Źródła podaży kredytów i pożyczek dla gospodarstw domowych

Gospodarstwa domowe mogą zadłużać się u różnych podmiotów i na różne sposoby (zob. [Finlay 2005, s. 47–52]). Podstawowym źródłem kredytów i pożyczek są monetarne instytucje finansowe, wśród których można wyróżnić banki komercyjne (banki krajowe i oddziały instytucji kredytowych65

) oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (polski odpowiednik unii kredytowych66). Ewolucję wielkości aktywów poszczególnych sektorów oraz liczbę monetarnych instytucji finansowych działających w Polsce prezentuje tabela 2.

Powyższe dane wskazują, że w sektorze bankowym w ostatniej dekadzie występował dalszy proces konsolidacji, przy jednoczesnym wzroście jego efektywności (mierzonej jako np. wartość aktywów przypadających na jednego zatrudnionego pracownika). Choć w ostatnich latach zarówno banki spółdzielcze, jak i SKOK-i unowocześniły swoją ofertę, to i tak nie pozbawiło to dominującej pozycji sektora banków komercyjnych na rynku kredytów i pożyczek dla gospodarstw domowych67

.

65 W myśl postanowień art. 4, ust. 1, pkt 17 i 18 ustawy Prawo bankowe [1997] są to jednostki organizacyjne podmiotu mającego swoją siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, prowadzącego we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego.

66 W 2009 r. unie kredytowe funkcjonowały w 97 krajach na świecie. Są to instytucje samopomocy finansowej stawiające sobie za cel działanie dla dobra i poprawy sytuacji materialnej, warunków i szans życiowych swoich członków i ich rodzin. Nie są przy tym organizacjami nastawionymi na zysk. Świadczą one usługi finansowe – oszczędnościowe, kredytowe i ubezpieczeniowe. Działają na rzecz swoich członków – osób zazwyczaj niezamożnych, dla których możliwość korzystania z oferty komercyjnych instytucji finansowych, z uwagi na osiągane przez nich niskie dochody jest często ograniczona bądź niemożliwa. Krajem o największym ruchu unii kredytowych są Stany Zjednoczone, gdzie działa ponad 8 tys. unii kredytowych, a ich łączne aktywa zamykają się kwotą 1126 mld USD (dane za 2009 r.). W Europie najbardziej liczny ruch unii kredytowych znajduje się w Irlandii, gdzie trzy czwarte obywateli w wieku 15–64 lata jest członkiem unii kredytowej (zob. [World Council of Credit

Unions… 2010], [Myczkowska 2003]). W Polsce odpowiednikiem unii kredytowych są spółdzielcze kasy

oszczędnościowo-kredytowe (SKOK). Są one pozabankowymi instytucjami finansowymi zaliczanymi do sektora monetarnych instytucji finansowych. Ich działalność reguluje ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. z 1996, nr 1, poz. 2 z późn. zm.). SKOK nie podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, a kontrolę nad całym systemem sprawuje Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa. Według danych World Council of Credit

Unions [2010] spółdzielcze lasy oszczędnościowo-kredytowe w 2008 r. udzieliły kredytów na kwotę

prawie 3 mld USD, co stanowi około 2% łącznego zadłużenia polskich gospodarstw domowych z tytułu kredytów i pożyczek. Członkami SKOK jest ponad 7% dorosłych Polaków. Unie kredytowe funkcjonują także w niektórych europejskich krajach (m.in. w Wielkiej Brytanii, Rumunii i na Ukrainie), jednakże ich znaczenie w systemie kredytowym, oprócz wspominanej wcześniej Irlandii, jest marginalne.

67 Szczegółowe informacje na temat pożyczek i kredytów udzielonych gospodarstwom domowym przez monetarne instytucje finansowe, z uwagi na obszerność danych, zostały omówione w podrozdziale 3.3.

Tabela 2. Podstawowe charakterystyki monetarnych instytucji finansowych w Polsce w latach 2000–2009 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Liczba podmiotów Banki komercyjne 73 69 59 58 57 61 63 64 70 67 Banki spółdzielcze 680 642 605 600 596 588 584 581 579 576 SKOK 146 144 120 109 83 75 70 67 62 62 Aktywa (w mld zł) Banki komercyjne 410,4 439,7 434,6 455,0 499,7 539,3 624,0 727,1 963,2 977,2 Banki spółdzielcze 18,0 30,0 31,9 34,0 38,8 47,1 57,8 65,6 75,8 82,4 SKOK 1,2 1,8 2,5 3,3 4,2 5,3 6,0 7,3 9,4 11,6 Sieć placówek Oddziały banków krajowych ^{2449 2879 3040 3119 3704 3727 3797 4136 4574 4744} Pozostałe placówki (filie, ekspozytury) ^{8948 7773 6866 5985 4601 4618 4906 5262 5831 5566} Oddziały SKOK 414 536 803 1176 1378 1477 1519 1659 1750 1795 Zatrudnienie (w tys.) Banki komercyjne 144,2 138,8 131,9 124,1 122,0 124,3 127,4 134,0 145,6 141,5 Banki spółdzielcze i oddziały instytucji kredytowych 25,7 26,4 26,8 27,2 27,6 28,3 28,9 30,1 31,3 33,5

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.

Podaż pożyczek i kredytów dla gospodarstw domowych zapewniają także pośrednicy kredytowi. W tej grupie podmiotów można wyróżnić kilka ich typów (zob. [Waliszewski 2010, s. 42–44]). Są to licencjonowani pośrednicy-agenci kredytowi (działający w imieniu jednej instytucji finansowej), firmy pracujące w systemie brokerskim (współpracujące i oferujące różne produkty finansowe) oraz podmioty udzielające pożyczek z własnych środków (nieprzyjmujące depozytów od indywidualnych podmiotów i/lub pozyskujące środki bezpośrednio na rynku finansowym).

Pośrednicy-agenci kredytowi udzielają kredytów bankowych w imieniu banku w dogodnym dla niego miejscu (np. salon samochodowy, hipermarket etc.). Podstawowa różnica w przypadku takiej usługi to brak konieczności wizyty klienta-pożyczkobiorcy w banku – całość formalności jest w gestii pośrednika kredytowego. Spłata kredytu następuje – podobnie jak w przypadku „tradycyjnie” zaciągniętego kredytu – na rachunek banku, a w sytuacji niewywiązywania się z umowy kredytu przez kredytobiorcę bank ma pełne prawo wystawić m.in. bankowy tytuł egzekucyjny.

Gwałtowny rozwój pośrednictwa kredytowego w ostatnich latach wynikał z jednej strony z zapotrzebowania potencjalnych kredytobiorców na usługę kompleksowego porównania aktualnych warunków kredytowania (co niewątpliwie stanowi dobry punkt

wyjścia do podjęcia decyzji o wyborze banku), z drugiej zaś – z konieczności outsourcingu przez banki części operacji do podmiotów zewnętrznych (zwłaszcza w sytuacji boomu na rynku kredytów hipotecznych) [Dobosiewicz 2007, s. 102–104 i 120]; [Przybylska-Kapuścińska 2009, s. 290]; [Waliszewski 2010, s. 37–42 i 44–52].

W Polsce działa kilka tysięcy firm pośrednictwa kredytowego. W większości są to małe przedsiębiorstwa współpracujące z jednym lub kilkoma bankami na rynku lokalnym. Dominującą rolę odgrywa jednak kilka dużych, wyspecjalizowanych firm o zasięgu ogólnopolskim [Rozwój… 2005, s. 90]; [Waliszewski 2010, s. 157–162].

Tabela 3. Liczba podpisanych umów (w tys. szt.) i wartość (w mln zł) kredytów i pożyczek udzielonych przez przedsiębiorstwa pośrednictwa kredytowego w Polsce w latach 2006–2009a

2006 2007 2008 2009

Wyszczególnienie _umów ^liczba wartość _umów ^liczba wartość _umów ^liczba wartość _umów ^liczba wartość Kredyty i pożyczki ogółem,

w tym: ^{3416,2 13089,2 4911,6 23157,9 2645,0 19445,4 2142,0 14767,6}  kredyty gotówkowe 6,3% 8,5% 6,9% 7,3% 14,2% 11,3% 7,9% 6,6%  pożyczki gotówkowe 34,7% 15,9% 37,9% 21,3% 45,1% 10,8% 56,4% 11,3%  kredyty ratalne 56,7% 24,7% 43,4% 16,7% 38,1% 10,4% 33,4% 10,1%  kredyty hipoteczne 1,0% 46,1% 0,9% 49,1% 1,7% 64,0% 1,6% 69,5%  kredyty samochodowe 0,5% 2,7% 0,4% 2,2% 0,2% 0,7% 0,1% 0,3%  inne kredyty 0,8% 2,1% 10,5% 3,4% 0,7% 2,7% 0,6% 2,2% Liczba własnych placówek 510 639 760 692 Liczba (w tys.)

współpracujących placówek handlowo-usługowych

29,2 65,9 41,6 43,5

Zatrudnienie 6361 7719 7764 7930

a dane dotyczące poszczególnych lat nie są w pełni porównywalne z uwagi na zmienną liczbę podmiotów objętych badaniem – w 2006 r. były to 33 podmioty, w 2007 r. – 33 podmioty, w 2008 r. – 47 podmiotów, a w 2009 r. – 56 podmiotów.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Działalność przedsiębiorstw… 2007]; [Działalność

przedsiębiorstw… 2008]; [Działalność przedsiębiorstw… 2009]; [Działalność przedsiębiorstw… 2010].

Pośrednictwo kredytowe jest jednym z najmłodszych i najsłabiej rozpoznanych segmentów polskiego rynku finansowego [Działalność przedsiębiorstw… 2009]; [Przybylska-Kapuścińska 2009, s. 291]. Działalność pośredników kredytowych i brokerów nie jest wyodrębniana w oficjalnych statystykach banku centralnego, który przy szacowaniu działalności pośredników finansowych opiera się na badaniach Głównego Urzędu Statystycznego oraz szacunkach Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych i Związku Firm Doradztwa Finansowego (por. [Rozwój… 2005, s. 90]; [Rozwój… 2008a, s. 106]). Od 2006 r. Główny Urząd Statystycznych prowadzi

coroczne badania pośredników finansowych. Tabela 3 zawiera zestawienie wybranych danych na temat pośrednictwa kredytowego w Polsce.

Rynek pośrednictwa kredytowego w Polsce jest silnie skoncentrowany – w 2003 r. udział w rynku pięciu największych podmiotów przekraczał 80% [Rozwój… 2004, s. 99]. W 2006 r. badania GUS potwierdziły tę strukturę – czternaście największych podmiotów tego sektora kontrolowało 90% rynku (zarówno pod względem wartości, jak i liczby podpisanych umów) [Działalność przedsiębiorstw… 2007]. Z kolei w 2009 r. trzy największe podmioty uczestniczyły w sprzedaży kredytów mieszkaniowych o wartości stanowiącej blisko 87% wszystkich kredytów udzielonych przy udziale firm zrzeszonych w Związku Firm Doradztwa Finansowego [Rozwój… 2010b, s. 173].

Co więcej, prawie wszyscy najwięksi pośrednicy kredytowi w Polsce są własnością banków [Rozwój… 2004, s. 99] lub są powiązani kapitałowo z bankami lub dużymi grupami finansowymi [Rozwój… 2010b, s. 172]. Należy przy tym podkreślić, że wielkość kredytów udzielonych przez pośredników kredytowych jest wliczana do sprawozdań finansowych banków [Rozwój… 2005, s. 90].

W przypadku drugiej wymienionej grupy pośredników – firm pożyczkowych – ich oferta dotyczy głównie pożyczek gotówkowych o niskich kwotach, które udzielane są na krótkie i ultrakrótkie terminy (w Polsce określane czasem jako „chwilówki”). Charakterystycznymi cechami tych ofert jest ich wysoki koszt oraz zwykle cotygodniowy odbiór rat w miejscu zamieszkania dłużnika. Innym rodzajem podmiotów oferujących pożyczki o zbliżonych cechach (wysoki procent, krótki termin) są lombardy (pożyczki pod zastaw wartościowych rzeczy) oraz firmy oferujące pożyczki w systemie konsorcyjnym (argentyńskim)68

. W Polsce brak jest wiarygodnych danych na temat pożyczek udzielonych przez niebankowych pośredników, ponieważ nie jest prowadzony żaden centralny rejestr tego rodzaju podmiotów, a sprawozdania finansowe, zwłaszcza małych podmiotów, nie podlegają publikacji69. Przeszkodą

68 Warto w tym miejscu zauważyć, że żadne normatywne przepisy w Polsce nie określają, na czym polega działalność lombardowa (por. [Jak ustalić… 2004]), natomiast działalność systemów konsorcyjnych (argentyńskich) jest aktualnie ustawowo zakazana – vide: rozdział 2.2.3.

69 Z raportu rocznego brytyjskiej spółki International Personal Finance plc będącej właścicielem Providenta – jednej z największych niebankowych firm pożyczkowych w Polsce – wynika, że kwota należności z tytułu udzielonych pożyczek na koniec 2009 r. nie przekroczyła 280 mln GBP, a średnia wartość jednej umowy to 350 GBP [IPF Annual Report…, 2010, s. 5 i 51]. W raporcie z badań pn.

Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2008 roku [2009] przeprowadzonych przez

Główny Urząd Statystyczny można przeczytać, że: „w przeciwieństwie do sytuacji sprzed kilku lat [tzn. przed 2000 r. – przyp. GW], obecnie na rynku nie liczą się już pośrednicy udzielający pożyczek ze środków własnych”.

w ustaleniu rozmiarów działalności firm pożyczkowych jest także zakres szarej strefy w tym sektorze (por. [Leśniewska 2000]).

Dokonując szacunku tego segmentu rynku finansowego można założyć, że udział firm pożyczkowych w ogólnym zadłużeniu gospodarstw domowych nie przekracza wartościowo kilku procent, choć biorąc pod uwagę liczbę klientów i liczbę podpisanych umów udział ten jest na pewno większy. Pomimo braku zagregowanych danych na ten temat, możliwe jest pośrednie uwzględnienie tego rodzaju pożyczek w analizach na poziomie mikroekonomicznym (badanie budżetów gospodarstw domowych), co będzie przedmiotem rozważań w kolejnym rozdziale.

Do podmiotów, które mogą udzielać kredytów dla gospodarstw domowych zaliczyć można także kasy (towarzystwa) budowlane70

. Idea funkcjonowania tego rodzaju podmiotów polega na systematycznym oszczędzaniu na cele mieszkaniowe, a po kilku latach daje możliwość zaciągnięcia kredytu mieszkaniowego na preferencyjnych warunkach (obniżone oprocentowanie, premia mieszkaniowa). W Polsce zorganizowani w ten sposób kredytodawcy nie wykształcili się71, pomimo, że pierwsze próby wprowadzenia kas miały miejsce już w 1997 r. Należy zauważyć, że system kas oszczędnościowo-budowlanych funkcjonuje w większości krajów Europy (m.in. Niemcy i Czechy) i sprawdza się już od wielu lat (zob. też: [Miklaszewska 2003, s. 103–107]). Kasy budowlane (mieszkaniowe) są rozwiązaniami zwiększającymi dostępność do długoletniego finansowania akcji kredytowej, czego – jak podkreślają eksperci – brakuje w Polsce [Słuszna idea… 2010]; [Kasy budowlane… 2010]; [Szelągowska 2011, s. 107–119].

Źródłem podaży pożyczek mogą być również instytucje publiczne bezpośrednio oferujące preferencyjne kredyty (generalnie niezabezpieczone i o obniżonym oprocentowaniu lub w ogóle nieoprocentowane). W Polsce udział tego rodzaju podmiotów w rynku kredytów jest praktycznie znikomy i w zasadzie dotyczy jedynie pożyczek udzielanych osobom bezrobotnym na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Należy podkreślić, że pozostałe typy kredytów preferencyjnych (np. kredyty

70 W praktyce można spotkać się z różną nomenklaturą tego rodzaju instytucji: kasy budowlane, kasy mieszkaniowe, kasy oszczędnościowo-budowlane, towarzystwa budowlane.

71 Wśród przyczyn tego stanu rzeczy można wymienić: pamięć o starych książeczkach mieszkaniowych, które zawiodły nadzieje milionów Polaków, częste zmiany przepisów dotyczących dofinansowywania budownictwa mieszkaniowego ze środków budżetu państwa, ciągle niską świadomość i słabe zainteresowanie społeczeństwa instrumentami długoterminowego oszczędzania na cele mieszkaniowe i finansowania tego typu wydatków. O doświadczeniach polityki mieszkaniowej w Polsce pisze m.in. J. Łaszek [2004]; [2006].

studenckie⁷², kredyty preferencyjne dla rolników) są udzielane bezpośrednio przez banki. Rola instytucji publicznych w tym wypadku w Polsce sprowadza się do refundacji części kosztów kredytu [Przybylska-Kapuścińska 2009, s. 60 i 61].

Kolejną grupą podmiotów, które mogą kredytować gospodarstwa domowe są firmy dostarczające różnego rodzaju dobra i świadczące usługi (sklepy sprzedające sprzęt na nieoprocentowany kredyt, deweloperzy, dealerzy samochodów). Pomimo, że udzielanie pożyczek nie jest podstawową działalnością tych firm zdarza się, że pozwalają one – w formie odroczonego terminu płatności – zadłużać się gospodarstwom domowym. Skala tego rodzaju kredytowania gospodarstw domowych jest jednak w praktyce trudna do określenia.

Historycznie ujmując, źródłem pożyczek, szeroko wykorzystywanym przez gospodarstwa domowe, są pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe (PKZP), działające na podstawie art. 39 ustawy z dn. 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 1991 r., nr 55 poz. 234 z późn. zm.). Choć podstawowym celem ich działania jest samopomoc pracownicza, udzielają one także nieoprocentowanych pożyczek (lub o obniżonym oprocentowaniu), które następnie są spłacane w ratach miesięcznych. Kasy mogą być tworzone przez pracowników oraz emerytów i rencistów, we wszystkich zakładach pracy, jako zakładowe lub międzyzakładowe PKZP. W ostatnich latach, w związku z rozwojem rynku finansowego ich znaczenie maleje [System finansowy… 2008b, s. 411]. Innym czynnikiem stopniowego ograniczania ich roli wydają się być przemiany strukturalne w zakładach pracy oraz relatywne osłabienie związków zawodowych (zwłaszcza w przedsiębiorstwach powstałych po 1990 r. oraz tych, które mają zagranicznych właścicieli).

Rozwój systemu finansowego (debet w koncie, karty kredytowe itp.) oraz wzrost zapotrzebowania na długoterminowe źródła finansowania wpływają na zmniejszenie znaczenia pożyczek od znajomych i rodziny w finansowaniu konsumpcji gospodarstw domowych w Polsce. Nie bez znaczenia są tu też przemiany w stylu życia związane z transformacją, rozluźnienie więzi międzyludzkich i zmniejszenie wzajemnego zaufania. Również edukacja finansowa oraz coraz powszechniejsza znajomość wartości pieniądza w czasie zniechęcają do pożyczania od znajomych i rodziny nawet

72

Szerzej zob.: ustawa z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (Dz.U. z 1998 r., nr 108, poz. 685 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 maja 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad, trybu i kryteriów udzielania, spłacania oraz umarzania kredytów i pożyczek studenckich (Dz.U. z 2010 r., nr 87, poz. 560 z późn. zm.).

niewielkich kwot, które zwykle nie są oprocentowane. Powyższe spostrzeżenia potwierdzają wyniki badań panelowych przeprowadzanych przez J. Czapińskiego i T. Panka w ramach projektu „Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków”. Zgodnie w wynikami tych badań odsetek gospodarstw domowych zaciągających pożyczki u osób prywatnych w ostatniej dekadzie spadał – w 2000 r. z tej formy pożyczek korzystało 13,2% zadłużonych gospodarstw domowych, w 2003 r. było to 11,1%, w 2007 r. 5,8%, a w 2009 r. tylko 4,2%. Konfrontując powyższe dane z relatywnie małymi kwotami, które mogą być pożyczone bezpośrednio u osób prywatnych, ich znaczenie, w odniesieniu do łącznej kwoty zadłużenia gospodarstw domowych, należy uznać aktualnie za marginalne.

Dokonując przeglądu źródeł podaży rynkowej kredytów i pożyczek dla gospodarstw domowych nie sposób pominąć fenomenu ostatnich lat – pożyczek społecznościowych (społecznych). Ten rodzaj pożyczek, określanych też jako pożyczki bezpośrednie lub prywatne (social lending, person-to-person lending, peer-to-peer lending), polega na zawieraniu transakcji przy pomocy platform internetowych bezpośrednio pomiędzy potrzebującymi gotówki (pożyczkobiorcami) a posiadającymi nadwyżki finansowe (inwestorami) bez pośrednictwa banków. Z punktu wiedzenia pożyczkobiorców stanowią one atrakcyjną alternatywę dla pożyczek gotówkowych i tradycyjnych kredytów konsumenckich, natomiast dla inwestorów są substytutem funduszy inwestycyjnych czy lokat bankowych. Jest to jedna z ciekawszych idei ostatnich lat w zakresie finansowania konsumpcji gospodarstw domowych, łącząca w sobie ideę Web 2.0 (opartą m.in. na dynamicznych interakcjach pomiędzy użytkownikami), rozwój portali społecznościowych (takich jak np. Nasza-klasa.pl czy Facebook.com) oraz systemy aukcyjne podobne do Allegro.pl lub eBay.com. Pomimo relatywnie krótkiego okresu działania73

tego typu serwisów ten rodzaj pożyczek zyskuje coraz większą popularność [Pożyczki społeczne… 2008], [Wszeborowski 2008, s. 190– 197], choć ich rozwój napotyka na szereg przeszkód i barier (por. [Jaroszek 2010]; [Macierzyński, Radomski 2009]).

73 Jednym z pierwszych serwisów tego typu był Zopa (Zone of Possible Agreement) założony w Wielkiej Brytanii w marcu 2005 r. Według danych opublikowanych na stronie tego portalu ma on pół miliona członków, a wartość udzielonych pożyczek w 2010 r. to blisko 110 mln GBP. Z amerykańskiego odpowiednika Zopa – Prosper (uruchomionego w 2006 r.) korzysta ponad 1 mln osób, którzy zawarli transakcje na ponad 210 mln USD. W Niemczech największą popularnością cieczy się Smava (który przejął w Polsce w maju 2010 r. portal Finansowo.pl). W Polsce trwa konsolidacja portali social lending. Największą i najstarszą działającą obecnie w Polsce platformą pożyczek internetowych jest Kokos.pl. W kwietniu 2010 r. liczba użytkowników korzystających z serwisu Kokos była większa niż 100 tys., a wielkość udzielonych pożyczek przekroczyła 20 mln zł (wzrost o 400% w ciągu 12 miesięcy).

Przegląd źródeł podaży kredytów i pożyczek wskazuje, że najistotniejszym z nich są monetarne instytucje finansowe (banki komercyjne, banki spółdzielcze i SKOK). Drugim istotnym ogniwem system są pośrednicy kredytowi, jednakże ich odrębna analiza, z uwagi na sposób agregacji dostępnych danych, nie wydaje się zasadna zarówno na poziomie makro-, jak i mikroekonomicznym. W związku z omówioną powyżej organizacją pośrednictwa finansowego w Polsce (brokerzy i pośrednicy-agenci działający w imieniu jednego podmiotu) gospodarstwa domowe ubiegając się o kredyt nie zawsze są nawet świadome, który podmiot jest ostatecznym (końcowym) kredytodawcą74

.

W przypadku pozostałych podmiotów oferujących gospodarstwom domowym możliwość zaciągnięcia pożyczek brak jest wiarygodnych danych dla rozpatrywanego szeregu czasowego. Ponadto ich znaczenie – w relacji do łącznej wartości zadłużenia gospodarstw domowych w Polsce – jest niewielkie. Z tych powodów, w dalszych analizach wykorzystujących dane zagregowane, te źródła finansowania konsumpcji gospodarstw domowych zostaną pominięte, aczkolwiek w przypadku badania budżetów gospodarstw domowych (rozdział 4) tego rodzaju pożyczki zostaną uwzględnione w analizie.

W Polsce pośrednictwo finansowe opiera się w znacznej mierze na systemie bankowym. Jednak polska gospodarka, podobnie jak gospodarki innych krajów regionu, wciąż charakteryzuje się względnie niskim poziomem pośrednictwa finansowego [Rozwój… 2010b, s. 7]. Oczekuje się, że zapotrzebowanie na fachowe usługi doradcze pośredników (a zwłaszcza brokerów) w najbliższych latach będzie rosło. Wśród czynników, które będą sprzyjały temu procesowi można wymienić: dużą liczbę produktów kredytowych i rosnący poziom ich skomplikowania, ciągle niski poziom wiedzy finansowej społeczeństwa, wzrost świadomości podejmowanych decyzji finansowych, a także potrzeby kredytobiorców o niestandardowym profilu kredytowym tj. osób bez regularnych wpływów i tych o podwyższonym ryzyku kredytowym (por. [Rozwój… 2008a, s. 108]. Warunkiem wykształcenia się w Polsce rynku sub-prime (kredytów o podwyższonym ryzyku) jest dalszy rozwój pośrednictwa kredytowego.

74 Należy pamiętać, że najwięksi brokerzy kredytowi dysponują licznymi stacjonarnymi punktami sprzedaży, a ich własne placówki coraz bardziej upodabniają się do bankowych, zarówno zewnętrznie, jak i pod względem wyszkolenia personelu, promowania własnej marki w komunikacji z klientami oraz wykorzystywania elektronicznych mediów w docieraniu do klienta [Działalność

Relacja aktywów polskiego systemu finansowego do PKB stanowi około jednej trzeciej przeciętnej wartości tego wskaźnika w krajach strefy euro. Z tego też powodu osoby fizyczne (również te prowadzące działalność gospodarczą na niedużą skalę) mają trudności w dostępie do innych niż kredytowe źródła finansowania swoich wydatków. Widoczne jest to w szczególności w przypadku zakupu mieszkania, gdy nie ma praktycznie alternatywy dla kredytów hipotecznych [Przybylska-Kapuścińska 2009, s. 65]. Można oczekiwać, że dalsza integracja w ramach UE będzie sprzyjać wzrostowi roli systemu finansowego w gospodarce, a także do wzbogacenia go o nowe instrumenty.

3.3. Zadłużenie gospodarstw domowych w monetarnych instytucjach