Wymiana informacji o zobowiązaniach kredytowych konsumentów

Problem asymetrii informacyjnej na rynku kredytów dla gospodarstw domowych, co zostało już wcześniej zasygnalizowane, dotyczy obydwu stron. Dla sprawnego działania mechanizmu rynkowego konieczne jest funkcjonowanie podmiotów, które dostarczają instytucjom kredytowym informacji niezbędnych do udzielenia kredytu (szerzej zob. [Hunt 2006, s. 301–345]; [Capiga 2006, s. 90–93]). Wymiana informacji o kredytobiorcach oddziałuje w kilku wymiarach [Jappelli, Pagano 2006, s. 350 i 351]; [Pagano, Jappelli 1993, s. 1693 i 1694 oraz 1713 i 1714]; [Padilla, Pagano 1997, s. 206]; [Padilla, Pagano 2000, s. 1978 i 1979]; [Vandone 2009, s. 83– 86]:

 poprawia jakość informacji, którymi dysponują banki nt. ubiegających się o kredyt i redukuje rentę informacyjną;

 zmniejsza zjawisko negatywnej selekcji;

 jest czynnikiem dyscyplinującym kredytobiorców do spłaty swojego zadłużania;

 ogranicza pokusę przekredytowania konsumentów poprzez zadłużanie się w wielu różnych instytucjach bez wiedzy innych;

 uniemożliwia zaciągania dalszych długów podmiotom niewypłacalnym. W przypadku kredytów konsumpcyjnych (o relatywnie małych kwotach) procedury scoringowe i statystyczne metody oceny ryzyka na podstawie charakterystyki kredytobiorców są rozwiązaniem bardziej efektywnym dla kredytodawców niż wdrażania ex ante pełnego procesu oceny zdolności płatniczej (jak ma to miejsce w przypadku kredytów dla przedsiębiorstw). W kredytach detalicznych kredytodawcy monitorują zatem ex post dłużników ze skłonnościami do pokusy nadużycia, a tych którzy okazują się niesolidni „karzą” wpisując ich do dane do baz biur wymiany informacji [Bertola, Disney, Grant 2006, s. 14]; [Jentzsch, Riestra 2006, s. 39].

Jak wskazują międzynarodowe badania wymiana informacji o zobowiązaniach kredytowych konsumentów zmniejsza zjawisko negatywnej selekcji, co z kolei prowadzi do obniżki rzeczywistego oprocentowania kredytów. Jednocześnie wykorzystanie tego mechanizmu w trakcie trwania umowy kredytowej pozwala w znacznym stopniu zredukować ryzyko nadużycia [Jappelli, Pagano 2006, s. 347– 367]. Ma to szczególne znaczenie dla nowych podmiotów (banków, pośredników

finansowych etc.), które rozpoczynają działalność na rynku kredytów [Finlay 2005, s. 139]; [Giannetti, Jentzsch, Spagnolo, 2010, s. 13–16].

Jedną z instytucji wymiany informacji o zobowiązaniach kredytowych konsumentów w Polsce jest Biuro Informacji Kredytowej SA (BIK) – instytucja utworzona i działającą na podstawie art. 105 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem banki, wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi mogą utworzyć instytucję do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania bankom informacji, stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z wykonywaniem czynności bankowych (oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego). BIK gromadzi informacje o zobowiązaniach kredytowych powiązanych z klientem, jego aktualnym stanie zadłużenia oraz historii kredytowej w ujęciu miesięcznym. Informacje dotyczące obsługi zaciągniętego kredytu aktualizowane są przynajmniej raz w miesiącu, przez cały okres trwania zobowiązania. Informacje na temat liczby udostępnianych przez BIK raportów kredytowych oraz ocen scoringowych zawiera tabela 1.

Tabela 1. Liczba raportów kredytowych oraz ocen scoringowych udostępnianych przez BIK w latach 2000–2008 (w mln)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Raporty kredytowe 0,4 3,2 4,2 6,3 9,1 11,7 15,5 19,9 28,5 Oceny scoringowe – – – 0,5 2,2 4,3 5,7 6,9 7,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej.

Dane dotyczące zobowiązań spłacanych terminowo, przetwarzane są w BIK od chwili pierwszego przekazania ich do BIK do czasu przekazania informacji o ich spłacie. Jeśli klient wyraził zgodę na przetwarzanie jego danych po spłaceniu zobowiązania, udostępniane są one bankom, przez okres wskazany przez klienta, w celu oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego, poświadczając pozytywną historię kredytową klienta. Dane dotyczące zobowiązań, w których klient dopuścił się zwłoki w spłacie powyżej 60 dni i nie uregulował swoich zobowiązań w terminie 30 dni od chwili powiadomienia go o tym fakcie, są przetwarzane przez okres 5 lat po spłaceniu zobowiązania, a dla celów stosowania statystycznych metod oceny wypłacalności przez 12 lat [Ustawy Prawo bankowe…, art. 105a]. W tym przypadku

nie jest wymagana zgoda klienta na przetwarzanie jego danych po spłaceniu zobowiązania.

Oprócz Biura Informacji Kredytowej, w myśl ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz.U. z 2010 r., nr 81, poz. 530), w Polsce mogą działać biura informacji gospodarczej (BIG), które gromadzą i udostępniają informacje na temat wiarygodności płatniczej. Cele obu rodzajów instytucji są zbieżne, przy czym do BIK przekazywane są informacje pochodzące tylko z sektora bankowego, natomiast BIG gromadzą informacje z różnych branż gospodarki. Zgodnie art. 2 ust. 2, pkt 2) ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych informacje o zobowiązaniach konsumentów mogą przekazywać oprócz banków właściwie wszystkie podmioty, które są wierzycielami konsumenta (włączając w to inne osoby fizyczne). Jednocześnie regulacje prawne dopuszczają wymianę informacji zarówno pomiędzy poszczególnymi BIG, jak również z BIK (por. [Ustawy o udostępnianiu informacji…, art. 2 ust. 2, pkt 2].

W Polsce na podstawie wyżej wskazanej ustawy działają aktualnie trzy biura informacji gospodarczej: InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej SA, Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej SA oraz Europejski Rejestr Informacji Finansowej Biuro Informacji Gospodarczej SA.

Działalność instytucji gromadzących dane o zobowiązaniach oddziałuje na gospodarstwa domowe. Z jednej strony, poprzez funkcjonowanie tzw. „czarnych list”, niesolidni dłużnicy mają ograniczony (lub całkowicie uniemożliwiony) dostęp do rynku kredytów. Z drugiej strony tego rodzaju podmioty umożliwiają wymianę informacji o historii kredytowej gospodarstw domowych, co z kolei pozwala na stworzenie swoistego ich ratingu płatniczego i zbudowanie zaawansowanych modeli scoringowych [Jappelli, Pagano 2006, s. 348]; [Lawrence, Solomon 2002, s. 43–70]. Jest to istotne narzędzie oceny ryzyka w przypadku zaciągania nowych zobowiązań (zob. [Wilson 2008, s. 102 i 103]). Wymiana informacji o dłużnikach odgrywa ważną rolę w krajach, w których prawa kredytodawców są relatywnie słabo chronione oraz tam, gdzie sprawność aparatu sądowniczego jest niska (w tym kontekście instytucje biur informacji gospodarczych mogą być uważane za częściowy substytut systemu prawnego) [Jappelli, Pagano 2006, s. 366]. Generalnie można również spodziewać się, że system wymiany informacji o dłużnikach ma wpływ na długookresowe strategie biznesowe kredytodawców, którzy powinni odchodzić od produktów kredytowych, których spłatę

gwarantuje wysoka wartość fizycznych składników majątku (np. zastaw na dobrach trwałych), do takich, które są „zabezpieczone” w większym stopniu informacjami pochodzącymi z tego systemu.