodarstw domo-wych z województwa podkarpackiego (Pasternak-Malicka, 2012).

Z podsumowania Ministerstwa Finansów za 2012 roku wynika, że elek-troniczne PIT-y bez podpisu kwali ikowanego najchętniej przesyłali ludzie młodzi: prawie 53% wszystkich rozliczających się przez Internet to osoby w wieku 21–40 lat. Dość duży odsetek to osoby w średnim wieku i starsze – podatnicy pomiędzy 41–50 oraz 51–60 rokiem życia stanowią po ok. 17% wszystkich rozliczających się przez Internet, a blisko 8% ogółu zeznań prze-słały osoby w wieku 61–70 lat.

Rysunek 5.9. Przyczyny niekorzystania z usług e-podatków według badań Ipsos

6.

Badanie przyczyn braku zainteresowania usługą